Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Toyuqların m üxtəlif xətlərində xrom osom aberrasiyaları (Blom, 1974)
dairəvi forma alır və kanotipdə xromosomların sayı dəyişir (trisomiya ya xud monosomiya). Beləliklə, translokasiya xromosomlarım daşıyan törədici və ana donuzlarda, bir qayda olaraq, meyoz və qametogenez prosesinin po zulması zamanı həmin donuzların spermatozoidləri və yumurta hücey rələrinin mayalanmasından əmələ gələn embrionlarm yaşama qabiliyyəti zəif olur, doğulan çoşqalarm sayı çox azalır və onların əksəriyyəti (bəzən .100%) tələf olur. Popesku və Leqat hüceyrələrinin 24%-də xromosomlan quruluşca dəyişilən törədici donuzların balalarında və törəmələrində anomaliyaların və ölüm faizinin yüksək olmasını müşahidə etmişlər. Donuzlarda insanların Klaynfelter sindiromuna bənzər olan kariotip anomaliyalannın olması da sübut olunmuşdur. Sitogenetik analiz vasitəsilə müəyyən edilmişdir ki, ano- maliyalarm törətdiyi balavermə məhsuldarlağının azalması cinsiyyət hüceyrələri xromosomlanmn quruluş və funksiyalarında müşahidə olunan pozğunluqlardır. Bu zaman embrionlarda və doğulan çoşqalarda ximerizm (X X /X Y və X X /X X Y) baş verir. Xankok müəyyən etmişdir ki, Klaynfelter sindromuna oxşar
anomaliyalı törədici donuzların spermiyasmda spermatozoid hüceyrələri və spermatogen epitelilər müşahidə olunmur. Donuzlarda həmçinin 37,XO cinsiyyət xromosomu olan çoşqalarm doğul ması baş verməklə insanın Tem er sindromunu xatırladır. Ümumiyyətlə, həm iri buynuzlu heyvanlarda, həm də donuzlarda orqanizmin normal funksiüalarınm pozulması və anomaliyaların peyda olmasının ən başlıca və ilkin səbəbi həmin heyvanların genotipində baş verən dəyişikliklərdir. Qoyunlarda - normal kariotip 54 xromosomdan təşkil olunmaqla, on larda da digər heyvan növlərində olduğu kimi xromosomların müxtəlif for malı aberrasiyaları müşahidə olunur (Jivaqo, 1931). Belə ki, qoyunçuluğun daha çox inkişaf etdiyi Yeni Zellandiyada qoyunlarda üç tip
olunmuşdur. Lakin, Bruer və Çepmana görə həmin qoyunların balavermə qabiliyyəti normal olmuşdur. Bunun əsas səbəbi isə haploid hüceyrələri xromosomlarının balanslaşdırılmamış miqdarının hələ mayalanmaya qədər olan dövrdə təbii olaraq öz-özünə çıxdaş olunmasıdır. Qoyunlarda da balavermə məhsuldarlığının azalması kariotipdə baş verən anomaliyalardır. Müəyyən edilmişdir ki, K azaxstanda yetişdirilən qaragül cinsli qoyunlarda generativ toxumalarm xromosom aberrasiyası cavan və yaşlı qoyunlarda orta yaşlı qoyunlara nisbətən daha çox müşahidə edilir. Bəzi anadangəlmə anomaliyalarla ölü doğulan quzularda da xromosom aberrasiyalarına rast gəlinmişdir.
- normal kariotipin 64 xromosomdan ibarət olmasını ilk dəfə olaraq Sasaki və Makino (1962) aşkar etmişdir. Sonralar isə Viller və Vizner (1981) müəyyən etmişlər ki, atlarda ziqotanın 5-10%-də xromosom anoma- liyalarına rast gəlinir və onların 90%-i boğazlığın birinci mərhələsində tələf olur. A tların kariotipinin müayinəsi göstərir ki, onlarda əsasən cinsiyyət hüceyrələrinin xromosomlarının anomaliyası daha geniş yayılmaqla, dölsüz lüklə nəticələnir. Bruer və əməkdaşları (1978) müayinə zamanı 7 baş döl vermə qabiliyyəti olmayan madyanların 6 başında Tem er (63, XO) sindro
munun, bir başında isə mozaik (naxışlı) xromosomların (63, XO/64, XX) olmasım aşkar etmişlər. Beləliklə, bu üsul kariotipə əsasən genetik cəhətdən dölsüzlük qabiliyyəti olan dayçaların vaxtında aşkar olunması üçün mühüm zəmin yaradır. A tlarda xromosomlarm quruluş dəyişkənliyi ilə əlaqədar olan aberrasiyalar daha üstünlüyə malikdir. Xalnon, Makski və Yotson spermatogenezin pozulması müşahidə olunan dayçaların 13-cü autosomun- da delesiya baş verdiyini müşahidə etmişlər.
xromosom anomaliyalan başqa növ heyvanlara nisbətən daha geniş və ətraflı öyrənilmişdir. Toyuqlann normal kariotipində - 78, hind quşları və ördəklərdə - 80 xromosom vardır. Toyuq embrionlarının vaxtından əwol kütləvi surətdə ölməsinin əsas səbəbi məhz xromosom aberrasiyalarıdır. Ylar və Feçxaymerin məlumatına əsasən embrionlarm minumum 25%-nin ölümünün əsas səbəbi kariotipdə baş verən anomaliya- lardır.
Həmin embrionlarda xromosomlarm quruluş dəyişkənliyi - translokasiyalar, izoxromatid qırılmalar və s. aşkar olunmuşdur. Onlarda həmçinin kariotipin heteroploid formalı anom aliyalan - aulosom və cinsiyyət xromosomlarına görə haploid, triploid, trisom tipli qüsurlar və mo- zaisizm müşahidə edilir. Mayalanmış yumurtaların alınması üçün xoruz və toyuqların birlikdə saxlanmasının olduqca böyük əhəmiyyəti vardır. Popesku və M errita (1977) sübut etmişdir ki, xoruzlan toyuqlardan ayırdıqdan 12 gün sonra embrionlarda xromosom anomaliyalarının faizi çox yüksək olur. Bunun əsas səbəbi isə xoruzların toxunduqlarında spermiyanın uzun müddət qalması nəticəsində onlarda patoloji prosesin və mayalanan toyuqların yumurtalarında anomal embrionlarm inkişaf etmə sinin baş verməsidir. Bu proses həm də bütün növ heyvanlara məxsusdur. Postcmbrional dövrdə toyuqlarda kariotipin müayinəsi zamanı xromosom anomaliyalarının sayına görə populyasiyalar və xətlər arasında xarakterik fərqlər aşkarlanır
X ə t lə r | Y u m u r t l a y a n | to y u q la r ın sayı B i r və d a h a a r tıq x r o m o s o m a b e rra s iy as ın a malik olan y u m u r t l a y a n t o y u q la r Q ü s u r lu y u m u r d a y a n t o y u q la rın % - i l 1
7 12 2 42 5 12 .1 120
17 14 4 33 7 21 5 9 2 22 6 10 13 3 0 1 47 17 3ft 8 18 12 67 9 336 7 0
21 387
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|