Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
etməsi üçün müəyyən tem peratur zonası tələb olunur. Həmin zona termiki indifferent, komfort, yaxud
neytral temperatur zonası adlanır. Bu göstərici inəklər üçünl8°C, buzovlar üçün 12°C, qoyunlar üçün 23°C, donuzlar üçün isə 15°C müəyyənləşdirilmişdir. H avanın temperaturu aşağı olduqda yaranan stress
yüksək olduqda yaranan isə - isti stressi adlanır. Çox aşağı tem peraturun uzunmüddətli təsirindən istilik tənzimi pozulur, bədən temperaturu 3°C-ə qədər azalır və soyuqlama nəticəsində ümumi ölgünlük, yuxulu (komatoz) vəziyyət, maddələr və enerji mübadiləsinin zəifləməsi, qan təzyiqinin azalması, iflic əlamətləri yaranır və ölüm baş verir. Aşağı tem peraturun təsirinə heyvanlar, xüsusilə çoşqalar, cücələr və dovşan balaları daha həssas olur. Yeni doğulan heyvanların bədən temperaturu ananın ağız südünün hesabına müəyyən səviyyədə saxlanılır. Bədən temperaturunun müstəqil tənzimi buzov və çoşqalarda doğumdan 6-10 gün sonra başlayır və müvafiq olaraq 20-30 gündən sonra tamamilə fəallaşır. Soyuq stressi zamanı orqanizmdə immunoqlobulinlərin sintezi zəifləyir, leykositlərin miqdarı, faqositar fəallığı və orqanizmin rezistentliyi azalır, xəstəliyə şərait yaranır. İsti stressi zamanı ürəyin fəaliyyəti güclənir, tənəffüs tezləşir, qaz müba diləsi, istilik istehsalı, iştaha və mədə-bağırsağın fəaliyyəti zəifləyir, qanın morfoloji və biokimyəvi göstəriciləri dəyişir, nəticədə orqanizmin da vamlılığı azalır. Binada tem peratur 30°C - dən artıq olduqda sağılan inəklərin orqanizmində istilik əmələ gəlməsi 27-28% azalır, tənəffüs hərəkətlərinin sayı bir dəqiqədə 150-180 dəfə olur. Heyvan uzun müddət çox isti və nəmli şəraitdə saxlanıldıqda məhsuldarlıq azalır, istivurma və ölüm baş verir. Havanın temperaturu 27°C olan binada inəyin süd məhsuldarlığı 10%, 32°C-də isə kəskin surətdə azalır. Donuzlar isti stressinə daha həssas olur, 32°C temperaturda onların çəki artımı dayanır, 37°C-də isə diri kütlə azalır. İsti stressinin təsirindən çoşqalann 73-86%-i tənəffüs və həzm sisteminin xəstəliklərinə tutulur. Yüksək temperatur heyvanlarda peyvənd dən sonra (postvaksinal) immunitetin yaranmasına da mənfi təsir göstərir, bəzi hallarda isə immunitet ya yaranm ır, ya da çox zəif olur. Bunun əsas səbəbi leykositlərin faqositar fəallığının və plazmositar hüceyrələrin seçmə qabiliyyətinin zəifləməsidir. İqlim amillərindən havanın nəmliyi, cərəyanı, qaz tərkibi, tozla və mikroorqanizmlərlə çirklənmə dərəcəsi, elektnkləşməsi, Günəş radiasiyası və s. orqanizmə stress amili kimi təsir göstərir. Bu amillər orqanizmə əsasən kompleks (birlikdə) təsir edir. Məsələn, aşağı temperatur yüksək nəmlik şəraitində orqanizmdə stress vəziyyəti yaradır, istilik ixracı, tənəffüs artır, çətinləşir, iştah itir, həzm pozulur, məhsuldarlıq azalır, heyvan arıqlayır və xəstələnir. İnəklərin saxlandığı binada havanın nəmliyi 10% (85%-dən 90%-ə qədər) artdıqda süd məhsuldarlığı 9-12%, kökəldilən heyvanlarda sutkalıq kütlə artım ı 12-28% azalır, yem sərfi isə 20-35% artır, körpə heyvanlann tələfatı 2-3 dəfə çox olur. Yüksək nəmlik və temperaturun birgə təsiri zamanı stress vəziyyəti yaranm aqla orqanizmdə istiliyin ixracı, məhsuldarlıq və xəstəliklərə davamlılıq azalır, maddələr mübadiləsi tormoz- lanır, heyvan zəifləyir, körpələrdə mədə-bağırsaq xəstəlikləri müşahidə olunur. Toz əsasən mənfi stressor olub, onun təsirindən dəri,.yun və tük 372
örtüyü çirklənir, gözün, burunun və tənəffüs yolunun selikli qişaları qıcıqlanır və buraya patogen (xəstəlik törədən) m ikroblar daxil olur. Həzm sisteminə daxil olan toz mədə-bağırsağın selikli qişasına da mənfi təsir göstərir. Tənəffüs havasında tozun miqdan 0,66 mq/m3 olduqda ağ ciyərin ventilyasiyasınm həcmi 7,2%, oksigen mənimsənilməsi isə 3,4% azalır. Binadakı havanın lm 3-də 250 min və artıq mikrob olduqda heyvanda mikrob stressi yaranır. H eyvanlarda stressin yaranmasında bmada ammonyak, hidrogen- sulfid, dəm qazı, karbon kimi zərərli qazların toplanması xüsusi rol oynayır. Buna görə
Günəş şüalarının təsirindən sinir sistemi və endokrin vəziləri oyanır, fermentlərin fəallığı yüksəlir, tənəffüs və həzm sisteminin baktenosid fəallığı artır. Təbii Günəş şüasınm çatmaması da heyvanlarda stress törədir, onlarda ümumi ölgünlük, cinsiyyət fəaliyyətinin zəifləməsi, orqanizmin ümumi rezistentliyinin, iştahanın azalması müşahidə olunur. İnəklər 16 saat Günəş şüası işığında saxlandıqda, 9 saat saxlanmaya nisbətən, 11% artıq süd verirlər. Bunun səbəbi hipofizin hormonal fəaliyyətinin, xüsusilə prolaktin hormonunun sintezinin artmasıdır. Binanın optimal işıqlanması, inəyin ilk m ayalanm asından embrionun əmələ gəlməsini 15% artırır, servis dövrü 10 gün azalır. Lakin sutkalıq intensiv işıqlanma inəklərin balavermə qabiliy yətini azaldır, servis dövrünü 20 gün artırır. İribuynuzlu heyvanlar uzun müddət (10 aydan artıq) süni işıqla işıqlandırılan binada saxlandıqda onlarda stress yaranır. Ona görə də kökəldilən heyvanların saxlanıldığı binada yalnız yemləmə zamanı süni işıqdan istifadə olunmalıdır. Sənaye texnologiyası əsasında fəaliyyət göstərən heyvandarlıq binalarında ləbii ultrabənövşəyi şüaların çatışmaması heyvan orqanizmində stress vəziyyəti törədir. Həmin şüaların təsirindən orqanizmdə azot, fosfor, kalsium, lıpid, şəkər mübadiləsi, oksidləşmə reduksiya prosesi və ümumi davamlılıq artır. Bu şüalar çatışmadıqda vitamin və mineral mübadiləsi pozulur, orqanizmin immunobioloji rcaktivliyi zəifləyir. Buna görə heyvandarlıq binalarında ’ iqlim stresslərinin profilaktikasına xüsusi diqqət verilməlidir. Binalarda havanın temperaturu sabit saxlanmaqla, onun tozla və mikroblarla çirklənməsinin qarşısını almaq üçün fermaların ətrafında yaşıl meşə zolağı salınmalı, çoxillik bitkilər (yonca və s.) əkilməli, havanın qaz tərkibini yaxşılaşdırmaq məqsədilə ventilyasiya qurğularından düzgün istifadə olunmalı, yem qalıqları, peyin və peyin şirəsi vaxtında təmizlənməlidir. Toz halında olan yemlər nəm halında verilməklə, binanın havası ultrabənövşəyi şüalarla işıqlandırılmalı və süni aeroionizasiyadan istifadə edilməlidir. Binada nəmliyin qarşısını almaq üçün su buxarlarının binaya daxil olmasının və toplanmasının qarşısı alınmalıdır. Təsərrüfatlarda iqlim stresslərinə daha davamlı olan heyvan cinslərinin seleksiyasına da ciddi fikir verilməlidir (E.M.Hiiseynov, R.İ.Rzayev, 1991). 373
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|