v^alyuta bazarı və onun xaraKteriK cəhətləri
Valyuta bazarının xüsusiyyəti ondan ibarətdir
K
İ,
burada
əməliyyatlar xarici ticarət, beynəlxalq turizm, investisiyanın
maliyyələşdirilməsi müxtəlif öİKƏİərin banKİarı vasitəsilə beynəlxalq
valyuta haqq-hesabı əsasında aparılır.
Bir xüsusiyyət də ondan ibarətdir
K
İ,
burada pul vahidləri bir- birinə
ƏKS istiqamətdə xüsusi müxbir hesablarında saxlanılır.
Müxbir hesabı
- bağlanmış müxbir müqaviləsi əsasında müəyyən
banKin tapşırığı ilə öz hesabına başqa bir banKin ödədiyi
hesablaşmaların göstərildiyi hesabdır. Beynəlxalq hesablaşmalara görə
müxbir hesabları İKİ növə ayrılır: «nostro» hesabları və «lo- ro»
hesabları. BanK «nostro» hesablarım (bizim müxbir-banKdaKi
hesablarımız) xarici müxbir-banKİarda açır, «loro» hesabları isə
(onların bizim banKİardaKi hesabları) müxbir-banKİarın adına açılır.
Beynəlxalq hesablaşmalara görə bir banKdam «nostro» hesabı, eyni
zamanda müxbir-banK üçün «loro» hesabı olur. Müxbir hesabları
qarşılıqlı əsaslarla olduğu Kİmi, birtərəfli qaydada açıla bilər Kİ, bu da
qarşılıqlı şəKİldə yerinə yetirilən tapşırıqların həcminə, beynəlxalq
hesablaşmalarda iştiraKin dərəcəsinə görə müəyyənləşdirilir.
Valyuta bazarı banKİararası bazara üstünlÜK verir və banKİar-
arası əməliyyatlar zamanı valyuta Kursu formalaşır.
Valyuta bazarının
Ö
İ
KƏ
iqtisadiyyatında oynadığı rol onun
funKSİyaları vasitəsi ilə müəyyən edilir.
Valyuta bazarı aşağıdaKi funKsiyaları yerinə yetirir:
-
beynəlxalq əmtəə, xidmət və Kapital dövriyyəsinə xidmət edir;
-
dövlətin öİKədə vahid pul-Kredit və iqtisadi siyasəti həyata
Keçirməsində mühüm rol oynayır.
-
tələb və təKİifdən asılı olaraq valyuta Kursunun formalaşmasına
şərait yaradır və risKİnin möhtəKİr (speKulyativ Kapital) Kapitalından
müdafiə mexanizmini yaradır.
Valyuta əməliyyatlarının həyata Keçirilməsində valyutalara qiymət
qoyulması (KotirovKa) müstəsna rol oynayır.
Valyutalara qiymətqoyma
- valyuta birjasının xüsusi orqanı (adətən
qiymətqoyma Komissiyası) tərəfindən həyata Keçirilir. Belə
Kİ,
xarici
valyuta məzənnələrinin müəyyənləşdirilməsi və onların xüsusi
bülletenlərdə dərc olunması həyata Keçirilir. Bu mə’lumatlardan banK,
sənaye, ticarət Kampaniyaları, xarici valyutası olan ayrı-ayrı
sahibKarlar müxtəlif maliyyə əməliyyatlarında geniş istifadə edirlər.
Xarici valyuta ilə qiymətqoymanın
İKİ
forması vardır:
birbaşa
və
vasitəli.
Dünya öİKƏləri təcrübəsində birbaşa qiymətqoyma daha geniş
yayılmışdır. Bu zaman xarici valyuta
vahidi milli valyuta ilə
649
Beynəlxalq valyuta münasibətləri
İfadə olunur.
Vasitəli qiymətqoyma
zamanı isə milli valyuta vahidi xarici valyuta
ilə ifadə olunur. Vasitəli qiymətqoymadan BöyÜK Britaniyada geniş
istifadə olunur. ABŞ isə
Ö
İ
KƏ
daxilində birbaşa qiymətqoymadan geniş
istifadə edir. Beynəlxalq əməliyyatlarda isə amerİKan banKİarı
dünyanın bir sıra öİKƏlərinin valyutaları üçün (funt-sterlinqdən
başqa) vasitəli qiymətqoymadan istifadə edirlər. Valyuta bazarında
beynəlxalq ticarət, investisiya ilə əlaqədar beynəlxalq maliyyə-Kredit
hesablaşmaları həyata Keçirilir.
Valyuta bazarının azad və qeyri-azad növləri vardır.
Azad valyuta bazarında
heç bir məhdudiyyət yoxdursa,
qeyri- azad bazarda
valyuta əməliyyatları bu iş
üçün
vəKİl edilən təş- Kİlatlar tərəfindən rəsmi Kurs (lisenziyalar)
əsasında aparılır.
Valyuta bazarı tam rəqabət prinsipi üzrə işləyir. Dünyanın ən iri
maliyyə və valyuta bazarı mərKəzləri London, Nyu-YorK, Toranto,
Amsterdam, Sürix, Cenevrə, Paris və ToKİodur. 1915-ci ilə qədər ən iri
maliyyə mərKəzi London hesab edilirdi. Həmin il isə ABŞ-da Federal
Ehtiyat Sistemi yaradıldıqdan sonra Nyu-YorK dünyanın ən güclü
maliyyə mərKəzinə çevrilmişdir.
İnKİşaf etmiş bazar iqtisadiyyatı olan öİKƏlərdə valyuta siyasəti,
əsasən pulun alıcılıq qabiliyyətini saxlamağa və valyuta məzənnəsini
sabitləşdirməyə yönəldilir.
Qızıl İnKİşaf etmiş öİKƏlərin qarşılıqlı pul tələblərini və öhdə-
lİKİərini tənzimləyən əsas vasitə olaraq qalır, onun ehtiyatı isə İnKİşaf
etmiş öİKƏlərin valyutalarının sabitliyinin və ayrı-ayrı öl- Kələrin iqtisadi
potensialının mühüm göstəricisidir. Dünya
Ö
I
KƏ
I
Ə
-
rinin valyuta
sistemində ABŞ və İngiltərə Kapitalının əsas yer tutduğu Beynəlxalq
Valyuta Fondu (BVF) və Beynəlxalq Yenidənqurma və İnKİşaf BanKi
(BYİB) mühüm rol oynayır. BYİB ixtisaslaşdırılmış beynəlxalq Kredit
institutudur. Səhmdarlar cəmiyyəti formasındadır, iştiraKçıları yalnız
Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) üzvləri ola bilər.
§3. Valyuta məzənnəsi
Dünya öİKələrinin təcrübəsi göstərir
K
İ,
bir öİKənin valyutası digər
öİKənin valyutasına valyuta məzənnəsi ilə dəyişdirilir.
Valyuta
məzənnəsi
bir öİKənin pul vahidinin digər öİKƏlərin pul vahidlərində
ifadə olunmuş qiymətinə deyilir. Məsələn, 1 funt ster- linq=2 dollar.
Manatın valyuta məzənnəsi xarici valyutalara və beynəlxalq ödəniş
vasitələrinə nisbətdə dövlətimizin milli pul vahidinin dəyəridir. Manatın
valyuta məzənnəsi manatın qızıl məzmununa
650