Dərslik və dərs vəsaitlərinin metodologiyası şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, p e. d. Aynur Zülfüqarova

Kimya məktəbdə 

 

81 

 

Təcrübənin gedişi: Hofman cihazının (kranların səviyyəsinə qədər) qıfına 

tam dolana qədər sulfat turşusu məhlulu tökür və kranları bağlayırıq. Elektrodları 

elektrik mənbəyinə birləşdiririk. Suyun parçalanmasından alınan qazlar cihazın 

sağ  və sol borularının yuxarısına qalxır və suyu  sıxışdırıb qıfın borusuna 

doldurur. Cihazın borusunun birində toplanan qazın həcmi o birindən 2 dəfə artıq 

olması görünür. Buraya H

2

 qazı yığılır. Həcmi az olan borunun yuxarısında isə O

2

 

qazı toplanır.  

Reaksiyanın tənliyi: 

elektroliz 

       2H

2

O    →       2H

2 

+ O

2

 

 

Təzyiqi artırmaq üçün qıfa bir qədər də H

2

SO

4

 məhlulu tökür, kiçik sınaq 

şüşəsinə  əvvəlcə  H

2

 qazını (kranı açmaqla) doldurur, alova tutur və  H

2

 qazının 

varlığını sübut edirik. Sonra közərmiş    çöp  hazırlayır və onu cihazın  o biri 

borusundan doldurulmuş    sınaq  şüşəsinə salırıq. Çöpün alovlanması  O

2

 qazının 

varlığını təsdiq edir. 

 

6.2. Suyun sintezi. 

Resurs: Evdiometr, dəmir  ştativ, spirt və ya qaz lampası, induksiya 

makarası, kiçik su vannası(kristallizator), quru taxta çöp, soyudulmuş distillə 

suyu.  

Təcrübənin gedişi: Təcrübə evdiometrdə aparılır.Evdiometr olmadıqda 25-

30 sm-lik qalın divarlı boru götürülür, bir ucu içərisindən 2 azca yoğun (0,5 -1 

mm en kəsiyi olan) mis məftil keçirilmiş  tıxacla kip bağlanır. Elektrodlar bir-

birinə 0,5 sm-ə  qədər yaxın olmalıdır. Evdiometrin yuxarı, elektrodlar olan 

hissəsəində aralarında 1,5 sm olan bölgülər qeyd olunur. Evdiometri qaynadılmış 

və soyudulmuş su ilə doldurur, içərisində ortasınadək su ilə doldurulmuş 

kristallizatora salır və dəmir ştativə bərkidilir. Evdiometrə qaz alınan cihazlardan 

2 bölgü  O

2

 qazı, 2 bölgü  də H

2

 qazı buraxılır. Cihazın elektrodlarını induksiya 

makarasına birləşdirib qığılcım yaradırıq. Güclü olmayan partlayış alınır(əgər 

evdiometr dəmir ştativə möhkəm bağlanmayıbsa, o yerindən çıxa bilər. Bu halda 

təcrübə  təkrar olunmalıdır). Partlayışdan sonra evdiometrdəki suyun səviyyəsi 3 

bölgü yuxarı qalxır. Reaksiyaya girməmiş qazın O

2

 olduğunu sübut etmək üçün 

evdiometr sudan çıxarılıb borusu dik vəziyyətdə tutulur və qalan qaz közərmiş 

çöplə yoxlanır. Onun oksigen olduğu təsdiqlənir. Deməli, reaksiyaya 2 həcm H

2

 

və 1 həcm O

2

 daxil olmuşdur. 

2H

2 

+ O

2 

   → 2H

2

O 

 

---

2-3(50-51)2015 

 

 

82

(6.1 və 6.2 təcrübələri tərkibin sabitlik qanunu şərh olunduqda da nümayiş 

etdirilə bilər). 

 

6.3 Suyun kimyəvi xassələri. 

Resurs:  Çini kasacıq, stəkan, distillə suyu, şüşə lövhə  və çubuq, dəmir 

qaşıq, kalsium-oksid(sönməmiş  əhəng), qırmızı fosfor, lakmus və fenoftalein 

məhlulu, ağzı geniş kolba və ya banka,spirt lampası. 

Təcrübənin gedişi: 

1)

 

Fosfor (V) - oksidlə suyun reaksiyası. Dəmir qaşıqda fosforu 

yandırıb içərisinə  həcminin 1/4-i qədər distillə suyu və 1-2 damcı lakmus əlavə 

edilmiş kolbaya(bankaya) salırıq. Dəmir qaşıq suya toxunmur. Yanma reakisyası 

başa çatdıqdan sonra kolbanın ağzını şüşə lövhə ilə örtür və çalxalayırıq. Qırmızı 

rəngli məhlul alınması turşu əmələ gəldiyini sübut edir. Reaksiya tənlikləri yazılır: 

 

4P + 5O

2  

→ 2P

2

O

5

 

P

2

O

5 

+ 3H

2

O  →  2H

3

PO

4 

 

2)

 

Suyun kalsium-oksidlə reaksiyası. 

Çini kasaya azca CaO qoyub üzərinə porsiyalarla distillə suyu tökürük, hər 

dəfə çoxlu istilik alındığını  və kasacığın qızdığını müşahidə edirik. Alınmış qatı 

xəşilvari kütlədən bir azca şüşə çubuqla stəkana keçirib distillə su ilə qarışdırır və 

üzərinə 1-2 damcı fenolftalein əlavə edirik, moruğu rəng alınır: 

 

CaO + H

2

O   →  Ca(OH)

2 

 

3)

 

Fəal metalların (Na, Ca) su ilə qarşılıqlı təsiri reaksiyalarına – 5.1-

in 1) və  2)  təcrübələrinin gedişinə baxın. 

6.4. Məhlullara aid təcrübələr. 

Resurs:  Dəmir ştativ, stəkanlar, sınaq  şüşələri,  şüşə çubuq, spirt lampası, 

distillə suyu, BaCl

2

, şəkər, NaNO

3

, MgSO

4

, qum, kömür tozu. 

Təcrübələrin gedişi: 

1)

 

Soyuq və isti suda havanın həll olunması. 

Bir stəkanı tamamilə su ilə doldurub dəmir ştativin oturacağıına qoyuruq. 

Bir sınaq  şüşəsini su ilə doldurub ağzını barmağımızla tutaraq stəkandakı suyun 

içinə çevirir və suyun içində barmağımızı götürür, onu ştativin sıxacına bərkidir 

və sıxacı bir qədər yuxarı qaldırırıq. Sonra sınaq şüşəsinin yuxarı tərəfini yavaş-

yavaş  qızdırırıq. Bu halda qaz qabaqrcıqları  əmələ  gələcək və qabarcıqlar 

yuxarıdan aşağıya, stəkandakı soyuq suya tərəf hərəkət edəcək, orada yenidən həll 

olacaqdır. Təcrübə nəyi sübut edir? Hansı suda hava(qabarcıqlar) daha yaxşı həll 

olur? 

---