Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
sonra Azərbaycanda hakimiyyətə gəlmiş Heydər Əliyev bu qərann icrasına yol vermədi. Uğursuz islahatlar, Sov.tKP-nın XXII qurultayında (1961-ci il oktyabr) elan edilən yaxın gələcəkdə SSRİ-də kommunizm qurulacağı haqqında utopik ideyalar N.S.Xruşşovu cəmiyyətdə və partiyada hörmətdən salmışdı. Partiya elitasında ona qarşı müxalifət formalaşırdı. 1961-ci ildə qəbul olunmuş nizamnaməyə görə partiyanın seçkili
edən maddə daxil edilməsi də rəhbər partiya vəzifələrində çoxdan işləyənlərin ona qarşı birləşməsinə səbəb olmuşdu. Hakimiyyəti əldə saxlamaq üçün Xruşşov partiyanı parçalamaq, siyasi məsələlərin həllində təşkilatlann birgə fəaliyyətini məhdudlaşdınnaq, onların diqqətini təsərrüfat məsələlərinə, islahatlara operativ rəhbərliyə yönəltmək istədi. Sov.İKP MK-nın 1962-ci il noyabr plenumu rəhbər partiya orqanlarının istehsalat prinsipi üzrə yenidən təşkil edilməsini qərara aldı. Mərkəzi komitələrdə iki büro - sənaye, tikinti və kənd təsərrüfatına rəhbərlik üzrə bürolar yarandı. Azərbaycanda da AKP MK-ya bilavasitə tabe olan sənaye istehsal, kolxoz-sovxoz istehsalat idarələri, şəhər, dağlıq rayon partiya komitələri təşkil olundu. Başqa ictimai təşkilatlar da bu prinsip üzrə yenidən quruldu. Xruşşov partiya və dövlət nəzarətini birləşdirməklə partiyanın nəzarət funksiyasını da xeyli zəiflətdi. Lakin onun, xüsusən 1958-ci ildən SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri olduqdan sonra xeyri intensivləşən partiya aparatını zəiflətmək cəhdlərindən narazı qalan ali partiya və təsərrüfat rəhbərləri birləşdilər. Sov.tKP MK-nın 1964-cü il 14 oktyabr plenumunda N.S.Xruşşov vəzifəsindən kənar edildi. L.İ.Brejnev Sov.İKP MK-nın birinci (1966-cı ildən baş) katibi seçildi. Partiya amirliyi yenidən güclənməyə başladı. Partiya amirliyinin yenidən gücləndirilməsinin mühüm amillərindən biri 60-cı illərin ortalarında partiya, onunla birlikdə sovet, həmkarlar ittifaqları və komsomol orqanlannm təşkilatca yenidən ərazi prinsipi üzrə qurulması oldu. Dərhal Sov.İKP və respublika KP mərkəzi komitələrində bürolar birləşdirildi, kənd, rayon partiya komitələri bərpa olundu. İqtisadiyyata partiya rəhbərliyini gücləndirməklə tərəqqiyə nail olmaq cəhdləri göstərildi. Partiya amirliyinin yenidən güclənməsi, xüsusən respublikalara, o cümlədən Azərbaycan SSR-ə əvvəllər verilmiş bəzi iqtisadi müstəqilliklərin yenidən geri alınması Azərbaycan rəhbərliyinin mərkəzə münasibətində müəyyən dəyişikliklərə səbəb oldu. Vəli Axundov 1965-ci
ildə vahid partiya-dövlət nəzarəti sistemini yenidən xalq və partiya nəzarəti dairələrinə bölməyə etiraz edən qüvvələr tərəfində L.İ.Brejnevə qarşı durdu. O, Azərbaycan SSR-in istehsalında az qala qul əməyi kimi ağır zəhmət tələb olunan, əhalinin sağlamlığına və təbiətə böyük ziyan vuran pambıqçıbq üzrə dərin ixtisaslaşdınimanın əleyhinə çıxırdı. Onun rəhbərlik etdiyi illərdə respublikada texniki bitkilərin əkin sahəsi xeyli azaldılmış, tərəvəz, çay, bağ və üzümlük sahələri isə genişləndirilmişdi. Milli dəyərlərə diqqət nisbətən artmışdı. 1966-cı ildə tranda yaşayan Azərbaycan şairi Seyid Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın «Heydər babaya salam» poeması çap olunmuşdu. Mütərəqqi fikirli yaradıcı gənclər üçün 1967-ci ildən «Ulduz» jurnalının nəşrinə başlanmışdı. Novruz bayramı rəsmi şəkildə «Bahar bayramı» adı ilə qeyd edilmişdi. Ədəbiyyatda yenə milli motivlər, tənqidi ruh qüvvətlənmişdi. Əvvəlki illərdə olduğu kimi bu illərdə də, bütün cəhdlərə baxmayaraq, imperiya Azərbaycan xalqının azadlıq ideyalarını məhv edə bilməmişdi. Bu ideyalar vətənpərvər şair və yazıçılann, alimlərin əsərlərində yaşayır və əks olunurdu. Azadlıq ideyalannın yayılmasında Azərbaycan xarici ölkələrdəki siyasi mühacirləri də az iş görmürdülər. 1955-ci il martın 6-da Ankarada Azərbaycan xalqının böyük oğlu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə vəfat etdi. Onun ölümü Azərbaycanın milli-azadlıq hərəkatı üçün böyük itki oldu. Bu hərəkata. Müsavat partiyasına 1955-1959-cu illərdə onun yaxın silahdaşı Mirzə Bala Məmmədzadə başçılıq etdi. Sovet imperiyasında əzilən xalqlann siyasi mühacirləri arasında kommunizmə qarşı qüvvələri birləşdirmək meyli getdikcə artırdı. 1958-ci ildə İndoneziyada türk xalqlarının azadlığı uğmnda mübarizə aparan «Türküstan libe- reyşn» (Türküstan azadlığı) təşkilatı fəaliyyətə başlamışdı. ABŞ-da «Qafqaz təşkilatları birliyi» yaradılmışdı. Azadlıq ideyalarının yayılmasında «Azadlıq», «Amerikanın səsi» radiostansiyalarının, gizli gətirilib yayılan nəşrlərin böyük rolu vardı. 1962-ci il dekabrın 17-də bir çox qabaqcıl ziyalılar - Xudu Məmmədov, İsmayıl Şıxlı, Bəxtiyar Vahabzadə və başqaları, habelə bəzi vəzifəli şəxslər birləşib gizli «Milli Azadlıq Qərargahı» (MAQ) təşkil etdilər. Onlar liberal vasitələrlə dövlət qurumlarında vəzifəli şəxslərin fəaliyyətini xalqın milli oyanışına yönəltməyə çalışırdılar. Azərbaycanda milli azadlıq uğrunda yeni mübariz nəsil yetişməkdə idi. 60-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan Dövlət Universitetinin azadfikirli tələbələrindən bir qrupu Əbülfəz Əliyevin (sonralar Elçibəy ləqəbi qəbul 389 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|