Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
 
35 
 
b
i
 - keyfiyyət göstəricisinin i çəki əmsalı;  
k
i
 - keyfiyyət göstəricisidir (vahid və ya nisbi). 
Keyfiyyətin  kompleks  göstəricisinin  hesablanma  al-
qoritmi şəkil 2.2-də göstərilmişdir. Keyfiyyət göstəriciləri 
nomenklaturasının  çəki  əmsalının  və  f  funksional  asılılıq 
növünün  müəyyənləşdirilməsi  üçün  təcrübə  -  statistik  və 
ekspert metodları tətbiq edilir. 
Məhsulun  keyfiyyətinin  kompleks  göstəricisi  onun 
bir neçə xüsusiyyətini xarakterizə edən göstəricidir. 
 
 
   
 
   
 
             (2.3) 
burada,K
h
 -hazırlıq əmsalı;  
T  -  məmulatın  müntəzəmsizliyə  əlavə  işlənilməsi 
(müntəzəmlik göstəricisi və yaxud əmsalı) 
T
b
  -  K
h
  bərpa  olunmasının  orta  vaxtıdır  (təmirə 
yararlığın  göstəricisi),  bu  da  məmulatın  müntəzəmlik  və 
təmirə yararlılıq xüsusiyyətini xarakterizə edir. 
Öz növbəsində 
      
 
   
 
   (2.4) 
T
0
 - imtinanın axtarılmasına sərf olunan orta vaxt; 
T
b
  -  imtinanın  aradan  qaldırılması  üçün  zəruri  olan 
orta vaxtdır. 
Beləliklə, təmirə yararlılıq - məmulatın T
0
 və T
q
 olan 
münasibətinin  mürəkkəb  xüsusiyyətidir.  Deməli,  K
h
 
hazırlıq əmsalına münasibətdə T
b
 göstəricisinə vahid kimi, 
T
0
 və T
y
 isə kompleks kimi baxmaq olar. 

---

 
 
36 
 
Şəkil  2.2. Keyfiyyət göstəricisinin kompleks 
                               hesablanmasının alqoritmi 
Məhsulun  keyfiyyətinin  inteqral  göstəricisi  məhsu-
lun  istismarı  və  ya  istifadəsindən  yaranan  cəmləşmiş  fay-
dalı effektin, onun yaradılmasına və istismarına və ya isti-
fadəsinə sərf olunmuş cəmlənmiş xərclərə münasibətdir. 
                         
   
 
 
 
  
 
effekt/manat,   (2.5) 
burada, E - məhsulun istismarından yaranan cəmləş-
miş  faydalı  effektdir  (soyuducunun  faydalı  istifadəsinin 
Keyfiyyət göstəriciləri nomenklaturasının müəyyən edilməsi 
və onların struktur sxeminin qurulması 
 
Keyfiyyət göstəriciləri çəkisi  əmsalının müəyyən 
edilməsi 
 
Keyfiyyətin nisbi göstəricilərinin hesablanması 
 
Keyyfiyyət  göstəricilərinin kompleks hesablanması 
                       
Funksional asılılıq növünün seçilməsi 

---

 
 
37 
 
müddəti,  yük avtomobilinin xidmət  müddətində  əsaslı tə-
mirədək sürülməsi, ton, kilometrlərlə); 
Z
x
  -  məhsulun  yaradılmasına  çəkilən  ümumi  xərc-
lərdir (işlənilməsi, hazırlanması, montajı və başqa eyni za-
manlı xərclər); 
Z
e
  -  ümumi  istismar  xərcləridir  (texniki  xidmət,  tə-
mir və başqa axıcı xərclər); 
1/İ - effekt vahidinə çəkilmiş xərclərdir. 
Keyfiyyət  göstəriciləri  içərisində  elələri  vardır  ki, 
onları kəmiyyət kimi ifadə etmək mümkün deyildir (çalar-
lar, qoxu, tembr və s.). Onlar hissiyat orqanlarının köməyi 
ilə  müəyyən  olunur  (orqanoleptik)  və  sensor  xüsusiyyəti 
adlanır. 
Məhsulun keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndiril-mə-
si differensial və ya kompleks metodlarla həyata keçirilir. 
Differensial  metodun  tətbiqi  zamanı  yeni  məhsulun  key-
fiyyətinin  vahid  göstəricisi  keyfıyyətin  baza  göstəriciləri 
ilə eyni, kompleksdə isə  faktiki kompleks göstəricisi baza 
göstəricisinə uyğun aparılmalıdır. 
Keyfiyyət - kəmiyyət göstəriciləri (sayı) obyektiv və 
subyektiv  metodların  köməyi  ilə  təyin  olunur.  Obyektiv 
metoda ölçülmə, qeydiyyat və hesablanma aiddir. Subyek-
tiv  metodlara  isə  orqanoleptik,  sosioloji  və  araşdırılma 
(ekspertolunma)  aiddir.  Obyektiv  metodlar  texniki  ölçü 
vasitələrinin,  qeydiyyatın,  hadisələrin  hesablanmasının, 
hesablamaların yerinə yetirilməsinin tətbiqinə əsaslanır. 
Subyektiv metodların əsası - insanın hissiyyat orqan-
larının  qavranmasının  təhlili,  müxtəlif  rəylərin  yığımı  və 
hesablanması  mütəxəssis-ekspertlər  qrupu  tərəfindən  qə-
bul olunmuşdur. 
 

---

 
 
38 
 
2.4. Keyfiyyət  göstəricisinin  nomenklaturası 
 
ГОСТ 22851-77  məmulatın 10 əsas keyfiyyət göstə-
ricisinin nomenklaturasını təyin edir: 
1.Təyinat göstəriciləri məhsulun yerinə yetirilməsinə 
təyin  olunduğu  əsas  funksiyaları  müəyyən  edən  xüsusiy-
yətləri xarakterizə edir və onun tətbiq sahəsini şərtləndirir. 
Bu qrupa aşağıdakılar daxildir: 
  -məmulatların  hansı  təsnifat  qruplarına  (avtomobil 
növləri, cihazların dəqiqliyi və s.) aid olduğunu müəyyən 
edən göstəricilər; 
-funksional  (istismar)  –  məmulatların  istismarından 
alınan faydalı nəticəni xüsusiyyətləndirən (kompüterin sü-
rətli işi, dəzgahın məhsuldarlığı, ölçmə cihazının dəqiqliyi 
və s.) amillər; 
-konstruktiv  –  məmulatların  əsas  layihə-konstruktor 
həlləri haqqında dəqiq təsəvvür yaradan göstəricilər (dizel, 
benzin, elektrik və s. mühərrikləri); 
-  tərkib  və  strukturu  kimyəvi  elementlərin,  onların 
birləşmələrinin məhsulda olmasını müəyyən edən (koksda 
kükürdün və külün faiz tərkibini və s.) göstəricilərdir. 
Bu qrupun göstəriciləri keyfiyyətin səviyyəsinin qiy-
mətləndirilməsində  əsas  rol  oynayır.  Onlar  tez-tez  opti-
mallaşdırma meyarı kimi istifadə olunur və başqa növ gös-
təricilər ilə birlikdə tətbiq olunurlar. 
2.
 
Etibarlılıq göstəriciləri müntəzəmlilik, uzunömür-
lülük, təmirə yararlılıq və saxlanılma xüsusiyyətini xarak-
terizə edir. 
Müntəzəmlilik  məmulatın hansısa bir müddət ərzin-
də iş qabiliyyətini saxlamaq xüsusiyyətidir. 

---