Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 4,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Şamaxı.
Qədim Şamaxı ərazisində Xınıslı yaşayış məskəni yerləşirdi. Buradan 4 mədəni təbəqə aşkar edilmişdir - e.ə. IV əsrdən başlayaraq e.V əsrinə qədər. Yaşayış məskəni VII-VIII əsrlərdə artıq mövcud deyildi. Buna səbəb ərəb istilaları və yaxud dağıdıcı zəlzələ olmuşdur. Şamaxıda isə həyat VIII əsrin ortalarından başlayır. Həmin dövrdə Şamaxı Yezidiyyə adlandırılırdı. Dərbənd orta əsrlərdə Şirvanın tərkibinə daxil olan qədim şəhərlərdən biri idi. E.ə. VIII-VI əsrlərdən başlayaraq burada müdafiə istehkamları tikilirdi. Qədim yunan və Roma mənbələrində Kaspi və Alban keçidi, Alban mənbələrində Çora və ya Çola qapıları, İran mənbələrində Dərbənd, Ərəb məxəzlərində Bab-Əl Xalid (Dəmir qapı) və s. adlandırılan Dərbənd Azərbaycanın aramsız basqınlara məruz qalmış şəhərlərindəndir. Yüksək dağların zirvəsi ilə dənizi birləşdirən bu səd şimalda (Dərbənd), cənubda (beşbarmaq) qoşa qala divarlarından ibarət olub, Sasanilər dövründə inşa edilmişdir. Gilgilçay və Dərbənd sədləri dairəvi bürclər silsiləsinə malik olmaqla narınqala ilə tamamlanır. V-VI əsrlərdə Dərbənd Qafqazda xristianlığın əsas mərkəzlərindən birinə çevrilir. VII-IX əsrlərdə Xəzər yolu ilə ticarətin inkişafı nəticəsində Dərbənd böyük şəhərlərdən və Xəzər dənizinin önəmli limanlarından biri idi. 103 Dərbənd divarları boyu və şəhər daxilində arxeoloji qazıntılar bu günə qədər davam etməkdədir. Şabran - bu şəhərin qalıqları Dəvəçi rayonu ərazisində yerləşir. Şabran qalası Qubadan cənubda axan eyni adlı çayın sahilində inşa edilmişdir. Təxminən 20 ilə qədər davam etmiş qazıntılar nəticəsində sənətkar, dulusçu məhəllələri, bazar və s. aşkar olunmuşdur. XVIII əsrin, daha dəqiq desək, 1720-ci ilə qədərki mədəni təbəqə tədqiq olunmuşdur. Həmin ildə şəhər dağılmışdır. Yuxarıda göstərilən yaşayış yerləri Şirvanın orta əsr şəhərləridir. Bu şəhərlərdən başqa Azərbaycan ərazisində digər şəhərlər də mövcud olmuşdur: Naxçıvan, Ordubad, Bərdə, Gəncə, Şəmkir və s. Həmin şəhərlərin arxeoloji tədqiqatları bu günə qədər davam edir. Gürcüstan - Orta əsrlərə aid Msxeta şəhərinin öyrənilməsi və Gürcüstanın sosial-iqtisadi inkişafının izlənilməsi baxımından Samtavrda aparılan arxeoloji qazıntıları xüsusi qeyd etmək lazımdır. Araşdırmalar nəticəsində burada yaşayışın e.ə. II minillikdən eramızın VII-VIII əsrlərinə qədər davamlı olması sübut edilmişdir. Msxeta qəsəbəsinin şimalında yerləşən Samtavr çölündə aparılan stasionar qazıntılar nəticəsində burada küp qəbirlər, daş qutu qəbirləri, saxsı qəbirləri və əsasən uşaqların basdırıldığı torpaq qəbirləri üzə çıxarılmışdı. Şəhər yerlərindən və onlara məxsus olan qəbir abidələrindən külli miqdarda saxsı və şüşə məmulatlar, metalın müxtəlif növlərindən nəfis şəkildə düzəldilmiş zərgərlik məmulatları və müxtəlif ev əşyaları, sümükdən və balıqqulağından hazırlanan kiçik əmək alətləri, bəzək əşyaları, həmçinin, sikkə nümunələri aşkar edilmişdi. İberiyanın və Kaxetiyanın orta əsrlərdə fəaliyyət göstərən şəhərlərinin beynəlxalq ticarət əlaqələrinin ən bariz göstəriciləri sikkə materiallarının, Msxetdə və İberiyanın digər yerlərindən aşkar edilən və Makedoniyalı İsgəndərin adından zərb edilən stater nominalının xüsusilə, antik dövrə aid yerli oxşar nümunələri bu faktı sübut edir. Bu cür sikkələr daxili dövriyyədə e.ə. I əsrdən - eramızın II əsrinə qədər tamhüquqlu tədavül vasitəsi olmuşdur. Bu staterlərlə yanaşı, Gürcüstanın erkən orta əsrlərində fəaliyyət göstərən şəhərlərində Qotarzın adından zərb edilən draxmalar, Avqustun adından buraxılan denarilər də istifadə olunmuşdur. Beynəlxalq ticarət əlaqələrinin intensiv olmasını, həmçinin, Roma imperatorlarının (Nerondan Valeriana qədər) hər birinin adından zərb edilən sikkə nümunələri ilə göstərmək olar. Əhali bu şəhərlərdə əkinçilik, maldarlıq, sənətkarlıqla məşğul olmuşdur. Aşkar olunan maddi mədəniyyət qalıqları və yazılı məlumatlar İberiyanın bir hissəsinin Qafqaz Albaniyasının tərkibində olmasını sübut edir. Yüklə 4,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|