Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsas sosioloji qanunlara
biz başa düşərik ki, əsas səbəb kapitalizmə xas istehsal münasibətlərinin optimistləşdirilməsidir - yəni iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən nizama salınmasının ağla batan həddə həyata keçirilməsi, bazar təsərrüfatının ietimai istiqaməti, kapital səhmləri hesabına mülkiyyətçilər yaratmaq, “insani münasibətlərin” müəssisələrə yeridilməsi və s. Nəticədə “rolların dəyişməsi” baş verir - hələ son vaxtlara qədər burjua istehsal münasibətlərində təzahür edən mühafizəkarlıq və hətta irticaçılıq daha çox bu günkü münasibətlərin məhsuldar qüvvələrinə və onun vasitəsi ilə bütövlükdə ictimai həyata mütərəqqi təsirlə əvəz olunur. İstehsal münasibətlərinin fəal əks təsir qanununu Oktyabr çevrilişindən sonrakı dövrdə daha aydın izləmək olur. Ölkənin inkişafındakı faciəli ziddiyyətlər, 0
cümlədən 1917- ci ildən sonra istehsal münasibətində yaranan ziddiyyəti ölkədə formalaşmış və noıınal fəaliyyət göstərən iqtisadi sistemin olmaması ilə izah etmək olar. Köhnə sistemin dağılması və yeninin yaranması zaman etibarı ilə əlaqəni itinnişdir, sosializmə keçid prosesi deformasiyaya uğramışdır. Bir tərəfdən istehsal münasibətlərində sosialist komponentləri kifayət qədər özünü göstərirdi. Dövlət mülkiyyəti ümumxalq keyfiyyətindən özünü göstərən bütün imkanları özündə birləşdirmişdir, uzun illər boyu kütlə şüuru istehsal münasibətləri üzərində öz ağalığını hiss etmişdir, imkanlar nəzərə alınmaqla əhalinin sosial müdafiə sistemi yaradılmışdır - pulsuz təhsil və səhiyyə xidmətləri, bütövlükdə əhalini qane edən təqaüd təminatı fəaliyyət göstərdi: - indi yeri gəldi-gəlmədi tənqid olunan bu sistem bir çox aparıcı dövlətlər tərəfindən öyrənilmiş və tətbiq olunmuşdur. İstehsal münasibətlərinin bu tərəfi, onun öz məzmununa görə sosialist komponentləri kütlədə ruh
yüksəkliyi yaradırdı - məhz bunun hesabına Sovet adamları 20-30-ci illərin iqtisadi böhranını dəf etdi, bu ruh yüksəkliyi ona faşizm üzərində qələbədə kömək etdi, əmək kollektivlərində yaradılan yaxşı abu-hava xeyli uğurlara imza atdıra bilmişdir. Aneaq istehsal münasibətində dövlət və həm də kolxoz-kooperativ mülkiyyəti çox vaxt öz həqiqi sahibindən - xalqdan de-yura ayrı düşməsi halları güclənirdi. Sosializmə keçid dövründəki proseslərdə müşahidə olunan deformasiya şəraitində mülkiyyətin faktiki sahibi və buna uyğun olaraq onun iradə subyekti artıq xalq olmur, onu bürokratlar, partiya - dövlət nomenklaturası idarə etməyə başlayırdı. Onların ictimai mülkiyyətdən və xalqın var-dövlətindən istədikləri kimi istifadə etmələri, adamların istehsal vasitələrindən uzaq salınması və öz əməklərinin nəticələrinə tam sahib olmamaları, onun sırf işçi qüvvəsinə çevrilməsi məhsuldar qüvvələrin inkişaf sürətinə, elmi-texniki tərəqqi əsasında onun yeniləşməsinə, istehsal olunan malların keyfiyyətinə - əksər hallarda bu mallar dünya standartlarına cavab vermirdi - təsir etməyə bilməzdi. Bizim istehsal münasibətinin pis dialektikası belədir: “rolların dəyişdirilməsin- dəki” uğursuzluq nəticəsində onlar məhsuldar qüvvələrin inkişaf mühərrikindən onun tormozuna çevrilmişdir. Əsas sosioloji qanunlara da qısa şəkildə toxunmaq yaxşı olardı. Əgər istehsalın iqtisadi üsulu daxilində məhsuldar qüvvələr, texnoloji istehsal üsulunda onun texniki əsası aparıcı rol oynayırsa ictimai münasibətlərin, ideyaların bütün sistemində bu rolu bütövlükdə və vəhdət halında hər iki istehsal üsulu oynayır ki, bunu da “maddi nemətlərin istehsal üsulu” adlandımaq olar. Əgər texnoloji istehsal üsulunun müəyyən olunmasına qayıtsaq, aşkar görərik ki, haqqında danışdığımız iki istehsal üsulu
yan-yana dayanmır, onların biri digərinin daxilindədir: axı texnoloji istehsal üsulu öz texniki əsası ilə bağlı olaraq məhsuldar qüvvələrin ünsürlərinin qarşılıqlı fəaliyyəti, birləşməsi üsulundan başqa bir şey deyildir, eyni zamanda istehsalın iqtisadi üsulu iqtisadi münasibətlərə müvafiq olaraq məhsuldar qüvvələrin sistemli vəhdəti kimi çıxış edir. İstehsal üsulunun bu eür bir-birinə daxil olması çox vaxt ictimai, siyasi və mənəvi proseslərə birgə təsirlə nəticələnir. Onların birgə təsirini ailənin timsalında nəzərdən keçirək. Məlumdur ki, istehsal vasitələri üzərində kollektiv, icma mülkiyyəti kişi və qadınlar arasındakı ictimai bərabərliyi təmin etmişdir. Bununla belə bir çox icma kollektivlərində və bütövlükdə icmanın və ailənin başında qadınlar dayanırdı. İndi tarixçilərin dediyi kimi, hətta matriarxhq ümumi hadisə olmasa da patriarxalıq elmi cəhətdən yalnız hər iki istehsal üsulunun ictimai inkişafındakı müəyyənedici rolu qanununun fəaliyyəti nəzərə alınmaqla izah edilə bilər. Qadının ailədə və icmanın işlərində aparıcı rolu yaşayış vasitələrinin əsasən yığıcılıq olduğu yerlərdə xarakterik idi, ovçuluq və balıqçılığın inkişaf etdiyi sahələrdə bu rol hiss olunmurdu. Yığım işinin kişilərin “yaratdığı” və sahib olduğu süni daş alətlərinə heç bir ehtiyacı yox idi. “Böyüyən nəslin” yedirdilməsi və tərbiyəsi ilə məşğul olan qadınlar üçün bu iş əlverişli idi, belə ki, balıqçılıq və ovçuluq işi kimi bu iz yaşayış yerlərindən uzaqlaşmanı tələb etmirdi. Buna görə də qadın həm də ailə ocağının qoruyucusu hesab olunurdu; od gecə və gündüz qorunub yandırılmalı idi, əks halda aclıq və soyuq adamların qırılmasına səbəb olardı. Bütün bu istehsal funksiyası, yəni texniki istehsal üsulunda qadının yerini önə çıxarırdı.
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|