Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.2. Anadangəlmə anomaliyaların etiologiyasının öyrənilməsində genetik analizlər
- A utosom resessiv növbələşm ə tipi V.L.Petuxov,1985) Çarpazlaşmanm tipləri Nəslin (törəmələrin) tipi və birləşməsi, % AA-normal
- N övbələşm ənin autosom dom inant tipi (V.L.Petuxov, 1985)
- 11.3. Mutasiya genlərinin kənd təsərrüfatı heyvanlarında törətdiyi anomaliyalar
Şəkili 59. Dölün inkişafı zamanı anadangəlmə qüsürlann əmələ gəlməsində xarici mühit amillərinin genotiplə qarşılıqlı aləqəsi (V.L.Petuxov və b., 1985)
Heyvanlarda irsiyyətlə əlaqədar olaraq yaranan anadangəlmə anomali- yalar əsasən ailə və qohumluq qrupu olan fərdlərdə müşahidə olunur. Bunu nəzərə alaraq heyvanların genetik anomaliyaların genetik analizi başlıca olaraq onların bir və ya bir neçə nəsillərində ailə-qrup üsulundan istifadə edilir. Aite - qrup üsulu ilə genetik analizin aparılmasında patoloji anatomik, histoloji, sitoloji, fizioloji, biokimyəvi, patofızioloji, rentgenoloji və s. üsul ların çox böyük əhəmiyyəti vardır. Məsələn, buzovlarda hərəkət koordina siyasının pozulmasının klinik sindromları, aqressivlik və ölüm hadisələrinin səbəbi əsasən biokimyəvi üsulla təyin edilir. Bu zam an anomal heyvanlarda resessiv mutasiya nəticəsində turş mannozidaza fermenti tamamilə müşahidə olunmur. M utant geni daşıyan heteroziqotlarda həmin fermentin miqdarı normaya nisbətən 50% az olur. Rentgenoskopiya üsulu ilə müəyyən edilmişdir ki, bir-biri ilə qohum luq əlaqəsi olan törədici buğalardan alman buzovların qeyri-müəyyən səbəbdən kütləvi ölümün səbəbi m utant genin tə sirindən onların onurğa sütununda yaranan xarakterik çatlardır. Sitogenetik analiz vasitəsilə sübut edilmişdir ki, heyvanlarda cinsiyyət fəaliyyətinin və törədicilik qabiliyyətinin pozulması məhz xromosomlarda translokasiya və ya digər aberresiyaların baş verməsi nəticəsində yaranır. Anomaliyaların 376 növbələşməsinin tipinin təyin edilməsinin seleksiya zamanı heyvanların anom al bala verməsinin profilaktikası üçün çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu cür anomaliya növbələşməsini təyin etmək üçün ən əlverişli üsul
-
qohumluğun təyini hesab olunur. Bu zaman qohumluğun erkək fərdləri - kvadratlarla (dördbucaq ilə), dişi fərdləri isə - dairələrlə işarə olunur. K vadratlar və dairələr arasındakı düz xətlər çarpazlaşmanı, aşağı (şaquli) istiqamətdə gedən xətlər isə yeni törəmələri (balaları) göstərir. Növbələş mənin
sadə autosom resessiv tipi
autosomda lokalizasiya olunan bir resessiv genin törətdiyi anomaliyadan ibarətdir. Bu zaman erkək və dişi fərdlərdə müşahidə edilən anomaliyalarm sayca nisbəti bərabər olur. A utosom resessiv m utant genlər özünün nəzərə çarpan effektini yalnız hom oziqot vəziyyətində olarkən biruzə verir. Anomal heyvanlar ən çox nor mal, lakin heteroziqot valideynlərdən törənir. Resessiv əlamətlərə görə parçalanm a Q.Mendelin qanununa uyğun olaraq baş verir. Belə ki, nəsildə hər hansı törədicinin norm al və anomal fərdlərinin sayca nisbətinə əsasən anom aliyanm növbələşməsinin tipi təyin olunur. Məsələn, heteroziqot (Aa) cütləşməsi nəticəsində alınan balaların 25%-i anomaliyalarm daşıyıcısı (aa) olur. Əgər heteroziqot törədici (Aa) normal ana (AA) ilə çarpazlaşarsa, onda hər doğulan 3 baş buzovun bir başı anomaliyanm daşıyıcısı (aa) olacaqdır. M or və Bridt tüksüz bala alınan 3 baş buğanın bu anomaliyanı nəsildən-nəsilə ötürən digər buğalardan alman dişi balalarla çarpazlaşdıra- raq aşağıdakı nəticəni almışlar: Buğa Normal buzovlar Tüksüz (anomal) buzovlar I 32 4 II 37 2 III
29 6 Y ekun 98 12 Autosom resessiv növbələşmənin tipini
və anomal əlamətlərin paylanmasının xarakterini müəyyən etmək üçün çarpazlaşmanm mövcud variantları
şərh olunmuşdur. Cədvəl 33. A utosom resessiv növbələşm ə tipi V.L.Petuxov,1985) Çarpazlaşmanm tipləri Nəslin (törəmələrin) tipi və birləşməsi, % AA-normal homoziqotlar Aa-normal heteroziqotlar (əlaməti daşıyanlar) Aa-anomal homoziqotlar Aa X Aa 25 50 25
0 50 50
0 0 100
Aa X AA 50 50 0
0 100 0
100 0 0 377 Növbələşmənin autosom dominant tipi. D om inant genlərin yaratdığı əlamətlər əsasən heteroziqot vəziyyətində meydana çıxır. Bu zaman mövcud çarpazlaşma variantı və əlamətlərin parçalanmasının xarakteri 34 saylı cəd vəldə ki kimi olur. C ə d v ə l 3 4 . N övbələşm ənin autosom dom inant tipi (V.L.Petuxov, 1985) Ç a rp a z la ş m a tipləri N əsild ə n ö v b ələşm ən in n isb əti b b -a n o m a l resessiv b e te r o z iq o tla r B b -a n o m a l b e te ro z iq o tla r B B -an o m al d o m in a n t h o m o z iq o tla r B B X b b
B b X b b 50 50 0 B b X B b 25 50 25 B B X B b 0 50 50 B B X BB 0 o 100 b b X b b 100 0 0 Heteroziqot (Aa) və homoziqot (AA) vəziyyətlərində allel genlərin fenotipik yaranması prosesi baş verən heyvan cinslərinin çarpazlaşması zamanı ziqotanm 25%-i məhv olur, dölün bəziləri ana bətnində ya doğumdan əvvəl, ya da sonra dərhal ölürlər.
Kənd təsərrüfatı heyvanlarında resessiv və dominant mutasiya genləri nin törətdiyi anomaliyalarm sayı çox olmaqla, onlar ayrı-ayrı popul- yasiyalarda müşahidə olunur. Heyvandarlıqda seleksiya işlərinin səmərəli aparılması məqsədilə baytarlıq təbabəti həkimləri genetik anomaliyalarm profilaktikası üçün onların növbələşmə tipinin öyrənilməsinə xüsusi əhə miyyət verirlər.
Bu növə mənsub olan heyvanla rın əsas bioloji xüsusiyyəti onların çox gec yetişməsi və az bala verməsindən ibarətdir. Belə ki, düyələrdə cinsiyyət və fizioloji yetışkənlik 1,5 yaşında formalaşmaqla onlar adətən yalnız bir bala verir və ananın birinci doğuşu ilə onun balasının ilk doğuşu arasındakı interval, orta hesabla, 5 il təşkil edir. İri buynuzlu heyvanlarda
və
subvital genlərin deter- minasıya etdiyi anadangəlmə anomaliyalar olduqca ətraflı öyrənilmiş və onlarda A-qrupuna mənsub olan letal çatışmazlıqların beynəlxalq siyahısına 46 anomaliya daxil olunmuşdur. Anadangəlmə anomiyalar müxtəlif qara mal cinslərində bir-birindən həm kəmiyyətcə, həm də keyfiyyətcə çox fərqli 378
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|