Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xalqın böyük əməyi sayəsində 1946-cı ildə respublikada xalq təsərrüfatının dinc dövrün tələbləri üzrə qurulması işi əsasən, başa çatdı. Artıq 1948-ci ildə burada müharibədən əvvəlki illərdəki qədər sənaye məhsulu istehsal olunmuşdu. Müharibədən sonrakı illərdə Azərbaycanın neftçıxarma sənayesi texniki cəhətdən yenidən quruldu. İstehsalatda yeni dövr üçün daha mütərəqqi texnologiyalar tətbiq edildi. SSRİ-nin 80 zavodu Azərbaycan neft sənayesinin sifarişlərini yerinə yetirirdi. Texniki təchizat xeyli yaxşılaşmışdı. Bu illərdə yeni Gürgan-Dəniz, Neft Daşlan, Jiloy adası, Hövsan, Qaradağ, Qum adası. Zirə, Gürovdağ, Mişovdağ və başqa neft və qaz yataqlannm istismanna başlandı. 1948-ci ildə dünyada ilk dəfə olaraq açıq dənizdə neft-mədən estakadalan quruldu. I949-cu il noyabnn 7-də ilk dəniz neft quyusu güclü fontan vurdu. Həmin il Azərbaycan Xəzər Neft Donanması fəaliyyətə başladı. Bütün bunların nəticəsində 1945-
1955-ci illərdə respublikada neft hasilatı 1,4 dəfə artıb 16,6 milyon tona çatdırıldı. Azərbaycan neftçiləri Şimali Qafqaz, Volqaboyu, Qərbi Sibir, Türkmənistan, Uzaq-Şərq neft-qaz yataqlannm aşkar edilməsi və işlədilməsində yaxından iştirak edirdilər. Respublikada neft emalı sənayesi də inkişaf etdirilirdi. Müharibədən sonrakı beş ildə 10 yeni neftayırma müəssisəsi tikilmişdi. 1953-cü ildə Yeni Bakı Neftayırma zavodu işə salındı. Neft maşınqayırma sənayesinin yeni müəssisələri istifadəyə verildi. Bakıda elektrik mühərrikləri, neft-mədən maşınları, boru və traktor təmiri zavodları, habelə yastıqlı diyircəklər (podşipnik) zavodu işə düşdü. Azərbaycanda sənayenin başqa sahələri də inkişaf etdirilir, yeni sənaye mərkəzləri yaradılırdı. Neft hasilatı, emalı, neft maşınqayırma sənayesi ilə yanaşı, müharibədən sonrakı illərdə respublikada kimya, dağ-mədən, qara və əlvan metallurgiya, energetika sənayesi sahələri inkişaf etmişdi. 1945-ci ildə Sumqayıtda kimya zavodu fəaliyyətə başladı. Burada 1946-
1948-ci illərdə iri boru prokatı zavodunun ilk sexləri, 1952-ci ildə isə zavodun özü istifadəyə verildi. 1952-ci ildə Sumqayıt sintetik kauçuk zavodu işə düşdü. 1955-ci ildə burada Azərbaycan əlvan metallurgiyasının ilk müəssisəsi olan Alüminium zavodunun birinci növbəsi işə salındı. Sumqayıt böyük kimya və metallurgiya şəhərinə çevrildi. Respublikada enerji sənayesi istehsalı da müharibədən sonrab on ildə sürətlə genişləndi. 1947-ci ildə Sumqayıtda istilik elektrik stansi
yasının yeni trubini istifadəyə verildi. 1945-1950-ci illərdə Ağsu, Şəmkir, Xankəndi, Cəbrayıl və başqa yerlərdə istilik. Qazaxda su-elektrik stansiyalan tikildi. 1954-cü ildə Abşeronda «Şimal» Dövlət rayon elektrik stansiyası işə düşdü. 1945-1954-cü illərdə Mingəçevirdə Cənubi Qafqazda ən böyük su elektrik stansiyası tikilib istifadəyə verildi. Ener- getiklər şəhərinin əsası qoyuldu. Artıq 1955-ci ildə Azərbaycan SSR-də 4,7 milyard kVt saat, yəni 1945-ci ildəkindən 3 dəfə çox elektrik enerjisi istehsal olunurdu. Yeni yaranan sənaye mərkəzlərindən biri də Daşkəsən idi. Burada mövcud zəngin dəmir filizi yataqlannm istisman üçün 1948-1954-cü illərdə Azərbaycan filizsaflaşdırma kombinatı tikilib istifadəyə verildi. Azərbaycanın dəmir filizi yataqları vəhşicəsinə istismar edilməyə başlandı. Respublikada, xüsusən kənd rayonlarında işsizlik olmasına baxmayaraq, Daşkəsən filizi ilə işləyən metallurgiya zavodu Azərbaycanda deyil, Gürcüstanda inşa olundu. 50-ci illərdə Ordubadda Paraqaçay molibden mədəni və saflaşdırma fabriki istifadəyə verildi. Noraşen rayonunda Gümüşlü qurğuşun yatağının, zəylik alunit yatağının istismarına başlandı. Müharibədən sonrakı illərdə respublikada tikinti sənayesi müəssisələrinin də sayı çoxaldı. 1948-ci ildə Bakı asbest şifer zavodu, keramik məmulatlar kombinatı işə düşdü. Naxçıvanda mebel, mərmər fabrikləri istifadəyə verildi. Şəhərlərdə sement, kərpic zavodlan, mexanik- ləşdirilmiş daş, qum karxanalan quruldu. 1951-ci ildə SSRİ-də ən böyük tikinti müəssisələrindən olan Qaradağ sement zavodu işə salındı. Başlıca məqsəd az məsrəflə çox qazanc əldə etmək olduğundan yeni müəssisələr, sənaye sahələri və mərkəzləri yaradılarkən ekoloji tələblər, demək olar ki, nəzərə alınmır, tikinti və istismar texnologiyası kobudcasına pozulur, təbiətə, insanlann sağlamlığına ciddi ziyan dəyirdi. Mərkəzin, nəyin bahasına olursa-olsun, xammal sənayesini, bunun üçün vacib köməkçi sahələri sürətlə inkişaf etdirmək səyləri, ağır məhrumiyyətlərə dözməyə məcbur edilən xalqın böyük zəhməti sayəsində 1945-1955-ci illərdə sənaye məhsulu istehsalı üç dəfədən çox artmışdı. Sənayenin coğrafiyası xeyli genişlənmişdi. Sənaye məhsulunun əvvəllər cəmi 10 faizi, 50-ci illərin ortalannda isə artıq 35 faizi Bakıdan kənarda istehsal olunurdu. İmperiya Azərbaycanda öz mənafeyinə uyğun aqrar siyasət həyata keçirirdi. Məqsəd həm daşınıb aparılan xammal - pambıq, tütün, habelə sonralar tərəvəz və üzüm istehsalını artırmaq, həm də respublikanı
vacib ərzaq məhsullan sandan mərkəzdən tam asılı vəziyyətə salmaq idi. Buna nail olmaq üçün müharibədən sonrakı illərdə kobcozlarda daxili demokratiyanın, nizamnamə tələblərinin pozulmasını, kəndlilər tərəfindən ictimai torpaqların qanunsuz zəbt edilməsinin, istehsal və bölgünün təşkilində ciddi çətinlikləri aradan qaldırmaq adı altında aqrar sahəyə rəhbərlikdə inzibati-amirlik daha da gücləndirildi. Əvvəllər yerli şəraitə uyğun olaraq dağ və dağətəyi rayonlarda təşkil olunmuş 2200-ə qədər xırda kobcoz, camaatın narazılığına baxmayaraq, ləğv edildi və ya başqa təsərrüfatlara birləşdirildi. Mövcud 1359 iri kolxozun idarə heyəti, habelə
46 sovxozun rəhbərliyi etibarlı kommunistlərlə «möhkəmləndirildi». Məhsuldar qüvvələri inkişaf etdirmədən kəndlini daha çox istismar etmək mümkün deyildi. Sovet İtiifaqı Kommunist Partiyası (Ümumitti- faq Kommunist (bolşeviklər Partiyası) XDC qurultayın qəran ilə Sov. İKP adlanmağa başlanmışdı) Mərkəzi Komitəsinin sentyabr (1953-cü il) plenumunun qərarı ilə aqrar sahəyə əsaslı vəsait qoyuluşu artınimışdı. Respublikanın kənd rayonlannda 1955-ci ildə artıq 106 MTS vardı. Onlara yüzlərlə yeni traktor, kombayn, yük maşını və başqa texnika verilmişdi. Traktor parkının gücü 2,6 dəfə artmışdı. 1954-cü ildə kolxoz və MTS-lər dövlət enerji sistemindən enerji almaq hüququ əldə etmişdi. 1955-ci ildə Yuxan Qarabağ kanalının birinci növbəsi, Samur- Abşeron kanalının ikinci növbəsi istismara verilmiş, Kür-Araz ovalı- ğındakı, Abşerondakı təsərrüfatlann su ilə təminatı yaxşılaşmışdı. Respublikanın kənd təsərrüfatı müəssisələrində 50-ci illərin ortala- nnda 750 mindən çox kobcozçu, fəhlə və qulluqçu işləyirdi. Bu müəssisələrin mütəxəssis və peşə ustaları ilə təchizinə diqqət artmışdı. Lakin rayon rəhbərlərinin açıq-aşkar saxtakarlıqla bir qrup adamı özünə arxa yaratmaq üçün irəli çəkməsi ISollektivləri parçalayır, işçiləri ictimai təsərrüfata daha da özgələşdirirdi. Kobcoz və sovxozlarda adam- lan işə cəlb etməyin ən mühüm vasitəsi güclü inzibati amiranə tə2yiq idi. Bu siyasətin nəticəsində Azərbaycan SSR-də on ildə taxıl əkini sahələri xeyli azaldı, texniki bitkilər, xüsusən pambıq, tütün əkini sahələri isə, əksinə, sürətlə artdı. Pambıq istehsalı 65 min tondan 338 min tona, tütün istehsalı 3,9 min tondan 7 min tona çatdınidı. 1955- ci ildə respublikada 610 min tona qədər və ya on il əvvəlkindən cəmi 13 faiz çox taxıl istehsal olunmuşdu. İmperiyanın mərkəzi şəhərlərini təmin etmək üçün bağ, bostan, üzümlük və çay əkini sahələri xeyli genişləndirilmiş, meyvə, tərəvəz, üzüm, çay yarpağı istehsalı çoxalmışdı.
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|