Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Mərkəz maraqlı olmadığından respublikada heyvandarlığın inkişafına lazımi şərait yaradılmırdı. İribuynuzlu mal-qaranın sayı hələ də müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatmamışdı. İş qüvvəsindən səmərəli istifadə edilməsi üçün ən adi şərait, heç olmazsa az-çox sosial-mədəni infrastrukturun yaradılması vacib idi. Müharibə qurtardıqdan sonra müəssisələrdə 8 saatlıq iş günü, illik məzuniyyət verilməsi bərpa edilmişdi. 1947-ci ildə kartoçka sistemi ləğv olunmuşdu. Eyni zamanda bəzi ərzaq məhsullarının qiymətləri yüksəldilmişdi. 1948-ci ildə pərakəndə satış qiymətləri 1940-cı ildəkindən 3 dəfə artıq idi. Hər il bəzi sənaye mallarının qİ3anətləri azaldılsa da əhalinin alıcılıq qabiliyyətini əsaslı şəkildə yaxşılaşdırmaq mümkün olmamışdı. İstiqrazların məcburi satışı da adamların güzəranına pis təsir edirdi. Kəndlərdə əhalinin maddi vəziyyəti daha ağır idi. Kənd təsərrüfatı məhsulları ucuz qiymətə alınır, kənddə mallar şəhərdəkindən baha satılırdı. Kobtozçular qəpik-quruş qazanırdılar. 1954-cü ildə kənd təsərrüfatı məhsullannın satış qiymətlərinin artıniması da kobcozçulann vəziyyətini yaxşılaşdıra bilmədi, çünki eyni zamanda kolxozlara texniki xidmətin qiymətləri də artınIdı. Kolxozçulara avans verilməsi qərara alınsa da təsərrüfatlann çoxu bunu yerinə yetirə bilmir, hesablaşma ildə bir dəfə apanlırdı. Əvvəllər olduğu kimi, partiya və dövlət aparatlannm ali və orta dairələrində işçilərə əməkhaqqından başqa «paket» adlanan əlavə pul verilirdi. Xeyli miqdarda olan bu ödənişlər heç bir cədvəldə qeydə alınmırdı. Bu, partiya və dövlət idarələri işçilərinin başqalanna nisbətən nəzərə çarpacaq qədər firavan dolanmasına imkan verirdi. 40-cı illərin ikinci Müharibədən sonrakı illərdə xalqı itaətdə saxla- yarısı - 50-ci
ınaq, respublikalann potensial imkanlannı artırmaq illərin
əvvəllərində VƏ
ondan bəhrələnmək hesabına sovet imperiyasını totalitar rejimin nüfuzlu beynəbcalq hərbi-siyasi qüvvəyə çevirmək, güclənməsi sosialist sistemini genişləndirmək üçün mərkəzdə və yerlərdə totalitar rejimi daha da gücləndirmək vacib idi. Bütün siyasi hakimiyyət imperiyada Stalinin, milli respublikalarda isə onun canişinləri olan respublika partiya mərkəzi komitələri birinci katiblərinin əlində cəmləşdirilmişdi. Sov.İKP-nin XIX qurultayından sonra Stalin, hətta Mərkəzi Komitənin Rəyasət heyətində dar büro seçilməsini tələb etmiş, bu büroda da ən yaxın adamlarından ibarət beşlik yaratmışdı. Siyasi sistemin bütün dairələri - partiya, komsomol təşkilatlan, həm
karlar ittifaqlan, sovetlər birinci şəxsin və ona ən yaxın olan elitanın idarəsinə tabe idi. Siyasi hakimiyyət nərdivanında bunlardan bir pillə aşağıda vilayət, rayon, şəhər, partiya, sovet, hüquq-mühafizə və təhlükəsizlik orqanian, ictimai təşkilat, idarə, müəssisə başçılanndan ibarət «partiya-təsərrüfat feallan» adlanan qrup dayanırdı. Bu başçılardan «yu- xanlann» əmr və göstərişlərini sözsüz icra etmək tələb olunurdu. Onla- nn, demək olar ki, hamısı vəzifəyə şəxsi sədaqət, dostluq prinsiplərinə əsasən gətirilirdi. Partiya-təsərrüfat fəallannın böyük əksəriyyəti partiya sıralarına 1937-ci ildən sonra, əsasən müharibə illərində gəlmiş, sələflərinə nisbətən daha praqmatik, partiya biletindən vəzifə tutmaq, firavan dolanmaq vasitəsi kimi istifadə etməyə çalışan adamlar idilər. Stalinin, Azərbaycanda isə, həm də Bağırovun şəxsi nəzarəti altında işləyən Dövlət Təhlükəsizlik və Daxili İşlər Nazirlikləri güclü totalitar rejimin təmin olunması üçün mühüm vasitə idi. Adamlara qarşı etimadsızlıq, gizli izləmə, düşüncələrə nəzarət, çuğulluq, satqınlıq daha da artmış, cəmiyyətdə ümumi vahimə yaradılmışdı. Hamı bir-birindən şübhələnirdi. Totalitar rejimin güclənməsinin mühüm göstəricilərindən biri elm, ədəbiyyat və incəsənət üzərində «kommunist» ideologiyası inhisannm daha təzyiqedici xarakter alması olmuşdu. ÜİK(b)P MK-nın 1947- 1951-ci illərdə fəlsəfə, biologiya, fiziologiya, siyasi iqtisad, dilçilik və başqa elm sahələri üzrə açdığı «elmi» diskussiyalara «marksist» alimlərin əli ilə verdiyi yekun ehkamlar uzun illər bu elmlərin inkişafını ciddi şəkildə ləngitdi. Mühitin və tərbiyənin canlı aləmin inkişafında rolu şişirdilir, genlərlə verilən təbii imkanlar, demək olar ki, nəzərə alınmırdı. Genetika elmi lazımsız, dialektikaya zidd, «qeyri-elmi» elan olunmuşdu. Azərbaycanda da, bütün ölkədə olduğu kimi, «Lısenko məktəbinə» uyğunlaşmayan bioloqlar - M.Ə.Axundov və başqalan ciddi şəkildə sıxışdınlırdı. İqtisad elmi Stalinin «SSRİ-də sosializmin iqtisadi problemləri» əsərindəki qeyri-elmi nəzəriyyələrin təbliğinə, iqtisadi tərəqqidə əmtəə-pul münasibətlərinin mühüm rol oynadığını, onun təsərrüfatın idarəsində nəzərə alınmasının vacibliyini iddia edən alimlərin mənəvi təqibinə xidmət edirdi. Hakim ideologiyanın tarix elmi üzərində təzyiqi daha güclü idi. XX əsrin tarixinə aid tədqiqatlar hələ 1938-ci ildə nəşr edilmiş «ÜİK(b)P tarixinin qısa kursu»nun tam təsiri altında qalmışdı. Faktlar saxtalaşdırılırdı. Azərbaycan xalqının tarixi etnogenezinin öyrənilməsində qəsdən dolaşıqlıq yaradılırdı. Şimali Azərbaycanın Rusiyaya könüllü birləşdirilməsi haqqında cəfəng
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|