Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəhayət, üçüncüsü
xidmətçisi kimi yox, həyat mənbəyi kimi baxsa onda o öz yaşaması üçün əlverişli şərait yaratmış olar. Buradan da insanın yalnız ekoloji yox, həm də mənəvi tərbiyəsi məsələsi çıxır, bu da insanın özünü, onun daxili mənəvi dünyasını dəyişdirir. Bu yeni etikanın - texniki etikanın, siyasətin etikasının, ictimai davranışın etikasının, beynəlxalq münasibətlərin etikasının yaranmasına gətirib çıxarır. Bəşəriyyət - öz inkişafında insan və təbiəti yaxınlaşdırmaq üçün bütün mümkün vasitələrdən istifadə etmişdir. Beləliklə, ekoloji problemi həll etmək üçün əsaslı dəyişikliklər həyata keçirmək lazımdır: bəşəriyyət elmin, texnikanın, texnologiyanın, informatikanın, səhiyyənin, təhsilin nailiyyətlərindən istifadə etməlidir. Əgər təbiətdə istifadənin yeni metodunu işləyib hazırlamaq mümkün olarsa, bu həm də əhalinin ekoloji mədəniyyətinin formalaşmasına xidmət etmiş olacaqdır. Bizim planet tədricən vahid evə çevrilir və bu evin xilası hamının birgə səyi hesabına mümkün ola bilər. Ekoloji böhrandan çıxmaq üçün digər təklifləri də nəzərdən keçirnək məqsədəuyğundur. Bu böhrandan çıxmağın real yolunu dəf etmək üçün onun dərin köklərini araşdırmaq vacibdir. Əgər elmi ədəbiyyatlarda müasir ekoloji vəziyyətlə bağlı çoxsaylı izahları müəyyən şəkildə qruplaşdırsaq, onda aydın olacaqdır ki, onların hamısı son nəticədə artıq bizə məlum olan iki paradiqmadan biri - ya formasiya, ya da sivilizasiya cədvəlinə daxil
ediləcəkdir. Formasiya konsepsiyası müasir ekoloji vəziyyəti bu və ya digər ictimai-iqtisadi formasiya ilə birbaşa bağlayır. Uzun illər bizim ədəbiyyatda təbiətdən istifadənin iki tipi ilə bağlı tezis hökmranlıq etmişdir - sosializmə qədərki tip - buradakı köklü qüsurlar xüsusi mülkiyyətin ayağım
yazılırdı: sosializm tipi - burada isə guya təbiətə qarşı vəhşi münasibət avtomatik olaraq ləğv olunduğu bildirildi - burada təbiətə münasibət cəmiyyətin ümumi maraqları əsasında qurulurdu; təbiətə hərtərəfli, kompleks, humanist təsir istiqamətləri üçün hərtərəfli əsas yaradılmışdır. Buna görə də fonnasiya konsepsiyası ekoloji böhrandan çıxmağın yolunu yeni ictimai-iqtisadi formasiyaya keçiddə görürdü. Əlbəttə, konkret cəmiyyətin formasiya parametləri təbiətdən istifadəyə, deməli həm də müasir ekoloji vəziyyətə təsir etməyə bilməz. Ancaq: birincisi, əgər biz bu baxımdan müxtəlif ölkələri və regionları müqayisə etsək, onda formasiya parametrlərinin özləri dəqiq yoxlanılmalıdır. Onda isə aydın olur ki, ekoloji problemin həllində üstünlüyə son vaxtlara qədər sosialist ölkəsi adlanan ölkələr yox, ictimai həyatın sosialistləşdirilməsi prosesini real həyata keçirən regionlar malikdirlər, ikincisi, müasir ekoloji vəziyyətin spesifik xüsusiyyəti özünü müxtəlif formalarda təzahür etdirir, bu əsasən ölkənin və ya regionun mədəni inkişaf səviyyəsindən asılı olur, yəni burada göstərici heç də formasiya ilə bağlı deyildir. Çernobil və digər ekoloji cəhətdən təhlükəli olan obyektlərdə baş verən qəzalar göstərir ki, biz bu gün öz şəxsi icra, əxlaqi və hətta siyasi mədəniyyətimizdən çox asılıyıq. Nəhayət, üçüncüsü, həm də ən əsası müasir ekoloji vəziyyət - onun əsas xarakteri kimi ekoloji böhran öz məzğinə görə sivilizasiya mənşəyinə malikdir, bəşəriyyətin sivilizasiyalı inkişafı gedişində yaranmışdır. Məhşur deyimi dəyişdirərək bu vəziyyətə şamil etsək, onda demək olar ki, «Hər şeydə maşın axtar». Doğrudan da sivilizasiyanın sənaye dalğasının başlanğıcını qoyan və onun texniki əsası olan maşın təbiət 159 qüvvələrindən istifadə üsulunu, eyni zamanda bu istehlakm miqyasını dəyişdirmişdir. Xalq təsərrüfatının bütün sahələrinin maşınlaşdırılması (hətta maşının maşınla istehsal olunması belə) təbiətdən istifadənin miqyasını xeyli artırmış və bu həm də ətraf mühitin çirklənməsinə gətirib çıxarmışdır. XX əsrin ikinei yansmdan sürət götürən elmi- texniki inqilab şeytan ocağına yağ tökdü, sərhədsiz ictimai tərəqqi nəzəriyyəsini bir növ legitimləşdirdi. Beləliklə, müasir ekoloji böhranın mənbəyi sivilizasiyanın əsaslı inkişafının - onun texniki- texnoloji bazisinin məntiqində aşkar olundu. Ona görə də bu böhrandan çıxış yolunu da huna müvafiq olaraq axtarmaq lazımdır. Bir tərəfdən, təbii mühitin optimal- laşdırılması üçün bu gün açılan texniki imkanlardan istifadə etmək lazımdır. Axı elmi-texniki inqilabın ziddiyyətli xarakteri həm də ondan ibarətdir ki, o, əvvəllər görünməyən ekoloji problemləri yaratmaqla o həm də onu dəf etməyin, aradan qaldırmağın potensial imkanına malikdir. Bu baxımdan elmi-texniki sahəni kral Arturun qılıncı ilə müqayisə etmək olar - bu qılıncla kral məhz qılıncla vurulan yaranı sağaldırdı. Digər tərəfdən sivilizasiya öz yaşaması üçün deyəsən özünün bir çox uşaqlarından imtina etməli olacaqdır. Frion soyuducuları üzərinə qoyulan beynəlxalq qadağa - bu baxımdan ilk addımlardandır. Hər tərəfli «təmiz» enerjiyə - Günəş, su, hava axını, temperaturun müxtəlifliyi. Yerin daxili istiliyi və s. keçid başlanmışdır. Lakin bu mənbələr müasir dünya enerji balansının yalnız bir neçə faizini təşkil etdiyindən bəşəriyyət həyat tərzini köklü şəkildə dəyişdirməlidir, enerji istifadəsinə yönəldilən fəaliyyətini xeyli yüngülləşdirməlidir. Bu da «təbiətə qayıdışın» özünəməxsus bir əsası ola bilər. Axı bəşəriyyət yaşaması üçün təbiətlə 160 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|