______________Milli Kitabxana_____________
127
yaşayır, Dumuzi isə bir müddət işıqlı dünyaya keçir. Dumuzi yer
üzünə çıxanda təbiət canlanırmış, bitki və ağaclar göyərirmiş, isti
günlər başlanırmış.
Bu əfsanənin Babil variantı hadisələrin gedişi ilə fərqlənir.
Burada Dumuzi İştarın həm əri, həm də qardaşı kimi qələmə
verilmişdir.
Dumuzi ov zamanı həlak olur. İştar onu qaytarmaq üçün
axirət dünyasına, yəni «gedər-gəlməz» dünyaya düşür. Yeraltı
hökmdar qadın Ereşkiqal onun gəlişindən qəzəblənir və keşikçiyə
tapşırır ki, yeraltı qanunlar İştara da tətbiq edilsin. İştar axirət
dünyasına daxil olur. Ereşkiqal onun üstünə 60 dərd-bəla
göndərir. Yer üzündə həyat sönükləşir, laqeydlik yaranır, sevgi-
məhəbbət yoxa çıxır, doğum kəsilir, körpə səsi eşidilmir. Allahlar
İştarın azad olması üçün tədbir görürlər. Onlar yer üzündə insan
nəslinin, heyvan və quşların məhv olacağından qorxurlar. Səma
allahları Ereşkiqalın yeraltı padşahlığına qasid göndərirlər. İlahə
allahların tələbini yerinə yetirməyə məcbur olur. İştar əlində bir
qab dirilik suyu axirət dünyasını tərk edir. O, dirilik suyunu
Dumuzinin meyiti üstünə tökür və onu həyata qaytarır. Dumuzin
dirilməsi ilə təbiət yenidən canlanır.
Şumer əfsanələrinə görə, allahlar insanların sayının,
qüdrətinin, müdrikliyi və fəallığının artmasını görərək qorxuya
düşmüş və yer üzündə onların sayını azaltmaq qərarına gəlmişlər.
Əfsanəvi rəvayətdə bu haqda deyilir: «Lap çoxdan, yüz illər əvvəl,
yer üzündə yekdillik mövcud idi. Nə ilan vardı, nə əqrəb, nə
qorxunc şir vardı, nə acgöz qurd, nə tamahkar kaftar vardı, nə də
vəhşi it. İnsanlar hamısı bir dildə danışırdı və bir-biri ilə həmrəy
yaşayırdılar. Qorxu və paxıllıq yox idi. Heç kəs hakimiyyət və
var-dövlət yolunda rəqabət aparmırdı. Böyük Şumer, ilahi
qanunlar ölkəsi və qonşu ölkələr “sülh və həmrəylik şəraitində
yaşayır, heç bir rəqabət aparmırdılar”. Müdriklik allahı Enki
birdən öz uçurum aləmindən baş qaldırdı, adamlara baxdı və
gördü ki, onlar xeyli çoxalmışlar, hədsiz güclənmişlər, son dərəcə
də məharətli və fəal olmuşlar. Ən müdrik allah dəhşətə gəldi və
Enlilə dedi: «Ehtiyatlı ol, qardaşım. Sənə tabe olan insanların sayı
çoxalır, onlar qüdrətli bahadırlara çevrilirlər. Onlar fəndgir və fəal
______________Milli Kitabxana_____________
128
olurlar, şəhər və istehkamlar yaradırlar. Qorx ki, onlar bizə tay
olmasınlar... Onların sayını azaltmaq lazımdır, onları qorxutmaq
lazımdır ki, özlərini allahlara tay saymasınlar... Vəhşi heyvanları
yaradaq ki, onlar insanları məhv etsin və sayını azaltsınlar. Yer
kürəsinə bürkü və çəyirtkə göndərək ki, aclıq başlansın və
adamların sayı azalsın. Zalım İrranı (taun, vəba allahını) onların
üstünə qaldıraq, qoy o, insanları 60 dərd-bəla ilə qırsın. Onda
adamların sayı azalar və onları barmaqla saymaq mümkün olar.
Adamların bir-biri ilə arasını vuraq, qoy qardaş qardaşı, qonşu
qonşunu qırsın, qoy tayfa tayfaya, xalq xalqa qarşı dursun. Onda
adamların sayı azalar, itaətdə olar və bizim qarşımızda qorxudan
əsərlər». Enlil Enkinin məsləhətinə uyğun hərəkət etdi. «Onlar
hətta xalqları ayırdılar və hər xalq öz dilində danışmağa başladı».
İnsanların sayı azaldıqdan sonra qırğın dayandırıldı.
Əfsanədə insan cəmiyyətində baş verən hadisələrə,
adamların qarşılıqlı münasibətlərində mövcud olan naqis cəhətlərə
dini don geyindirilmişdi.
İnsan nəslinin kökünü kəsmək məqsədilə allahların törətdiyi
«Ümumdünya daşqını» əfsanəsi qədim Şumer və Akkad
əsatirlərində əks olunmuşdur. Sonrakı dini kitablarda (Tövrat,
Quran) da «Ümumdünya daşqını» allahın qəzəbindən doğan əməl
kimi şərh edilmişdir. Bu dini müddəa da İkiçayarası əfsanələrinin
təsiri altında meydana gəlmişdi.
«Ümumdünya daşqını» əfsanəsi hadisələrin gedişini Anu və
Enlil başda olmaqla allahlar şurasının qərarından başlayır. Qeyd
edək ki, şumer rəvayətini əks edən kitabə zədələnmişdir, buna
görə çatışmayan hissələr Akkad rəvayəti əsasında bərpa
olunmuşdur. Allahlar bu qərarı adamlara xəbər verməyəcəklərinə
and içirlər. Anu və Enlil qəfildən su selini törətmək niyyətində
imişlər. Lakin bəzi allahlar insan nəslini məhv etmək qərarından
narazı imişlər. Belə allahlardan biri, yəqin ki, Enki (akkadlarda
Ea) bu qərarı gizli surətdə insanlara çatdırmaq niyyətinə düşür. O,
allahlardan qorxan və dindar Ziusudra adlı bir hakimin evinə
yaxınlaşır və allahların gizli niyyətini evin divarlarına söyləyir.
Ziusudra divar arxasında ilahi sözləri eşidir, baş verəcək
daşqından agah olur. Əfsanənin Akkad nüsxəsində deyilir ki, Ea
______________Milli Kitabxana_____________
129
Utnapiştimə yox, evin divarlarına müraciət etdi, çünki o, andı
pozmaq istəmirdi. O, demişdi: «Ey daxma, qamış divar, eşit və
yadda saxla. Qoy Şuruppak sakini Utnapiştim, Ubartutu oğlu gəmi
düzəltsin və canını xilas etsin». Ertəsi gün Ziusudra şəhər əhalisini
toplayır və böyük bir gəmi düzəltmələrini əmr edir, lakin öz
məqsədini adamlara açmır. Gəmi suya salındıqdan sonra, Ziusudra
gəmiyə quş və heyvan nümunələrini, öz ailəsini yerləşdirir.
Müəyyən edilən gün daşqın başlayır, su uca dağların zirvəsini belə
tutur. Yeddi gün, yeddi gecə daşqın tüğyan edir. Tufandan sonra
Utnapiştim gəminin qapısını açır və hər yanı suya qərq olmuş
görür. Utnapiştim göyərçini havaya buraxır, lakin quş quru yer
tapmayıb geri qayıdır. Nəhayət, ancaq qarğa qayıtmır. Gəmi Nisir
dağının zirvəsinə yaxınlaşır və oraya yan alır. Ziusudra (yaxud
Utnapiştim) qurbangah düzəldib allahların şərəfinə mədh söyləyir.
Allahlar qurbangahın ətrafına toplaşırdılar. Enlil təəccüblənir ki,
kimlərsə canını daşqından salamat qurtarmışdır. Enki (Ea) onu
sakitləşdirib deyir: «İnsanların hamısını qırmaq olmaz. Onların
sayını həmişə azaltmaq olar, ən güclü və ən məğrurlarını
cəzalandırmaq olar. Onda yerdə qalanlar qorxar və dinmədən bizə
xidmət edər». Anu və Enlil daşqından xilas olmuş Ziusudraya və
onun arvadına allah həyatı», yəni əbədi həyat bəxş edirlər və ona
Dilmun ölkəsində məskən verirlər.
«Ümumdünya daşqını» əfsanəsi müəyyən hadisənin əksi
kimi, təbii hadisənin əksi kimi meydana gəlmişdi. Ola bilsin ki,
qədim İkiçayarasında Dəclə və Fərat çaylarının aşıb-daşması
faciəli daşqına səbəb olmuşdu. Xilas olmuş adamlar bu daşqını
allahların əməli ilə bağlamışdılar. İngilis arxeoloqu Leonard Vulli
Ur şəhərinin qazıntıları zamanı üst və alt mədəni təbəqə 2.5 m
qalınlığında çay daşları və torpaq çöküntüləri etmişdi. Bu lay bəzi
düşərgələrdə 3.5 m-ə çatırdı. Qazıntılar aşkar etdi ki, Ubeyd
dövründə Cənubi İkiçayarasında böyük insan tələfatı ilə
nəticələnən fəlakətli daşqın baş vermişdi. Belə ehtimal edirlər ki,
daşqın haqqında əfsanəni ubayidlər yaratmış, onlardan isə
şumerlər mənimsəmişlər.
Şumer əsatirləri əsasən sinfi cəmiyyətə xas olan hadisələri
əks etmiş, allahların ali hakimiyyət uğrunda mübarizəsini, məhsul
Dostları ilə paylaş: |