Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. Cəmiyyətin həyatında istehsal üsulunun rolu
xassələrinə təsirinin xarakteri bununla müəyyənləşir. Bu və ya digər istehsal vasitələrinin sosial tipinin həlledici əhəmiyyəti var ki, bu da mülkiyyətin istehsal vasitələrinə və onun məhsullarına mövcud münasibətləri ilə müəyyən olunur. İstehsalın ictimai xarakteri bununla müəyyən olunur - onda müxtəlif siniflərin və ictimai qrupların və təbəqələrin nümayəndələrinin hansı rol oynaması və buna görə də yaradılan predmet və xidmətlərin bölgüsü, mübadiləsi və istehlakmm münasibətlərinin xarakteri müəyyən olunur. Və ya istehsal vasitələri kimin mül- kiyyətindədirsə o ağalıq edir, istifadə edir və idarə edir. Bir tərəfdən istehsalın, digər tərəfdən isə yaradılan predmet və xidmətlərin bölgüsü və istehlakmm qarşılıqlı fəaliyyətinin başlıca təzahürlərindən biri bundadır. Öz növbəsində bölgü münasibəti və adamların predmet və xidmətlərdən istifadə etməsi istehsala güclü təsir göstərir. Onlar istehsalı ya stimullaşdırır, ya da onun inkişafını ləngidir. Məsələn, inkişaf etmiş ölkələrdə istehsalın inkişafında muzdlu fəhlə və qulluqçulara qarşı tətbiq olunan əməyin kəmiyyət və keyfiyyətə görə bölgüsü prinsipi rol oynayır - bu prinsip onların əməyini stimullaşdırır, istehsalın yüksəlməsi üçün onlarda maddi maraq yaradır, istehsal prosesinə yaradıcı təsir göstərir. Əksinə, bölgüdə bərabərlik prinsipi bu səbəbləri törətmir və öz məğzinə görə fəhlə və qulluqçuların yaradıcı qabiliyyətindən istifadə olunur. Gəlir əldə etmək - sahibkarların fəaliyyətinin əsas səbəbi və onların istehsalın inkişafında olan iqtisadi maraqlarıdır. İstehsalın inkişafının həlledici stimullarından biri də istehlakdır. O, istehsalın miqyasının yüksəldilməsinə, onun sahələrinin, o cümlədən kənd təsərrüfatının, yüngül sənayenin, maşınqayırmanın, nəqliyyatın, rabitənin və s. 195 inkişafına təsir göstərir. Eyni zamanda yalnız adamların şəxsi tələbatlarının ödənilməsinə istiqamətlənən şəxsi istehlak deyil, həm də istehsal prosesinin özünün həyata keçirilməsi üçün zəruri olan istehsal istehlakmı (neft, qaz, elektrik enerjisi və s.) nəzərdə tutmaq lazımdır. Cəmiyyətin iqtisadi həyatının mühüm təzahürü insanlar arasındakı mübadilə münasibətidir, bu da fəaliyyət, mal və xidmət mübadiləsi kimi çıxış edir. Onun əsasında bu və ya digər tarixi dövrlərdə yaranan əməyin ictimai bölgüsü, eyni zamanda insanların müxtəlif qrupları arasında mövcud əmək bölgüsünü, deməli, həm də onlar arasında yaranmış, mübadilə münasibətlərini möhkəmləndirən mülkiyyət münasibətləri dayanır. Belə ki, sahibkar, məsələn, maşın istehsal edən zavodun sahibkarı, istehsalı davam etdirmək üçün öz malını elektrik enerjisinə, polada, digər mallara, eyni zamanda şəxsi tələbatları - özünün və ailə üzvlərinin - ödəmək üçün qidaya, paltara, mənzilə dəyişir. Kəndli də, onu kimi, kənd təsərrüfatı məhsullarını və heyvandarlıqdan əldə etdiyi məhsulu, traktora, kombayna, kənd təsərrüfatı avadanlıqlarına və s. dəyişir. Bu mübadilə mal formasında, eyni zamanda, birbaşa məhsul dəyişməsi yolu ilə baş verir. Bu mal mübadiləsində müxtəlif mal istehsalçılarının fəaliyyətinin mübadiləsi, yəni onların qabiliyyətinin, bacarığının mübadiləsi öz əksini tapır. Xidmət mübadiləsində bu daha aydın öz əksini tapır. Tutaq ki, həkim ayrı-ayrı adamlara tibbi yardım göstərəndə bununla öz peşə xidmətini təklif edir. Eyni zamanda özü paltar tikənin, müəllimin, onun işlərini aparan vəkilin xidmətlərindən istifadə edir. İstehsal fəaliyyətinin və xidmətinin məhsullarının mübadiləsi istehsal və istehlak arasında əlaqəni ifadə edir və bununla cəmiyyətin iqtisadi həyatında mühüm rol oynayır. 196 Onun bütün təzahürləri, yəni: müxtəlif predmetlərin və xidmətlərin istehsalı, onun bölgüsü, mübadiləsi və istehlakı (şəxsi və istehsal) bir-biri ilə sıx bağlıdır və bir- biri ilə qarşılıqlı təsirdədir. Onların əlaqəsi və qarşılıqlı fəaliyyəti mürəkkəb və ziddiyyətli xarakter daşıyır. Bununla belə istehsal və bölgü, bölgü və mübadilə, istehsal və istehlak arasındakı obyektiv ziddiyyət cəmiyyətin bütün iqtisadi həyatının hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış edir. §2. Cəmiyyətin həyatında istehsal üsulunun rolu Cəmiyyətin inkişafı və onun iqtisadi həyatı bir-biri ilə sıx qarşılıqlı bağlıdır. Onlar bir-biri ilə bütöv və onun hissəsi kimi əlaqəlidir, özünü vahid, tam çərçivəsində təzahür etdirir və mövcud olur. Cəmiyyətin iqtisadi həyatı ictimai həyatın bütün sahələrinin, o cümlədən mövcud cəmiyyətin mövcud ictimai-sinfi strukturunun, onun siyasi və mənəvi həyatının təsirini öz üzərində hiss edir. Öz növbəsində cəmiyyətin iqtisadi həyatı, hər şeydən əvvəl isə ictimai istehsal üsulu ictimai həyatin və bütövlükdə cəmiyyətin müxtəlif hadisələrinin fəaliyyət göstərməsinə və inkişafına əsaslı və bir çox halda isə həlledici təsir göstərir. Bu təsir o dərəcədə dərin və aydındır ki, bir çox mütəfəkkirlər ictimai istehsal üsulunu bütün cəmiyyətin mövcudluğunun və inkişafının əsası hesab edir. Bu qənaəti təsdiq etmək üçün sanballı arqumentlər irəli sürülür:- 1)
cəmiyyətin mövcudluğu mümkün olmaz; 2)
istehsal üsulu, ilk növbədə, formalaşmış əmək bölgüsü və mülkiyyət münasibətləri siniflərin və digər ictimai qrupların və cəmiyyətdəki təbəqələrin, onun
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|