Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §3. Obyektiv iqtisadi qanunlar
müxtəlif dövlətlərin və xalqların tarixində ümumi, təkrarlanan, qanunauyğun olanları qeydə almaq olar. İstehsal münasibətləri adamların digər münasibətlərini müəyyən etməklə həm də onların təsiri altında olur. Ona görə də istehsal münasibətlərinin təkmilləşməsi yalnız iqtisadi yox, həm də ictimai xətlə getməlidir. Belə ki, bölgü münasibəti yalnız iqtisadi deyil, həm də insanların dərin ictimai münasibətidir. Bölgü münasibətində ictimai ədalətə nail olmadan istehsal münasibətlərinin iqtisadi tərəfində təkmilləşmə, deməli həm də bütövlükdə cəmiyyətdə təkmilləşmə mümkün deyildir. Unutmaq lazım deyil ki, insan yalnız məhsuldar qüvvəsində deyil, həm də istehsal münasibətində əsas simadır. Cəmiyyətin məhsuldar qüvvələri və onda mövcud olan istehsal münasibətləri bir-biri ilə dialektik qarşılıqlı münasibətdədir. Məhsuldar qüvvələr obyektiv olaraq onun səviyyəsinə və xarakterinə uyğun gələn və bununla onun inkişafını və effektli istifadəsini təmin edən müəyyən istehsal münasibətini tələb edir. Əgər istehsal münasibəti bu tələbə cavab vermirsə o gec və ya tez məhv olur. Digər istehsal münasibətləri meydana gəlir ki, bu da göstərilən tələblərə uyğun gəlir və məhsuldar qüvvələrin effektli istifadə olunmasına və inkişafına kömək edir. Bu mülkiyyətin, fəaliyyət mübadiləsinin və bölgünün yetkin münasibəti ola bilər. Məhsuldar qüvvələrin və istehsal münasibətlərinin dialcktikası elə bundadır. Marks bunu istehsal münasibətlərinin məhsuldar qüvvələrin xarakterinə və inkişaf səviyyəsinə uyğunluğu qanunu kimi xarakterizə etmişdir, istehsal üsulu və onun cəmiyyət həyatında rolu haqqında Marks təlimi ilə yanaşı bu qanunun da fəaliyyət göstərməsi bir çox iqtisadçılar və 204 filosoflar tərəfindən qəbul olunur. Bu təlim iqtisadi və ictimai-fəlsəfi fikrin mühüm nailiyyətidir və cəmiyyətin iqtisadi həyatının və müasir tarixi proseslərin bir çox hadisələrinin izahına xidmət edir §3. Obyektiv iqtisadi qanunlar Cəmiyyətin iqtisadi həyatında mühüm rol oynayan obyektiv iqtisadi qanunların təhlilinə başlamazdan əvvəl mühazirədə yaradıcı fəaliyyət və insanın yüksək vəzifəsinin ifadəsi kimi əməyin təhlilinə qısa vaxt ayırmağı məqsədəuyğun hesab edirəm. Mənzilə və geyimə, yeməyə və onun hazırlanmasına olan tələbat, yalnız arzu yox, həm də zərurət xarakteri daşıyan geyimə və çoxlu digər şeylərə ehtiyac, ona gətirib çıxarır ki, insan həyatı olduqca mürəkkəbdir. Bununla belə insan öz tələbatına rəngarənglik gətirir, iştaha, zövq və fayda qiymətləndirmənin meyarına çevrildikeə tələbatın özü də iştahaya tabe edilir. Tələbatın təmin olunması, son nəticədə, özü-özlüyündə artıq tələbata istiqamətlənmir, mədəniyyət və dəb üçün xarakterik olan dad, zövq incəliyinə istiqamətlənir ki, bu da xüsusi arzular yaradır. Adamlar daha çox şeydən istifadə etməyi öyrəndikdən sonra onlarda arzuların çoxluğu sonsuzluğa can atır. Məqsəd vasitələrlə bir-birinə dolaşır, vasitənin özü məqsədə çevrilir. Hegelin sözləri ilə desək, hər bir rahatlıq, əlverişlilik, uyğunluq həm
də özünün
rahatsızlığını, əlverişsizliyini və uyğunsuzluğunu aşkar edir. Hər bir əlverişsizlik bilavasitə ondan istifadə edənlərdən daha çox başqalarında onun yaranmasından xeyir güdənlərdə tələbata çevrilir. Hər eür mümkün arzu və istəklərin təmin olunması üçün xidmət sahələri belə 205 böyüyür. Tələbat və onun təmin olunması vasitəsi həm də başqaları üçün varlığa çevrilir, tələbat və əmək qarşılıqlı şəkildə bir-birini təmin edir. Bütün bunlar adamların qarşılıqlı münasibətinin müəyyən sahəsini yaradır: bəzi adamların başqasına istiqamətlənmiş ehtiyacları, hər hansı tələbatın ödənilməsi üçün bir-birinə köməyi insanların münasibətini yaradır. Mənə lazım olanı kimdənsə almaqla mən həm də ona lazım olanı istehsal etməliyəm. Təsərrüfat həyatının hörümçək toru belə yaranır və onlar sıx bağlı olur və onun əsasını əməyə
Bəşəriyyətin bütün tarixi insanların maddi və mənəvi nemətlərin əldə olunmasına yönələn daimi fəaliyyətidir. Həyatda mənəvi cəhətdən özünü doğruldan bütün uğurlar əməyin uğurudur. Əmək məqsədəuyğun fəaliyyətdir, ancaq “məqsədəuyğunluq” anlayışı şərtidir və bizi bu və ya digər fəaliyyətə sövq edən səbəbdir. İnsan təbiətin yaratdığı zərurətlə mübarizə apannağa məhkum olunmuşdur. Onun əxlaqi borcu öz fəaliyyəti və düşüncəsi vasitəsi ilə sərbəstlik qazanmaqdır. Məhz sərbəstlik qazanmaq əmək fəaliyyətinin əsas və təbii səbəbidir ki, bu da onun məqsədə uyğunluğunun səviyyəsini müəyyən edir. Dünyada arzu edənlər çoxdur: bəziləri işləməyi arzulayır, qalanlar isə işləməyə imkan verilməsini arzulayırlar. Əgər insan yalnız özü üçün zəhmət çəkirsə, o yaxşı alim, böyük müdrik, gözəl şair ola bilər, ancaq heç vaxt həqiqi yetkin və böyük insan ola bilməz. Yalnız özü üçün çalışan insan öz fəaliyyətində yetkinləşə və bununla ətrafdakılara əhəmiyyətli fayda verə bilərlər. Həyata biganə, keçici baxan adamlar üçün əmək yalnız mücərrədlik və məsuliyyətsizlik yaradır. Öz əsasında şəxsi marağın dayanmadığı heç bir fəaliyyət möhkəm ola
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|