Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
nun ikinci hissəsi, 1966-cı ildə Gəncədə alüminium zavodu işə düşdü. Kimya və neft-kimya müəssisələri tikildi. 1960-cı ildə Sumqayıt aşqar- lar zavodunun ilk qurğusu istifadəyə verildi. 1962-ci ildə Sumqayıt superfosfat zavodu məhsul istehsal etməyə başladı. 1960-1963-cü illərdə Sumqayıt kimya kombinatı tikildi. İstehsalın artması enerji sənayesinin inkişafına əsaslanırdı. Respublikada yeni güclü elektrik stansiyalan, o cümlədən 1968-ci ildə Əli- Bayramlıda Dövlət rayon elektrik stansiyası istifadəyə verilmişdi. 1970-ci ildə Azərbaycan SSR-də 12 milyard kVt saat elektrik enerjisi istehsal edilmişdi. Bu illərdə Azərbaycanda cihazqayırma sənayesi də inkişaf etdirilirdi. Elektron hesablayıcı texnika, məişət texnikası müəssisələri tikilirdi. 1964-cü ildə Naxçıvanda Bakı radio zavodunun filialı açıldı, sonralar bu müəssisə müstəqil zavoda çevrildi. 1960-cı ildə Bakı soyuducular zavodu istifadəyə verildi. 60-cı illərin əvvəllərində Bakıda mayesiz transformatorlar, təcrübi-ekspcrimental, «Bakı elektroişıq», «Azərelek- troizolit» «Azərelektrosentrolit» zavodlan işə düşdü. Mərkəz respublikadakı əmək ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə etmək üçün burada istehlak malları istehsal edən müəssisələrin də çoxalmasında maraqlı idi. 50-ci illərin sonu - 60-cı illərdə Azərbaycanda onlarla belə müəssisə, o cümlədən Bakıda komvol, mebel kom- binatlan, gön-dəri, ayaqqabı, tibb preparatlan zavodlan, Gəncədə xalça-mahud kombinatı, Mingəçevirdə pambıq-parça fabriki, Əli- Bayramlıda yağ ekstraktı zavodu və başqa müəssisələr tikilib istifadəyə verilmişdi. Lakin yeni müəssisə və sexlərin (xüsusən yüngül və yeyinti sənayesi sahələrində) çoxu artıq köhnəlmiş, hətta, bəzən başqa respub- likalardakı zavod və fabriklərdən sökülmüş avadanlıqlarla təchiz edilirdi. Bu isə buraxılan məhsulun keyfiyyətini aşağı salırdı. Ümumiyyətlə, 50-ci illərin ikinci yarısı - 60-cı illərdə respublikada 143 yeni, iri sənaye müəssisəsi tikilib istifadəyə verilmişdi. Sənaye məhsulu istehsalı, əsasən xammal sahələri üzrə 2,5 dəfəyə qədər artmışdı. Lakin sənaye məhsulu istehsalının artım sürəti, bütün ölkədə olduğu kimi nəinki artır, əksinə, azalırdı. Belə ki, bu 50-ci illərdə 2 dəfədən çox, 60-cı illərdə isə 1,9 dəfə olmuşdu. Bunun səbəbi işçilərin mülkiyyətə özgələşdiyi, maddi marağın az olduğu şəraitdə tez-tez səmərəsiz islahatlar keçirilməsi nəticəsində təsərrüfatlara inzibati-bürokratik rəhbərliyin xeyli zəifləməsi idi. 394 Respublikanın kənd təsərrüfatında da müəyyən irəliləmələr baş vermişdi. Aqrar sahədə istehsalın maddi-texniki bazasının nisbətən yaxşılaşmasına, meliorasiya quruculuğuna, meyvə-tərəvəz, üzüm, çay yarpağı, tütün istehsalına diqqət artınlmışdı. 60-cı illərin sonlarında kənd təsərrüfatında artıq 25 mindən çox traktor, 4 mindən çox taxılyığan kombayn, 800-ə qədər pambıqyığan maşın, 18 mindən çox yük maşını, minlərlə başqa maşın və mexanizm vardı. 50-ci illərin ikinci yansı - 60-cı illərdə Baş Muğan, Yuxan Şirvan kanallan, Bəhramtəpə, Xaçınçay, Ağstafaçay, Bolqarçay dəryaçalan tikildi, 185 min hektardan çox suvanlan sahə istifadəyə verildi, 630 min hektara qədər otlağa su çıxanidı. 70-ci illərin əvvəllərində respublikada 1,2 milyon hektar əkin sahəsi vardı. Əvvəlki on beş ildə yeni meyvə bağlan, üzümlüklər, çay plantasiyaları salınması hesabına əkin sahələri 50 min hektardan çox azalmışdı. Taxıl, pambıq əkini sahələri xeyli ixtisar olunmuşdu. Tütün və tərəvəz əkinləri isə genişlənməkdə idi. Təkcə 60-cı illərdə respublikada 80 min hektardan çox yeni meyvə bağları, 95 min hektardan çox üzümlük, xeyli çay plantasiyaları salınmışdı. Bütün bunlar kənd təsərrüfatı məhsullan istehsalına öz təsirini göstərmişdi. Respublikada taxıl və pambıq istehsalında nəzərəçarpacaq dəyişikliklər baş verməmiş, tütün (3,5 dəfə), tərəvəz (4 dəfə), meyvə (2,6 dəfə), üzüm (4,5 dəfə), yaşıl çay yarpağı (5,5 dəfə) istehsalı isə dəfələrlə artmışdı. 1970-ci ildə burada 336 min ton pambıq, 723 min ton taxıl, 410 min ton tərəvəz, 352 min ton üzüm, 157 min ton meyvə, 25 min ton tütün, 10 min tona qədər yaşıl çay yarpağı istehsal edilmişdi. Respublikada iribuynuzlu mal-qara və davann sayı 50-ci illərin axırlannda müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatdınImışdı. 60-cı illərin sonlannda təsərrüfatlarda 1500 mindən çox iribuyunzlu mal-qara, 4300 mindən çox qoyun və keçi vardı. Lakin dağlıq rayonlarda çoxsaylı kiçik heyvandarlıq təsərrüfatlan ləğv edildiyindən, yem bazası zəif olduğundan, qayğı göstərilmədiyindən heyvandarlıq hələ də geri qalan sahə idi. Sənayedə olduğu kimi, kənd təsərrüfatında da istehsalın nominal göstəriciləri artsa da, inkişaf sürəti getdikcə azalırdı. Belə ki, 50-ci illərdə burada kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalı 1,5, 60-cı illərdə isə cəmi 1,3 dəfə artmışdı. Bunun səbəbi kəndlinin ictimai istehsala maddi marağı, sahibkarlıq hissinin olmadığı şəraitdə mövcud idarəçilik mc- todlannın tez-tez dəyişdirilməsi nəticəsində təsərrüfatlara rəhbərliyin zəifləməsi olmuşdu. 395 Azərbaycanda aparılan neft, neft sənayesi maşınlan, kimyəvi xammallar, pambıq, tütün, alüminium, dəmir filizi və s. hesabına bura əsasən daha intensiv şəkildə xammal istehsal etməyə imkan verən məhsuldar qüvvələr yaratmaq, zavod, fabrik, elektrik stansiyalan tikmək, kanallar çəkmək üçün başqa respublikalardan maşın və mexanizmlər, avadanlıqlar və tikinti materiallan, habelə ərzaq gətirilirdi. Məhsuldar qüvvələrdən səmərəli istifadə etmək üçün mərkəz respublikada kommunikasiya vasitələrinin inkişafına müəyyən imkanlar yaradırdı. Təkcə 60-cı illərdə burada min km-dən artıq şose yollan, 156 km dəmiryolu çəkilmiş, 525 km dəmiryolu elektrikləşdirilmişdi. Abşeron yanmadasında elektrik dəmiryol xətləri daha da şaxələnmişdi. 1962-ci ildə Bab-Krasnovodsk bərə yolu istifadəyə verilmişdi. 1967-ci ildə Yevlax-Bərdə-Ağdam dəmiryol xətləri işə salınmışdı. Nəqliyyatın başqa sahələri, xüsusən hava nəqliyyatı da xeyli inkişaf etmişdi. 60-cı illərdən, bütün imperiyada olduğu kimi, Azərbaycanda da xəlvəti iqtisadiyyat meydana gəlməyə və tərəqqi etməyə başlamışdı. Buna səbəb adamlarda ictimai mülkiyyətə sahiblik hissinin olmaması şəraitində 60-cı illərin ortalannda islahatlarla əlaqədar yerlərə bəzi müstəqilliklər verilməsi, habelə partiya təşkilatlannm sürətlə səbatsız- laşmağa, pozğunlaşmağa başlaması olmuşdu. Xəlvəti iqtisadiyyatın yaranmasında və inkişafında Moskva və yerli rəhbərlər maraqlı idilər. Bu yolla əldə olunan pullann çoxu baş idarələrdə, nazirliklərdə əyləşən məmurların, partiya rəhbərlərinin cibinə axırdı. Respublikanın sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrində gizli istehsal və mübadilə ilə məşğul olan onlarla qeydə alınmamış sex, əkin sahələri, bağlar, üzümlüklər, nəqliyyat vasitələri vardı. Bu illərdə respublikanın iqtisadiyyatında baş verən dəyişikliklər əhalinin sosial tərkibinə, istehlak tələblərinin səviyyəsinə təsir göstərmişdi. 50-ci illərin sonlannda respublikada əhalinin sayı artıq müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatmışdı. 1959-cu ilin əvvəllərində burada 3 milyon 698 min nəfər adam yaşayırdı. 60-cı illərin axırlannda isə bu rəqəm 5 milyonu ötüb keçmişdi. Əhalinin sosial tərkibində də dəyişikliklər baş vermişdi. Şəhər əhalisinin sayı artmışdı. 70-ci illərin əvvəllərində respublika əhalisinin yansı şəhərlərdə yaşayırdı. Sənaye müəssisələri və sovxozların inkişafı ilə əlaqədar bu illərdə fəhlələrin sayı çoxalmış, kobcozçu l^ndlilərin sayı isə, əksinə, xeyli azalmışdı. Respublikada ziyalılann sayı artırdı. 60-cı illərin axnlannda burada 158 min nəfər ali təhsilli mütəxəssis vardı. Orta ixtisas təhsillilərin sayı 200 mini ötmüşdü.
Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|