47
işlərin nəticələrini, ölkənin və xarici dövlətlərin qabaqcıl
texniki nailiyyətlərini, proqressiv maşın və avadanlıqlar
sisteminin təhlilini, patent sənədlərinin, daxili və xarici
bazarın tələblərinin öyrənilməsini nəzərə almaqla texniki
tapşırığı işləyib hazırlayır. Texniki tapşırıq konkret məmu-
lat və ya onların qrupu (tipölçüləri sırası və ya onun hissə-
si) üçün işlənib hazırlana bilər. Konstruksiyaları və təyi-
natları ümumi olan məmulatlar qrupu üçün tipli texniki
tapşırıq işlənib hazırlana bilər.
Texniki tapşırıqda texniki təklifin işlənib hazırlan-
ması nəzərdə tutula bilər. Burada texniki həllərin müxtəlif
variantlarının təhlilini əsasında texniki tapşırıqda göstəril-
məmiş texniki xarakteristikalara və keyfiyyət göstəricilə-
rinə sonuncu tələblər müəyyənləşdirilir. Sifarişçi ilə razı-
laşdırılmış texniki təklif KSVS-nin tələblərinə uyğun
konstruktor sənədlərinin (eskiz, texniki layihə və işçi sə-
nədlərinin) işlənib hazırlanmasına kömək edir.
Sifarişçi işləyici təşkilatla birlikdə texniki tapşırıqda
işləmənin nəticələrinin təhvil verilmə və qəbul qaydalarını
təyin edirlər:
-
hazırlanmış nümunələrin növləri (eksperimental,
təcrübi, baş);
-
sınaqların kateqoriyaları;
-
nəticələrin qəbul komissiyasında baxılması və ko-
missiyanın tərkibi;
-
qəbula təqdim edilən sənədlər.
Texniki tapşırığın təsiri qəbul komissiyasının aktının
təsdiq edildiyi gündən qurtarır.
İstehsalçı məhsulun istehsala hazırlanmasında və is-
tehsalında işləyici təşkilatın iştirakının zəruriliyini təyin
edir. Zəruri hallarda onlar birlikdə İTITVS əsasında isteh-
48
salatın texnoloji hazırlanmasına daxil olan sənədləri işlə-
yib hazırlayır, məhsulun sınaqlarını aparırlar. İstehsal mər-
hələsində həll olunan əsas məsələlər aşağıdakılardır: məh-
sulun stabil keyfiyyətinin təmin edilməsi, istismarın (is-
tehlakın) nəticələri haqqında daxil olan məlumatların təh-
lili, məmulatların təkmilləşdirilməsinin mümkün olan isti-
qamətlərinin müəyyənləşdirilməsi, sertifikatlaşdırmaya
hazırlıq və servis xidmətinin təşkili üzrə işlərin yerinə ye-
tirilməsi.
3.2. Keyfiyyət göstəricilərinin baza göstəriciləri ilə
müqayisəli qiymətləndirilməsi
Ayrı-ayrı keyfiyyət göstəriciləri ölçülü və ölçüsüz
qiymətlərlə ifadə olunur. Vahid göstəricilərin keyfiyyət
səviyyəsinin kompleks qiymətləndirilməsi üçün müqayisə
edilən növdən istifadə etmək məsləhətdir, belə ki, müxtəlif
ölçü vahidləri, məsələn, kiloqram və saniyə, metr və faizi
öz aralarında tutuşdurmaq qeyri- mümkündür.
Ayrı-ayrı keyfiyyət göstəricilərinin növlərini tutuş-
durmaq o zaman mümkündür ki, bunların hər birinin qiy-
məti verilsin. Ümumiləşdirilmiş xassələrin göstərici-ləri-
nin qiymətləndirilməsi özündə onun xassələrini təşkil edən
göstəricilərin cəmləşdirilməsindən ibarət olacaqdır. Başqa
sözlə, hər bir xassənin göstəricilərinin faydalılığı yüksək-
lik səviyyəsindən «ierarxiya ağacı» xassələrindən asılıdır.
«Ölçmə» və «qiymətləndirmə» terminlərini fərqlən-
dirmək zəruridir. Ölçmə özlüyündə xassələrin göstəricilə-
rin rəqəmlə ifadəsindən ibarətdir, amma qiymətləndirmə -
tutuşdurma nəticələri, ölçülən xassə göstəricilərinin etalon
göstəricilərlə müqayisəsi və ya bu xassə göstəricilərinə
49
verilən tələblərlə müqayisədən ibarətdir.
Əgər xassə göstəricilərinin ölçmə nəticələri alət me-
todu ilə təyin edilmiş vahidlərlə ifadə olunursa, onda bu
göstəricilərin qiymətləndirilməsi nisbi və ölçüsüz hesab
olunur.
Ayrı-ayrı keyfiyyət göstəricilərinin qiymətləndi-ril-
məsi kvalimetriyanın ən mürəkkəb məsələlərindən biridir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu o vaxt icra olunur ki, xassə
göstəriciləri alət, hesablama metodu və ya təcrübi- istis-
mar yolu ilə ifadə olunsun.
Xassə göstəricilərinin orqanoleptik, ekspert və sosio-
loji metodla təyini, məlum olduğu kimi, xassələrə qeyri-
asılı qiymət verir. Vacib odur ki, qəbul edilmiş qiymət
şkalası, keyfiyyəti təşkil edən bütün xassə göstəriciləri
üçün vahid olsun.
Xassə göstəricilərinin qiymətləndirilməsi proble-mi-
nin mürəkkəbliyi onunla bağlıdır ki, qiymətləndirmə mü-
vəqqəti xarakter daşıyır. Məsələn, geyim silueti vaxt döv-
ründən asılı olaraq ən yüksək qiymətə malik ola bilər, am-
ma bir neçə vaxtdan sonra modanın tələblərinə cavab verə
bilmir.
Qiymətləndirmənin təyini zamanı istehlakçıların tə-
ləblərini nəzərə almaq lazımdır. Bütün xassə göstəriciləri-
nin mütləq qiymətləndirilməsi üçün bir sistem qəbul et-
mək mümkün deyil, belə ki, xassə göstəriciləri və onların
qiymətləndirilməsi arasında müxtəlif asılılıq mövcuddur.
Hər hansı bir xassənin göstəricilərinin qiymətlən-di-
rilməsi üçün analoji məmulatlar, onların dəyişmə inter-va-
lını ölçmək lazımdır. Məsələn, saya döşəmələrin müx-təlif
tozsoranlarla təmizlənmə dərəcəsi 50% ilə 98% ara-sında
dəyişir.
50
Adətən normativ-texniki sənədlərdə xassə göstəri-ci-
lərinin aşağı və yuxarı hədləri göstərilir. Buna görə də
standart tələblərin öyrənilməsi vacibdir, amma xassə gös-
təricilərinin mütləq interval dəyişməsinin təyini qəna-
ətbəxş deyildir.
Adətən xassə göstəricilərinin mümkün intervalını
təyin etmək üçün bircinsli məhsulun geniş tədqiqatı apa-
rılır. Xassə göstəricilərinə mütləq qiymət verərkən, eks-
pertimental psixologiya-psixofızioloji qanun olan Veber-
Fexner qrupunun əsas tələblərini nəzərə almaq lazımdır,
bu qanuna görə xassə göstəricilərinin, mütləq qiyməti ilə
onların qəbulu arasında tənasüb deyil, loqarifmik asılılıq
mövcuddur.
Hazırki dövrdə xalq istehlakı mallarının xassələrinin
vahid keyfiyyət göstəricilərinə əsasən ekspert metodu va-
sitəsilə qiymətləndirilir və malların keyfiyyət səviyyəsinin
qiymətləndirilməsi metodu ilə ifadə olunur. Müxtəlif qiy-
mət şkalaları qəbul edir, məsələn, 0, 1 , 2 , 3, 4, 0. 3, 4, 5;
10-20 və 40 ballı.
Yüngül sənaye məhsulları üzrə mütləq qiymətləndir-
mə üçün zərurilik hiss olunur, belə ki, xassə göstəricilərinə
görə bu mallar üzrə alət metodu ilə təyin olunan bir key-
fiyyət kateqoriyası qradiasiyası mövcuddur.
Əgər xassə göstəricilərindən biri qeyri-kafı qiymət
alarsa, onda keyfiyyət bütövlükdə qeyri-kafi hesab olunur
və kompleks göstəricilərinin təyininə zəruriyyət ön plana
keçir.
Dostları ilə paylaş: |