Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 4,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Armavir.
Şərqdə eyni adlı dağın ətəklərini, cənubda Araz çayı sahillərini əhatə edən, qərbdə Nor Armavir təpəlikləri arasında yerləşən bu 104 şəhər orta əsrlərə aid klassik abidədir. Abidənin yaxınlığında Eruandasat və Artaşat şəhərlərinin arxeoloji qazıntıları da həyata keçirilmişdi. Keçən əsrdə erməni alimlərinin təkidlə «qədim erməni şəhərləri» adlandırdıqları bu yaşayış yerlərinin ermənilərə aid olması əslində onların özləri tərəfindən də heç bir maddi mədəniyyət qalıqları vasitəsilə sübuta yetirilməmişdir. Onların fikrincə, bu şəhərlərin salınmasında ellinizmə xas olan elementlərdən istifadə olunmuş, Urartu şəhərlərinə məxsus müdafiə tikililəri mövcud olmuşdur. Bu 2 fakta əsasən, onlar bu şəhərləri qədim erməni mədəniyyətinin nümunələri kimi elmə təqdim etmişlər. Əslində ermənilər bir etnik qrup kimi, dünyanın heç bir yerində ellinizm mədəniyyətinin, Urartunun yaradıcıları kimi tanınmamışlar. «Urartu tipli müdafiə tikililəri» sırasında bu müəlliflərin misal çəkdikləri 2 qat divar, yaxşı qorunan giriş hissə, düzbucaqlı formasında kontrforslar, künclərdə tikilən qüllələr dünya arxitekturasında şərq üslublarının əsas elementləri olaraq, Əhəmənilərə, Mesopotamiyaya, Babilə, Ön Asiyaya, Yaxın Şərqin qədim sivilizasiyalarına, Azərbaycanın orta əsr şəhərlərinə də aid olmuşdur və şəhər mədəniyyəti üçün adi olan xüsusiyyətlərdir. Digər tərəfdən eyni mütəxəssislər elmi nəşrlərdə, o cümlədən samballı «Sovet arxeologiyası» adlı çoxcildlikdə Armavir qazıntıları zamanı ellinizmə aid olan heç bir monumental arxitektura elementinin tapılmadığını da qeyd edirlər. Bu ərazilər qədim türk azərbaycanlılarına aid olan torpaqlar olmuşdur. Orta əsr şəhərlərinin «erməniləşdirilməsinə» nail olan alimlər tam olaraq ermənilərin protoyunan mənşəli olması barədə fikirlərinə Qərbi Azərbaycanda sübut tapa bilməmişlər. Bütün dünya alimləri antik dövrdə indiki Ermənistanın daxil olduğu Qafqaz Albaniyasının tarixini tanıyır və təsdiq edirlər. Qafqazda erkən orta əsrlərə qədər, daha dəqiq ərəblərin işğalına qədər Albaniya, Atropatenanın bir hissəsi, Kolxida və İberiyanın olması faktı tam olaraq sübuta yetirilmişdi. Heç bir erməni dövləti və yaxud ermənilərə aid şəhər bu ərazilərdə tikilməmişdi. Ona görə də, keçən 70 ildə, Sovetlər İttifaqı zamanı ermənipərəst alimlər nə qədər çalışsalar da, elmi nöqteyi-nəzərdən, faktoloji əsaslarla, maddi mədəniyyət qalıqları ilə orta əsrlərdə belə bizim torpaqlarımızda heç bir erməni mədəniyyəti izləri qeydə ala bilməmişlər. Onların bu torpaqlara məcburi olaraq köçürülməsi XIX əsrin birinci yarısından məlum tarixi hadisələrin nəticəsində başlamışdır. O vaxta qədər Cənubi Qafqazda və ümumiyyətlə, Qafqazda heç bir erməniyə aid olan izlər yoxdur və ola da bilməz. Bizim eranın VI əsrində Qərbi Azərbaycanın orta əsr şəhərlərindən Dvin sürətlə inkişaf edir. Burada IV əsrin əvvəllərindən xristianlığın dövlət dininə çevrilməsi xristian mədəniyyətinin inkişafına ciddi zəmin yaradır. Sənətkarlıq sürətlə inkişaf edir. Daş və metal işləmə, dulusçuluq və şüşə istehsalı öz rəngarəngliyi ilə şöhrət qazanır. 105 Son illər Azərbaycanın orta əsr şəhər mədəniyyətinin öyrənilməsi silsiləsindən Şəmkir, Bərdə, Gəncə, Şamaxı və digər yerlərdə arxeoloji qazıntılar aparılır. Bu sıradan xüsusi olaraq Şəmkir qazıntılarını qeyd etmək lazımdır. Belə ki, burada aparılan araşdırmalar nəticəsində şəhərin Narınqala hissəsindən xeyli sayda maddi mədəniyyət qalıqları aşkar edilmiş, onun geniş planı, ölçüləri, tikinti qurğuları öyrənilməkdədir. Aparılan işlər nəticəsində Şəmkir şəhərinin VII-XVIII əsrlər arasında müəyyən fasilələrlə fəaliyyəti haqqında məlumatlar əldə edilmişdir. Yüklə 4,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|