39
Uzunömürlülük məmulatın son həddədək texniki
xidmət və təmir üçün olan zəruri fasilələrlə iş qabiliyyətini
saxlamaq xüsusiyyətidir.
Təmirə yararlılıq məhsulun təmirə məruz qalma qa-
biliyyətidir.
Mühafizə məmulat və məhsulların texniki sənədlər-
də təyin olunmuş saxlanma və daşınma, həmçinin ondan
sonrakı müddət ərzində saz və istifadəyə hazır vəziyyətdə
qalma xüsusiyyətidir.
Məsələn, daşınma göstəriciləri məhsulun istifadəsi
və islehlakı ilə müşayət olunan nəqliyyat vasitəsi ilə daşın-
maya uyğunlaşmasını xarakterizə edir. Sınaq, hesablama
və ya ekspert metodları ilə müəyyən edilir. Məsələn, məh-
sulun daşınmaları zamanı, istehlak xüsusiyyətlərinin saz-
lanması onun yararlılıq göstəricisidir, bu məhsulun ayrı-
ayrı növləri (şüşə, sement və s.) üçün təbii itgi normaların-
da əks olunmuşdur.
(2.6)
burada, K
d
- məhslun daşınma müddətində göstəril-
miş hüdudlarda öz başlanğıc xüsusiyyətlərini %-lə saxla-
yan bir qismidir;
Q
n
- nəqliyyat vasitəsinə yüklənən məhsulun miqdarı;
Q
b
- yolverilən hüdudlarda keyfiyyət göstərici-lərinin
əhəmiyyətini saxlamış boşaldılmış məhsulun miqdarı;
3.
Erqonomik göstəricilər "insan - məmulat" siste-
mini xarakterizə edir, istehsalat və məişət proseslərində
aşkarlanan insan xüsusiyyətləri komplekslərini nəzərə alır-
lar. Onlara gigiyenik (işıqlanma, temperatur, təzyiq, nə-
mişlik), antropometrik (geyim, ayaqqabı, mebel, idarəet-
40
mə pultları) və psixofızioloji (sürət və güc imkanları, eşit-
mə-görmə imkanları və s.) xüsusiyyətləri aiddir.
Psixofızioloji göstəricilər insanın hissiyat orqanları-
nın müxtəlif informasiyanın qavranılması və işlənilməsi
imkanlarını xarakterizə edir.
4.
Estetik göstəricilər formanın informasiya ifadəlili-
yini, səmərəliliyini, kompozisiyanın bütövlülüyü-nü, is-
tehsal ifasının kamilliyini, məhsulun görkəminin sabitli-
yini xarakterizə edir.
5.
Texnoloji əhəmiyyətini təyin edən göstəricilər
məhsulun material, vaxt və əmək vasitələrinin istehsala
texniki hazırlığını, məhsulun hazırlanması və istismarı za-
manı çəkilən xərclərin optimal bölüşdürülməsini şərtləndi-
rən xüsusiyyətlərini xarakterizə edir. Bunlar məmulatın
əmək, maddi və fond tutumu, maya dəyəridir. Həm ümu-
mi (cəmləşdirilmiş), həm də struktur, nisbi, müqayisəli
göstəricilər hesablanırlar.
Nisbi göstəricilər - məsələn, materialların istifadəsi
əmsalı
(2.7)
burada, M
q
- hazır məhsulda materialın miqdarı;
M
b
- texnoloji prosesə daxil edilmiş materialın miq-
darı.
Fərdi maya dəyərinin göstərici:
(2.8)
burada, S
fər
- fərdi maya dəyəri;
S - məmulatın ümumi maya dəyəri;
B - məmulatın təyinedici parametridir (qüvvə, çəki
və s.).
41
6.
Standartlaşdırma və unifıkasiya göstəriciləri məh-
sulun standartlarla, unifıkasiyalaşdırılmış və orijinal hissə-
lərlə doyması, həmçinin başqa məmulatlarla unifıka-siya-
laşdırılma səviyyəsini xarakterizə edir.
Unifikasiyanın əsas göstəriciləri - tətbiq olunma, tək-
rarlanma, əmsalları, məmulat qrupları üçün qarşılıqlı uni-
fikasiyalar, orijinal detalların fərdi çəkisidir. Məhsulun bü-
tün hissələri dövlət və sahə standartları üzrə standartlaş-dı-
rılır.
7.
Patent-hüquqi göstəricilər məmulatda istifadə
olunmuş texniki həllərin yeniləşmə dərəcəsini, onların pa-
tent müdafiəsini, həmçinin, məmulatın Azərbaycanda və
xaricdə maneəsiz reallaşdırma imkanını (patentləşdiril-miş
və lisenziyalaşdırılmış detal qovşaqlarının miqdarı və ya
fərdi çəkisi və s.) xarakterizə edir.
8.
Ekoloji göstəricilər məhsulun istismarı və ya isti-
fadəsi zamanı meydana çıxan, ətraf mühitə atılan zərər-li
qatışıqların tərkibi, məhsulun saxlanılması, daşınması və
istifadəsi zamanı zərərli hissəciklərin, qazların, şüaların
buraxılma ehtimalıdır.
9.
Təhlükəsizlik göstəriciləri məhsulun istismarı və
istifadəsi zamanı insanın təhlükəsizliyini şərtləndirən xü-
susiyyətləri xarakterizə edir. Onlar, qəza şəraiti yaranan
zaman ehtimal olunan təhlükə zonasında yerləşən insan-
ların müdafiəsinin norma və vasitələrinə olan tələbləri əks
etdirir və əməyin təhlükəsizliyi üzrə dövlət və beynəlxalq
standartlar sistemi tərəfindən nəzərdə tutulur.
10.
İqtisadi göstəricilər - məhsulun keyfiyyətinin in-
teqral göstəricisində (xərclərin müxtəlif növləri, maya də-
yəri, qiymət və s.) nəzərə alınır, məhsulun işlənilmə-sinə,
hazırlanmasına, istismarına və ya istifadəsinə çəkilən
42
xərcləri xarakterizə edir, məhsulun müxtəlif nümunələ-
rinin tutuşdurulmasının texniki-iqtisadi göstəriciləridir.
Məhsulun istifadəsinin səmərəliliyini xarakterizə
edən ümumiləşmiş göstərici keyfiyyətin inteqral göstərici-
sidir. Bu göstəricini məhsulun istismarından və ya istehla-
kından alınan səmərənin onun yaradılmasına və istisma-
rına (istehlakına) çəkilən xərclərin cəminə olan nisbəti
kimi təyin edirlər. Bu göstəriciləri bəzən iqtisadi göstəri-
cilər də adlandırırlar.
Maşınqayırma və cihazqayırma sahəsində maşın və
mexanizmlərin on əsas keyfiyyət göstəriciləri onların istis-
mar xarakteristikasıdır. Bu, maşınqayırmanın texniki sə-
viyyəsindən asılıdır.
İstismar göstəriciləri. Bu xarakteristikalar verilmiş
işin məmulat tərəfindən yerinə yetirilməsinin keyfiyyətini
müəyyənləşdirir. Uzun ömürlü bütün məmulatlar üçün
ümumi olan istismar göstəricilərinə etibarlılıq, uzunömür-
lülük, keyfiyyətin dinamikliyi, istismarın qənaətliliyi və
erqonomik göstəricilər daxildir.
Etibarlılıq. Verilmiş rejimdə istifadəetmə, texniki
xidmət, təmir, saxlanma və nəqletmə şəraitində verilmiş
müddətə müəyyənləşdirilmiş istismar göstəricilərini saxla-
maqla tapşırılmış işi yerinə yetirən obyektin xassəsidir
(ГОСТ 27.002-83).
Etibarlılığa imtinasız işləmə, uzunömürlülük, təmirə-
yararlılıq və saxlanma qabiliyyəti daxildir. Etibarlılığın
göstəriciləri maşının imtinasız işləmə ehtimalı, imtinaya
qədər iş payı, imtinaların intensivliyi və sairdir.
İmtinasız işləmə ehtimalı P (t ) onu göstərir ki, veril-
miş t intervalında və yaxud verilmiş işi yerinə yetirənə
qədər maşın nasazlığa görə dayanmayacaq:
Dostları ilə paylaş: |