35
b
i
- keyfiyyət göstəricisinin i çəki əmsalı;
k
i
- keyfiyyət göstəricisidir (vahid və ya nisbi).
Keyfiyyətin kompleks göstəricisinin hesablanma al-
qoritmi şəkil 2.2-də göstərilmişdir. Keyfiyyət göstəriciləri
nomenklaturasının çəki əmsalının və f funksional asılılıq
növünün müəyyənləşdirilməsi üçün təcrübə - statistik və
ekspert metodları tətbiq edilir.
Məhsulun keyfiyyətinin kompleks göstəricisi onun
bir neçə xüsusiyyətini xarakterizə edən göstəricidir.
(2.3)
burada,K
h
-hazırlıq əmsalı;
T - məmulatın müntəzəmsizliyə əlavə işlənilməsi
(müntəzəmlik göstəricisi və yaxud əmsalı)
T
b
- K
h
bərpa olunmasının orta vaxtıdır (təmirə
yararlığın göstəricisi), bu da məmulatın müntəzəmlik və
təmirə yararlılıq xüsusiyyətini xarakterizə edir.
Öz növbəsində
(2.4)
T
0
- imtinanın axtarılmasına sərf olunan orta vaxt;
T
b
- imtinanın aradan qaldırılması üçün zəruri olan
orta vaxtdır.
Beləliklə, təmirə yararlılıq - məmulatın T
0
və T
q
olan
münasibətinin mürəkkəb xüsusiyyətidir. Deməli, K
h
hazırlıq əmsalına münasibətdə T
b
göstəricisinə vahid kimi,
T
0
və T
y
isə kompleks kimi baxmaq olar.
36
Şəkil 2.2. Keyfiyyət göstəricisinin kompleks
hesablanmasının alqoritmi
Məhsulun keyfiyyətinin inteqral göstəricisi məhsu-
lun istismarı və ya istifadəsindən yaranan cəmləşmiş fay-
dalı effektin, onun yaradılmasına və istismarına və ya isti-
fadəsinə sərf olunmuş cəmlənmiş xərclərə münasibətdir.
effekt/manat, (2.5)
burada, E - məhsulun istismarından yaranan cəmləş-
miş faydalı effektdir (soyuducunun faydalı istifadəsinin
Keyfiyyət göstəriciləri nomenklaturasının müəyyən edilməsi
və onların struktur sxeminin qurulması
Keyfiyyət göstəriciləri çəkisi əmsalının müəyyən
edilməsi
Keyfiyyətin nisbi göstəricilərinin hesablanması
Keyyfiyyət göstəricilərinin kompleks hesablanması
Funksional asılılıq növünün seçilməsi
37
müddəti, yük avtomobilinin xidmət müddətində əsaslı tə-
mirədək sürülməsi, ton, kilometrlərlə);
Z
x
- məhsulun yaradılmasına çəkilən ümumi xərc-
lərdir (işlənilməsi, hazırlanması, montajı və başqa eyni za-
manlı xərclər);
Z
e
- ümumi istismar xərcləridir (texniki xidmət, tə-
mir və başqa axıcı xərclər);
1/İ - effekt vahidinə çəkilmiş xərclərdir.
Keyfiyyət göstəriciləri içərisində elələri vardır ki,
onları kəmiyyət kimi ifadə etmək mümkün deyildir (çalar-
lar, qoxu, tembr və s.). Onlar hissiyat orqanlarının köməyi
ilə müəyyən olunur (orqanoleptik) və sensor xüsusiyyəti
adlanır.
Məhsulun keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndiril-mə-
si differensial və ya kompleks metodlarla həyata keçirilir.
Differensial metodun tətbiqi zamanı yeni məhsulun key-
fiyyətinin vahid göstəricisi keyfıyyətin baza göstəriciləri
ilə eyni, kompleksdə isə faktiki kompleks göstəricisi baza
göstəricisinə uyğun aparılmalıdır.
Keyfiyyət - kəmiyyət göstəriciləri (sayı) obyektiv və
subyektiv metodların köməyi ilə təyin olunur. Obyektiv
metoda ölçülmə, qeydiyyat və hesablanma aiddir. Subyek-
tiv metodlara isə orqanoleptik, sosioloji və araşdırılma
(ekspertolunma) aiddir. Obyektiv metodlar texniki ölçü
vasitələrinin, qeydiyyatın, hadisələrin hesablanmasının,
hesablamaların yerinə yetirilməsinin tətbiqinə əsaslanır.
Subyektiv metodların əsası - insanın hissiyyat orqan-
larının qavranmasının təhlili, müxtəlif rəylərin yığımı və
hesablanması mütəxəssis-ekspertlər qrupu tərəfindən qə-
bul olunmuşdur.
38
2.4. Keyfiyyət göstəricisinin nomenklaturası
ГОСТ 22851-77 məmulatın 10 əsas keyfiyyət göstə-
ricisinin nomenklaturasını təyin edir:
1.Təyinat göstəriciləri məhsulun yerinə yetirilməsinə
təyin olunduğu əsas funksiyaları müəyyən edən xüsusiy-
yətləri xarakterizə edir və onun tətbiq sahəsini şərtləndirir.
Bu qrupa aşağıdakılar daxildir:
-məmulatların hansı təsnifat qruplarına (avtomobil
növləri, cihazların dəqiqliyi və s.) aid olduğunu müəyyən
edən göstəricilər;
-funksional (istismar) – məmulatların istismarından
alınan faydalı nəticəni xüsusiyyətləndirən (kompüterin sü-
rətli işi, dəzgahın məhsuldarlığı, ölçmə cihazının dəqiqliyi
və s.) amillər;
-konstruktiv – məmulatların əsas layihə-konstruktor
həlləri haqqında dəqiq təsəvvür yaradan göstəricilər (dizel,
benzin, elektrik və s. mühərrikləri);
- tərkib və strukturu kimyəvi elementlərin, onların
birləşmələrinin məhsulda olmasını müəyyən edən (koksda
kükürdün və külün faiz tərkibini və s.) göstəricilərdir.
Bu qrupun göstəriciləri keyfiyyətin səviyyəsinin qiy-
mətləndirilməsində əsas rol oynayır. Onlar tez-tez opti-
mallaşdırma meyarı kimi istifadə olunur və başqa növ gös-
təricilər ilə birlikdə tətbiq olunurlar.
2.
Etibarlılıq göstəriciləri müntəzəmlilik, uzunömür-
lülük, təmirə yararlılıq və saxlanılma xüsusiyyətini xarak-
terizə edir.
Müntəzəmlilik məmulatın hansısa bir müddət ərzin-
də iş qabiliyyətini saxlamaq xüsusiyyətidir.
Dostları ilə paylaş: |