Valyuta məzənnəsinin beynəlxalq sistemləri
Qeyd etməK lazımdır Kİ, ABŞ 1934-1971-ci illərdə xarici maliyyə
təşKİlatları ilə qızılın 1 unsiyasını 35 dollara alıb-satmaq siyasətini
yeritmişdir. BeləlİKİə, dollar təqdim edildİKdə qızıla dəyişdirilmiş,
dollar qızılın əvəzləyicisi Kİmi çıxış etmişdir. 50-60-cı illərdə ABŞ-ın
tə’diyə balansı mənfi saldoya malİK olmuş, xaricilərin ixtiyarında olan
dolların miqdarı artmışdır. Bu isə ABŞ- ın qızılının başqa öİKƏlərə
axmasına səbəb olmuşdur. Bu problem 70-ci illərdə daha da
KƏSKİnləşməyə başladı.
Bu prosesin qarşısını almaq məqsədi ilə ABŞ prezidenti R.NİK- son
15 avqust 1971-ci ildə dolların qızıla bərabər tutulmasının qarşısını
aldı. Bu isə 37 il mövcud olmuş 35 dolların sərbəst olaraq 1 unsiya
qızıla dəyişdirilməsinin sonu oldu.
Beynəlxalq miqyasda valyuta-maliyyə əməliyyatlarının həyata
Keçirilməsində Beynəlxalq Valyuta Fondu mühüm rol oynayır. Bu
BMT-nin hÖKumətlərarası ixtisaslaşdırılmış idarəsi, beynəlxalq
valyuta təşKİlatıdır. Hazırda dünyanın 160-dan çox öİKƏsi BVF- nin
üzvüdür.
Beynəlxalq Valyuta Fondunun əsas vəzifəsi beynəlxalq valyuta
əməKdaşlığına yardım etməK, öİKƏlər arasında valyuta-hesablaşma
münasibətlərini nizama salmaq, BVF-yə daxil olan öİKƏlərin tə’diyə
balanslarını
tarazlaşdırmaq
və
onların
valyuta
məzənnəsini
tənzimləməndən ibarətdir.
ABŞ
BVF-də əsas yer tutmaqla ondan əsas
valyuta Kİmi dolların mövqeyini möhKəmlətməKdə istifadə edir.
BVF-nin Kapitalı fonda daxil olan öİKƏlərin Kvotasından yığılır.
Kvota
- fondun təşKİl edilməsində, vəsaitlərin xərclənməsi və daxil
olmasında ortaq olmaq norması, həddi və ölçüsüdür. Ən çox Kvotası
olan dövlətlər ABŞ, İngiltərə, Yaponiya və Almaniyadır.
ÖİKƏİər Kvotalarının (valyutalarının) miqdarına görə səsə ma-
liKdirlər. Hazırda dünya öİKƏləri içərisində ABŞ ən çox səsə ma-
lİKdir. Belə Kİ, fondun bütün Kapitalının 20 faizi ABŞ-ın payın düşür.
İdarə edilən “üzən” valyuta məzənnəsi.
Bretton-Vuds sisteminin iflası
və amerİKan dollarının qiymətdən düşməsindən sonra, valyutanın
yeni “üzən” (enib-qalxan) məzənnəsi müəyyən edildi. Bu 1976-cı ildə
YamayKa Konfransında təsdiq edildi. Bu dəyişİK- lİKİərin əsas
mahiyyəti ondan ibarətdir Kİ, üzv öİKƏlər qəbul edilmiş prinsiplər
daxilində “sabit” və ya “dəyişKən” məzənnə sistemindən sərbəst
olaraq lazım bildİKİərini seçə bilərlər.
YamayKa valyuta sisteminin aşağıdaKi “üzən” (enib-qalxan) valyuta
rejimi mövcuddur:
ABŞ,
Kanada, İngiltərə, Yaponiya və s. öİKƏlərin valyutaları val-
659
Beynəlxalq valyuta münasibətləri
yuta
məzənnəsinin tələb
və
təKİifindən
asılı olaraq
sərbəstdir.
Avropa birliyi üzvlərinin ƏKSər öİKƏləri (Almaniya, Fransa,
İtaliya, Hollandiya, BelçİKa, LÜKsemburq, İrlandiya, DanimarKa) öz
aralarında valyuta mübadiləsinin məzənnəsini müəyyən edirlər,
özlərinin Avropa valyuta sistemini yaradırlar (EKYU); üçüncü bir
valyutaya nisbətdə onlar birlində “üzürlər” (qalxıb-enirlər).
Bir sıra öİKƏlər valyutanın fərdi “səbətinə” nisbətdə özlərinin
mərnəzi valyuta məzənnələrini müəyyən edirlər.
Digər öİKƏlər özlərinin valyutalarını yaxın, iri xarici iqtisadi
partnyorlarının
“üzən”
valyutaları
ilə
əlaqəsini
yaratmağı
məqsədəuyğun hesab edirlər. Məsələn, 38
Ö
İ
KƏ
ABŞ
dollarından, 13
ÖİKƏ
fransız frannından istifadə etməyi qəbul etdi.
Qeyd etməK lazımdır
K
İ,
valyutanın “üzən” (enib-qalxan) qiyməti
möhtəKİrlİK hallarının, öİKƏlər arasında ticarət və maliyyə
əməliyyatlarının pozulması üçün şərait yarada bilər. Bu prosesin baş
verilməməsi üçün dünya öİKƏİəri banKİarına xarici valyutaları
sərbəst almaq və satmaq hüququ verilmişdir. Başqa sözlə, mərKə- zi
banKİar öz öİKƏləri daxilində qısamüddətli möhtəKİrlİK hallarının
baş verməsinin qarşısını almalı və vəziyyəti sabitləşdirməlidirlər. Bu
başlıca prinsiplər 1976-cı ildə BVF-yə daxil olan
Ö
I
KƏ
-
lərin
Konfransında qəbul edilmişdir. BeləlİKİə, bu sistemin tətbiq edilməsi
çevİK valyuta məzənnəsinin həyata Keçirilməsi, tə’diyə balansının
mütənasibliyinin təmin edilməsi, beynəlxalq ticarət və maliyyə
sisteminin stimullaşdırılması və inKİşaf etdirilməsi üçün geniş şərait
yaradır.
Artıq 1976-cı ildən e’tibarən valyutanın qızıla bərabərləşdi- rilməsi
qadağan edildi, BVF-nin üzvü olan öİKƏİərin qızılının 1/6 hissəsi
özlərinə qaytarıldı, bundan başqa, yerdə qalan qızıl ehtiyatının 1/6
hissəsi auKSİonda satıldı. Bu isə sərbəst bazarda qızılın qiymətinin
artmasına səbəb oldu.
Beynəlxalq Valyuta Fondunda istifadə edilən sərbəst valyutanın
dəyərinin quruluşu beş aparıcı öİKənin valyutası “səbəti” əsasında
aşağıdaKi nisbətdə müəyyən edilir:
ABŞ
dolları - 42%, Almaniya
marKası - 14%, yapon iyeni - 1 5 % , ingilis funt-sterlinqi - 1 2 % ,
fransız franKi - 1 2 % . BVF valyuta statistİKası və öİKƏİə- rarası dəyər
göstəricilərinin müqayisəsində sərbəst çevrilmə qabiliyyəti olan
valyutadan istifadə edirlər.
Bir ÖİKƏ valyutasının başqa öİKƏlərin valyutası ilə müqayisəsinin
səmərəliliyi anlayışından və bu məqsədlə valyuta səbəti göstəricisindən
istifadə edilir.
Valyuta səbəti
- bir valyutanın müəyyən miqdar digər valyutalarla
müqayisədə orta ölçülü məzənnəsini hesablamaq üçün ölçü üsuludur.
660
