Cədvəl 3.1.
Biosferdə qlobal dəyişilmələrin xülasəsi
Biosferin
komponetlər
i
Dəyişilmənin istiqamətləri
Atmosfer
Yad aerozollarla, antropogen tozlarla, küllərlə,
hislə, qazlarla (CO
2
, Co, CH
4
, H
2
O, SO
2
, N, 0)
çirklənmə. Ozon ekranının dağılması ehtimalı,
turşu çöküntüləri (H
2
SO
4
, NHO
3
), istixana effekti,
rütubətrin artması və atmosfer çöküntülərinin
qütblərə doğru aparılması. Oksigen çatışmaması
təhlükəsi.
Saf sular
Saf qrunt suları tükənir; dərin qatlara keçirlər;
çayların suyu şorlaşır, antropogen təsirlərlə
çirklənir. Çöllərin və çayların saf yararlı suları
çirklənmə, şorlaşma nəticəsində və aqrar sənaye
və şəhərlərin tələbatı nəticəsində tükənir.
Okean və
Buzlaqlar
Arktikada,
Antarktikada,
yüksək dağlarda
buzların əriməsi hesabına Dünya okeanının
səviyyəsinin qalxması təhlükəsi yaratmışdır. Sahil
zonalarının, körfəzlərin, çayların töküldüyü delta
hissələrində çirklənməsi. Yosunların və manqr
bitgilərinin məhv olması. Balıq ovunun və dəniz
canlılarının kasıblaşması.
Meşə və kol
örtüyü
Quruda meşə və meşə-kol örtüyünün 40-50%-i
itirilmişdi. Hər il tropik meşələrin sahəsi 11 mln.
ha azalır, 31 mln. ha meşə atmosferdəki zəhərli
maddələrlə
(Şimal
yarımkürəsində)
zədələnmişdir. Dağ landşaftlanndakı meşələrin
intensiv dağılması prosesi davam edir.
121
Düzənliyin
və dağ
çəmənliyinin
ot bitgiləri
Düzən və dağların ərazisindəki ot florasının
35-40% dağılmış və ya xeyli zəifləmişdir (10-
11% - şum), 30-35% otlaq sahələri (o cümlədən
hərəkət edən qumlar). _____________________
Dağ və
düzənliklərin
torpaq
örtüyü
Demək olar ki, hər yerdə torpağın və onun
münbitliyinin tükənməsi davam edir.
Yaşayış
məntəqələri, yollar, anbarlar və s.
altında 2 mln ha-ya qədər torpaq
mənimsənilmiş;
hər il şum və otlaqlar
altındakı torpaqların 40-60% epoziyaya və
deflyasiyaya uğrayır. Dünyanın suvarılan
torpaqlarının 40%-ə qədəri şorlaşmaya
məruz qalmışdır.
Torpaqlarda hər yerdə
bioenerji ehtiyatlarının azalması, həmçinin,
torpaq faunasının
və mikroorqanizmlərin
ölməsi (torpağın sterilizə olunması) baş verir.
Toksik biosidlər və kübrələrin artığının
toplanması baş verir. Quruda torpağın
duzlaşması (turşu yağışları, qurutma,
sulfıdlərin oksidləşməsi) xeyli ərazidə baş
verir.
Biosfer üçün qiymətli olan müxtəlif orqanizmlərin
növləri (xüsusilə avtotroflar) itirilmişdir. Bir çox bitgi növləri,
canlı, həşəratlar məhv olmuş, planetin fitobiokütləsi və
zobiokütləsi azalmışdır. Hər il ən azı bir növ
Canlı
canlı
itir. Meşələrin
məhv edilməsilə əlaqədar
orqanizm-
şumlama, quruda otlaqların sahəsinin artmasını
lər; planetin 0,5-1
sırası ilə qiymətləndirmək olar. Bu halda
canlı
dünya okeanında biokütlənin azalması nəzərə
maddələri
alınmır. Nəticədə
qlobal fotosintez və oksigen
dövranı zəifləyir. Bu ölçüləri dəqiq qiymətləndirmək
lazımdır. Biogeokimyəvi dövran O2, N, S, P, Ca, K
pozulmuşdur. Ekosistemlərdə aktiv biogen enerji
axını və ehtiyatları zəifləyir. ___________________
122