Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Diviziyanın döyüşçüləri aprelin 20-də Klosserdorfiı tutub Reyxstaq üzərinə hücuma başladılar. 416-cı diviziyanın 1374-cü alayı Kayzer Vilhelm sarayını aldı. Berlindəki küçə döyüşlərində və Rcyxstaqın alınmasında Yusif Sadıqov böyük əsgəri rəşadət göstərdi. Ona Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi. Mayın 2-də 416-cı diviziyanın 1373-cü alayı Berlinin Brandenburq darvazasına qələbə bayrağı sancdı. 1945-ci il mayın 8-dən 9-na keçən gecə Almaniya hərbi komandanlığı danışıqsız təslim aktına qol çəkdi. 1945-ci il avqustun 9-da Sovet ordusu Yaponiyaya qarşı müharibəyə başladı. Sentyabnn 2-də Yaponiyanın təslim olması ilə İkinci Dünya müharibəsi başa çatdı. SSRİ müharibədən qalib çıxdı. Bunun əsas səbəbi o idi ki, totalitar rejim imperiyaya birləşdirilmiş xalqlan qələbə üçün səfərbər edə bilmişdi. Əhali içərisində və Sovet ordusu sıralannda həqiqi sovet vətənpərvərləri, faşizmi bolşevizmdən daha böyük bəla hesab edənlər alman faşistlərinə qarşı fədakarlıqla mübarizə apanrdılar. Döyüş meydanlarında əsgəri rəşadətə təkcə Azərbaycan SSR-dən 120 nəfər (43-ü azərbaycanlı) Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı ilə, 30 nəfər «Şöhrəb> ordeninin hər üç dərəcəsi ilə, 176 min nəfər SSRİ orden və medalları ilə təltif edilmişdi. Cəbhələrdə 400 minə qədər azərbaycanlı şəhid olmuşdu. SSRİ xalqlannm süni birliyinin və Sovet ordusunun asanlıqla dağılacağına ümid edən faşistlər özləri də bu xalqlan kölə vəziyyətində saxlamaq niyyətində idilər. Buna görə də ölkədə xalqlan geniş şəkildə azadlıq hərəkatına qaldırmaq, çoxmillətli Sovet ordusunu mənəvi və maddi cəhətdən sarsıtmaq planları baş tutmadı. Sovet imperiyası öz ərazisini, müstəmləkələrini qoruyub saxlaya bildi, torpaqlannı, nüfuz dairəsini genişləndirdi. Şərqi Avropada və Uzaq Şərqdə kommunist rejimləri hakimiyyətə gəldi. Müharibədə SSRİ-nin qələbəsinin mənəvi nəticələri də böyük idi. Qələbə ölkədə mövcud siyasi, iqtisadi və ideoloji sistemin «üstünlüklərinə» inamı artırdı. Ölkədə xalqlann yaxın zamanlarda azadlıq əldə edə biləcəyinə ümid bəsləyənlər xeyli azaldı.
X I I I F Ə S İ L CƏNUBİ AZƏRBAYCANDA MİLLİ-DEMOKRATİK HƏRƏKAT (1941-1946-cı illər) § 1. İctimai-siyasi vəziyj'ət Cənubi Azərbaycanın ictimai-siyasi, ideya və mənəvi inkişafında İkinci Dünya müharibəsinin gedişində və nəticəsində yeni mərhələ başlandı. Müharibə illərində İran, eləcə də Cənubi Azərbaycan, hərbi əməliyyat meydanına çevrilmədi, müharibənin özü ilə gətirdiyi dağıntılara, insan tələfatlanna, tənəzzülə məruz qalmadı. Bununla belə, müharibə ilə bağlı olan hadisələr Cənubi Azərbaycanın tarixinin gedişinə güclü təsir göstərdi. Hələ 30-cu illərin ortalarında İran hökuməti daxili siyasətini azğın- laşdırmaqla bərabər, xarici siyasətini də getdikcə daha artıq dərəcədə faşist Almaniyasına tərəf yönəldirdi ki, bu da hər iki ölkə arasında həm iqtisadi, hərbi-strateji, həm də ideoloji-təbliğati əlaqələrin artmasında ifadəsini tapırdı. Almaniya İrandan Yaxın və Orta Şərq regionlanna çıxmaq üçün bir vasitə kimi istifadə etmək planlarını hazırlayırdı. İranın hakim dairələrinə gəldikdə isə onlar faşist Almaniyasına, hər şeydən əvvəl, SSRİ tərəfindən kommunizm təhlükəsinə qarşı bir sədd kimi, İranın özündə Rza şah diktaturasının istinadgahı kimi baxırdılar. Lakin 1939-cu ilin avqust-sentyabr hadisələri (Almaniya ilə SSRİ arasında hücum etməmək və dostluq haqqında müqavilənin imzalanması və eyni zamanda Polşaya hücumla İkinci Dünya müharibəsinin başlanması) ilk vaxtlar İran hakim dairələri içərisində çaşqınlıq doğurdu. Sentyabrın 4-də İran özünün bitərəfliyinin və lazım gələrsə, bunu əldə silahla qoruyacağını elan etdisə də, onlar bir müddət Almaniya ilə SSRİ-nin İran hesabına razılığa gələcəyi təhlükəsi qarşısında (Polşada, Finlandiyada, Pribaltika ölkələrində olduğu kimi) qorxu hissinə qapılmışdılar. Lakin tezliklə müharibənin gedişi və Almaniyanın
irandakı siyasəti belə bir təhlükənin olmadığını göstərdi. Almaniya yenə də İrana öz iqtisadi və hərbi planlarında böyük əhəmiyyət verirdi: 1939-1941-ci illərdə Almaniyanın SSRİ-dən tranzit yolu ilə İranla ticarəti xeyli artdı, Almaniya İrandan pambıq, yun, gön-dəri, düyü, taxıl, quru meyvə alırdı ki, bunlann da əhəmiyyətli hissəsi Cənubi Azərbaycandan gətirilirdi. Nəhayət, 1941-ci ilin iyunundan faşist Almaniyası SSRİ-yə qarşı müharibəyə başlandıqdan və müharibənin bu mərhələ- sindəki ilk müvəffəqiyyətlərdən sonra Rza şah başda olmaqla hakim dairələr açıq faşistpərəst mövqe tutmuş, ölkəni Almaniya kəşfiyyatçı- lannm fəaliyyət meydanı etmiş və əslində onu Almaniyanın əlaltısına çevrilmək təhlükəsi qarşısında qoymuşdu. Buna görə 1941-ci il avqustun 25-də SSRİ və Böyük Britaniya hökumətləri öz qoşunlarını İrana yeritdilər. İngilis qoşunları İranın cənub. Sovet qoşunlan isə şimal regionları, o cümlədən Azərbaycan əyalətini tutdu. Bir qədər sonra (1942-ci ilin sonlarında) ABŞ-ın da hərbi hissələri İrana gətirildi. Bütövlükdə İran, xüsusilə də Cənubi Azərbaycan, müttəfiqlərin Sovet İttifaqını hərbi sursat və texnika, ərzaqla təmin edən ən mühüm nəqliyyat arteriyasına (İran körfəzindən Xəzər dənizi sahillərinə qədər) çevrildi. Müharibə illərində İranın daxili işləri və xarici siyasəti, habelə müttəfiqlərin İran qarşısında təəhhüdləri bir sıra sazişlərlə (xüsusən 1943-cü ildə SSRİ, ABŞ və İngiltərənin dövlət başçılarının Tehran konfransında qəbul etdiyi bəyanatla) müəyyən edildi. Sazişlərdə nəzərdə tutulurdu ki, müttəfiqlər İranın daxili işlərinə qanşmayacaq, bütün vacib məsələləri birgə həll edəcək və müharibə qurtarandan sonra ən geci altı ay ərzində qoşunlannı İrandan çıxaracaqlar. Rza şahın hərbi-polis rejiminin iflasa uğraması (1941-ci ilin sen- tyabnnda müttəfiq qoşunlanna müqavimət göstərmək niyyəti puça çıxdıqda Rza şah oğlu Məhəmməd Rzanın xeyrinə taxtdan əl çəkdi və ingilislər tərəfindən İrandan sürgün edildi) nəticəsində ölkədə real hakimiyyətin parlamentə və onun təşkil etdiyi hökumətə keçməsi, konstitusiyada nəzərdə tutulmuş bəzi təsisatlann, siyasi azadlıqların qismən bərpası, siyasi məhbuslann azad edilməsi (bütün bunlar İran tarixində «ŞəhrivəD)' hadisələri adını almışdı) İranda ictimai-siyasi həyatın canlanması üçün əlverişli şərait yaratdı. İlk vaxtlar kortəbii çıxışlar, mitinq və nümayişlər şəklində başlanmış bu hərəkat yenidən siyasi meydana adıdır.
360 «Şəhrivən) - İran təqvimində avqustun 22-də scntyabnn 22-dək davam edən ayın Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|