dairəvi forma alır və kanotipdə xromosomların sayı dəyişir
(trisomiya ya
xud monosomiya).
Beləliklə, translokasiya xromosomlarım daşıyan törədici
və ana donuzlarda, bir qayda olaraq, meyoz və qametogenez prosesinin po
zulması zamanı həmin donuzların spermatozoidləri və yumurta hücey
rələrinin mayalanmasından əmələ gələn embrionlarm yaşama qabiliyyəti zəif
olur, doğulan çoşqalarm sayı çox azalır və onların əksəriyyəti (bəzən .100%)
tələf olur. Popesku və Leqat hüceyrələrinin 24%-də xromosomlan quruluşca
dəyişilən törədici donuzların balalarında və törəmələrində anomaliyaların və
ölüm faizinin yüksək olmasını müşahidə etmişlər. Donuzlarda insanların
Klaynfelter sindiromuna bənzər olan kariotip anomaliyalannın olması da
sübut olunmuşdur. Sitogenetik analiz vasitəsilə müəyyən edilmişdir ki, ano-
maliyalarm törətdiyi balavermə məhsuldarlağının azalması cinsiyyət
hüceyrələri xromosomlanmn quruluş və funksiyalarında müşahidə olunan
pozğunluqlardır. Bu zaman embrionlarda və doğulan çoşqalarda
ximerizm
(X X /X Y və X X /X X Y)
baş verir. Xankok müəyyən etmişdir ki, Klaynfelter
sindromuna
oxşar
anomaliyalı
törədici
donuzların
spermiyasmda
spermatozoid hüceyrələri və spermatogen epitelilər müşahidə olunmur.
Donuzlarda həmçinin 37,XO cinsiyyət xromosomu olan çoşqalarm doğul
ması baş verməklə insanın Tem er sindromunu xatırladır. Ümumiyyətlə, həm
iri buynuzlu heyvanlarda, həm də donuzlarda orqanizmin normal
funksiüalarınm pozulması və anomaliyaların peyda olmasının ən başlıca və
ilkin səbəbi həmin heyvanların genotipində baş verən dəyişikliklərdir.
Qoyunlarda
- normal kariotip 54 xromosomdan təşkil olunmaqla, on
larda da digər heyvan növlərində olduğu kimi xromosomların müxtəlif for
malı aberrasiyaları müşahidə olunur (Jivaqo, 1931). Belə ki, qoyunçuluğun
daha çox inkişaf etdiyi Yeni Zellandiyada qoyunlarda üç tip
robertson
translokasiyası
(5 və 26, 8 və 11, 7 və 25-ci xromosomlar arasında) aşkar
olunmuşdur. Lakin, Bruer və Çepmana görə həmin qoyunların balavermə
qabiliyyəti normal olmuşdur. Bunun əsas səbəbi isə haploid hüceyrələri
xromosomlarının balanslaşdırılmamış miqdarının hələ mayalanmaya qədər
olan dövrdə təbii olaraq öz-özünə çıxdaş olunmasıdır. Qoyunlarda da
balavermə məhsuldarlığının azalması kariotipdə baş verən anomaliyalardır.
Müəyyən edilmişdir ki, K azaxstanda yetişdirilən qaragül cinsli qoyunlarda
generativ toxumalarm xromosom aberrasiyası cavan və yaşlı qoyunlarda
orta yaşlı qoyunlara nisbətən daha çox müşahidə edilir. Bəzi anadangəlmə
anomaliyalarla ölü doğulan quzularda da xromosom aberrasiyalarına rast
gəlinmişdir.
Atlarda
- normal kariotipin 64 xromosomdan ibarət olmasını ilk dəfə
olaraq Sasaki və Makino (1962) aşkar etmişdir. Sonralar isə Viller və Vizner
(1981) müəyyən etmişlər ki, atlarda ziqotanın 5-10%-də xromosom anoma-
liyalarına rast gəlinir və onların 90%-i boğazlığın birinci mərhələsində tələf
olur. A tların kariotipinin müayinəsi göstərir ki, onlarda əsasən cinsiyyət
hüceyrələrinin xromosomlarının anomaliyası daha geniş yayılmaqla, dölsüz
lüklə nəticələnir. Bruer və əməkdaşları (1978) müayinə zamanı 7 baş döl
vermə qabiliyyəti olmayan madyanların 6 başında Tem er (63, XO) sindro
386
munun, bir başında isə mozaik (naxışlı) xromosomların (63, XO/64, XX)
olmasım aşkar etmişlər. Beləliklə, bu üsul kariotipə əsasən genetik cəhətdən
dölsüzlük qabiliyyəti olan dayçaların vaxtında aşkar olunması üçün mühüm
zəmin yaradır. A tlarda xromosomlarm quruluş dəyişkənliyi ilə əlaqədar
olan aberrasiyalar daha üstünlüyə malikdir. Xalnon, Makski və Yotson
spermatogenezin pozulması müşahidə olunan dayçaların 13-cü autosomun-
da delesiya baş verdiyini müşahidə etmişlər.
Quşlarda -
xromosom anomaliyalan başqa növ heyvanlara nisbətən
daha geniş və ətraflı öyrənilmişdir. Toyuqlann normal kariotipində - 78,
hind quşları və ördəklərdə - 80 xromosom vardır. Toyuq embrionlarının
vaxtından əwol kütləvi surətdə ölməsinin əsas səbəbi məhz xromosom
aberrasiyalarıdır. Ylar və Feçxaymerin məlumatına əsasən embrionlarm
minumum 25%-nin ölümünün əsas səbəbi kariotipdə baş verən anomaliya-
lardır.
Həmin embrionlarda xromosomlarm quruluş dəyişkənliyi -
translokasiyalar, izoxromatid qırılmalar və s. aşkar olunmuşdur. Onlarda
həmçinin kariotipin heteroploid formalı anom aliyalan - aulosom və
cinsiyyət xromosomlarına görə
haploid, triploid, trisom tipli
qüsurlar və mo-
zaisizm müşahidə edilir. Mayalanmış yumurtaların alınması üçün xoruz və
toyuqların birlikdə saxlanmasının olduqca böyük əhəmiyyəti vardır.
Popesku və M errita (1977) sübut etmişdir ki, xoruzlan toyuqlardan
ayırdıqdan 12 gün sonra embrionlarda xromosom anomaliyalarının faizi
çox yüksək olur. Bunun əsas səbəbi isə xoruzların toxunduqlarında
spermiyanın uzun müddət qalması nəticəsində onlarda patoloji prosesin və
mayalanan toyuqların yumurtalarında anomal embrionlarm inkişaf etmə
sinin baş verməsidir. Bu proses həm də bütün növ heyvanlara məxsusdur.
Postcmbrional dövrdə toyuqlarda kariotipin müayinəsi zamanı xromosom
anomaliyalarının sayına görə populyasiyalar və xətlər arasında xarakterik
fərqlər aşkarlanır
(codval 35).
Cadvjl 35.
Toyuqların m üxtəlif xətlərində xrom osom aberrasiyaları (Blom, 1974)
X ə t lə r
|
Y u m u r t l a y a n
|
to y u q la r ın sayı
B i r
və d a h a a r tıq x r o m o s o m
a b e rra s iy as ın a malik olan
y u m u r t l a y a n t o y u q la r
Q ü s u r lu y u m u r d a y a n
t o y u q la rın % - i
l
1
57
7
12
2
42
5
12
.1
120
17
14
4
33
7
21
5
9
2
22
6
10
13
3 0
1
47
17
3ft
8
18
12
67
9
336
7 0
21
387