Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
bu amillər heyvanların genetik anomaliyalarınm potensial təhlükəli səbəbi ola bilər. Anomal törəmələrin hesabatı və onların valideynlərinin qeydə alınması anomaliyaların etioloji amillərinin aşkar olunmasında və genetik analizlərin aparılmasında çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu zaman genetik analizlər aşağıdakı ardıcıllıqla aparılmalıdır: - Cins qeydiyyatına görə anomal heyvanların mənşəyinin təyini; - Zülalların və fermentilərin polimorf sistemləri və qan qruplarına görə heyvanların mənşəyinin etibarlılığının təyini; - Anomal fərdlərin valideynlərinin çarpazlaşma tipinin (inbridinq, aut- bridinq) müəyyən edilməsi üçün qohumluq əlaqəsinin və anomal fərdlər ara sında qohumluğun mövcud olmasının təyin edilməsi; - Anomaliyaların tipinin (monogen, poligen, autosom, cinsiyyətlə iliş- kənlik, dominant, resessiv) müəyyənləşdirilməsi; - Anomaliyaların xromosom və gen mutasiyalarınm müşahidə edilməsi üçün anom al fərdlərin və onların valideynlərinin kariotipinin öyrənilməsi; - M utasiya markerlərinin aşkarlanması üçün genotiplərin qan qrupu allellərinə, zülal və fermentlərin monomorf sistemlərinə görə genotiplərin analizi;
- M utant genin fenotipık olaraq baş verməsini aşkarlamaq üçün anomal və norm al heyvanlarda fermentlərin səviyyəsini və quruluşunu öyrənmək. Anomaliyaların etiologiyasında irsiyyətin rolunu öyrənməyin praktiki cəhətdən ən əlverişli, sadə və kifayət qədər dəqiq üsulu heyvanların qohum luq əlaqəsinin'və genealogıyasının təyin olunmasıdır. Bu zaman birtərəfli (dominant) və ikitərəfli (resessiv) ümumi qohumluq əlaqəsinin olması ano- maliyaların irsi xarpakterli olmasım təsdiq edir. Populyasion genetikanın və ■
biometriyanın qanunauyğunluqları əsasında gcncaloji analizləri daha da dəqiqləşdirmək məqsədilə anomaliyanın təsadüfən, yaxud nadir hallarda baş verməsi genetik-statistiki hesablamalarla dəqiqləşdirilməlidir. Heyvanların iri miqyaslı seleksiyası zamanı intensiv olaraq istifadə olunan və süm mayalanm ada sperması geniş miqyasda tətbiq edilən törədicilərin genotipi həm məhsuldarlıq əlamətlərinə, həm də zərərli resessiv genlərin heleroziqot daşıyıcısı olmasına görə yoxlanmalıdır. Bu zaman aşağıdakı üsullara istinad edilməlidir: - Yoxlanılan törədicinin anomal dişi fərdlorlo cütləşməsi (analizcdici çarpazlaşma); - Yoxlanılan törədicinin əvvəlcədən mutant genin heteroziqot daşıyıcı sının olması sübut edilən dişi fərdlərlə cütləşməsi; - Yoxlanılan törədicinin özünün dişi törəmələri ilə cütləşməsinin təsdiqi (insest-test); ■ Yoxlanılan törədicinin naməlum genotipli dişi fərdlərlə cütləşməsi. Hom oziqot mutant genin daşıyıcıları, bir qayda olaraq, yaşama qabiliy yətinə malik olmayan anomal fərdlər olur. Heyvanlarda, xüsusilə qaram al larda metabolizm nəticəsində yaranan mannozidoz, parakeratoz, porfiriya kimi irsi çatışmazlıqların heteroziqot daşıyıcılarını aşkar etmək məqsədilə onların eritrositlərində müvafiq olaraq
və
393 proporfinin fəallıq dərəcəsinin təyininə istinad olunur. Bu zaman heteroziqot heyvanlar (Aa) həmin göstəricilərə görə normal (AA) və anomallar (aa) arasında aralıq vəziyyəti tutur. Heyvan və quşların genetik anomaliyalannın profilaktikasında ən başlıca üsul
sayılır. Həmin üsulla heyvanların yaşama və balavermə qabiliyyətini, məhsuldarlıq və cins damaz lıq qiymətini azaldan kariotipin həm miqdar, həm də quruluş mutasiyalarını aşkar etmək mümkün olur. X romosom və gen mutasiyalarmın zərərli nəticə lərinin səmərəli profilaktikasının ən başlıca üsulu süni mayalanma stansiya larında kariotipində çatışmazlıq olmayan törədicilərin seçilməsindən ibarət dir. Bu sahədə ilk dəfə olaraq ən geniş diapozonlu tədqiqat işləri Sankt- Peterburq Baytarlıq Təbabəti İnstitutunda aparılmışdır. Bütün qeyd edilən ləri nəzərə alaraq, belə qənaətə gəlmək olar ki, heyvandarlığın intensiv inki şafı və iri miqyaslı seleksiya işlərinin aparılması üçün hər bir törədicinin yaşı, daxili potensial imkanı nəzərə alınmalı, genetik monitorinq (populyasi- yalarda və cinslərdə zərərli genlərin aşkarlanma dərəcəsi) təşkil edilməli və anomaliyalı fərdlərin hamısı sürüdən çıxdaş olunmalıdır. M onitorinq nəzarətinin təşkilinin əsas parametri isə anomaliyalann də qiq və ardıcıl uçotu, təsnifatı, onların etiologiyasmda irsiyyətin rolu, sitoge netik və biokimyəvi markerlərdən istifadə olunması və s. ibarətdir. Xrom o som mutasiyalarını daşıyan anomal heyvanlar üçün xüsusi vəsiqələrin hazır- danması baytarlıq xidməti və heyvandarlıq mütəxəssislərinin, seleksiya mər kəzlərinin, cins heyvandarlıq birliklərinin fəaliyyətində ön planda duran ən vacib məsələ olmalıdır. Bu cür nəzarətin gücləndirilməsi həm seleksiya və seçmə işlərinin səmərəliyini artırır, həm də anom al fərdlərin doğulmasmm, heyvanların məhsuldarlığının bütün sahələr (balavermə, törədicilik qabiliy yəti, ət, süd və s.) üzrə artırılmasını, xəstəliklərə qarşı rezistent fərdlərin yara dılmasını təmin edir. Populyasiya və cinslərdə anomaliya hallarının azaldıl masında seleksiya işlərinin düzgün təşkili daha səmərəli nəticələr verir. Mə sələn, İsveç fermerləri anom aliyalara görə inəkləri və törədici buğaları mütəmadi olaraq çox ciddi surətdə yoxlamaq və monitorinq təşkil etməklə səmərəli nəticələrə nail olmuşdur. Monqol alimi Dumaajav Baator (1982) boz qaragül cinsli qoyunları boz aborigen cinsi ilə çarpazlaşdırmaqla genetik anomaliyalara görə tamamilə steril və xəstəliklərə olduqca davamlı olan törəmələr almışdır. Həmin törəmələr həm də yüksək ət, yun məhsuldarlığına və balavermə qabiliyyətinə malik olmuşlar. Beləliklə, genetik üsulla M onqo lustanın qoyunçuluq fermalarında alınan homoziqol boz qaragül qoyun cinsi xəz-dəri məmulatı məhsuldarlığına görə ən perispcklıvli cins hesab olunur.
394 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|