Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Valyuta məzənnəsi 

əsasən  müəyyən  edilir  və  altı  xarici  dövlətin  valyutasının:  ABŞ 

dollarının, İngiltərə funt sterlinqinin, Almaniya marKasının, Fransa və 

İsveçrə franKinın, Yaponiya iyeninin orta Kəmiyyəti Kİmi hesablanır. 

Valyuta  əməliyyatlarının  əhatə  dairəsi  və  xaraKteri  nəzərə  alınmaqla 

manatın  valyuta  Kursunun 

İKİ 

müxtəlif  növü  tətbiq  olunur:  xarici  ticarət 

əməliyyatları üçün xüsusi Kurs və Konversiya olunan valyuta ilə nisbətdə 

manatın xüsusi məzənnəsi. 

Azərbaycan  RespublİKası  Milli  BanKi  manatın  sabitliyini  tə’-  min 

etnıƏK  məqsədi  ilə  xarici  valyutanın  alqı-satqısı  üzrə  əməliyyatlar 

aparmaqla valyuta bazarına müdaxilə edir və satış məzənnəsinin alış 

məzənnəsindən Kənarlaşmasına hədd qoya bilir. 

ÖİKəmizin  valyuta  bazarlarında  milli  pul  ilə  xarici  valyutanın 

dəyişdirilməsi  zamanı  müəyyən  qiymət  formalaşır. 

Bu 

qiymətə  valyuta, 

yaxud mübadilə məzənnəsi deyilir. 

Dünyanın  informasiya  vasitələri  hər  gün  gündəliK  valyuta 

məzənnələri  dərc  edirlər.  Məsələn,  20  OKtyabr  1998-ci  il  tarixə 

Azərbaycanda idxalatçı xaricdən mal almaq üçün 1 dollara 3950 manat 

verirsə,  onda  valyuta  məzənnəsi  1  dollar=3950  manatdır. 

Valyuta 

məzənnəsi 

İKİ 

üsulla hesablanır: 

-

 

milli  pul  vahidinin  neçə  əcnəbi  valyutaya  bərabər  olduğu 

göstərilir. Məsələn, 1 manat = 0,22 dollar; 

-

 

bir vahid  əcnəbi valyutanın neçə milli valyutaya bərabər olduğu 

ifadə edilir. Məsələn, 1 dollar=3950 manat. Burada qiymət cütlüyü tərs 

mütənasibdir. 

Valyuta  məzənnəsi 

tələb  və  təKİifdən 

asılı  olaraq  azad  bazar 

qanunları  vasitəsi  ilə  müəyyən  edilir.  Valyutaya  olan  tələb, 

ümumiyyətlə  «asılı»,  «törəmə»  bir  tələbdir.  ÇünKİ,  valyuta  əslində 

bilavasitə  özü  üçün  deyil,  onun  vasitəsilə  mal  və  xidmət  satın  almaq 

üçün  tələb  edilir.  ÖİKənin  vətəndaşları  (rezidentləri)  valyutanı 

əcnəbilərə olan borcun ödənilməsi üçün tələb edirlər. Xarici dövlətlərə 

borcu olmaq, mal və xidmət idxalı, turizm xərcləri, xaricdən daşınmaz 

əmlaK,  qiymətli  Kağızlar  almaq,  xaricə  Kapital  qoyuluşu,  valyuta 

məzənnəsinin  dəyişilməsindən  qazanc  əldə  etməK  məqsədilə  xarici 

banKİara pul qoymaq xarici valyutaya tələb yaradır. 

Valyuta  məzənnəsi  artırsa  valyutaya  olan  tələb  bir  qayda  olaraq, 

azalır. 

Valyutaya olan tələbə bir sıra amillər tə’sir göstərir: 

-

 

xarici dövlətlərdən idxal edilən malların, xidmətlərin miqdarı və 

qiyməti; 

-

 

xarici dövlətlərə Kapital qoyuluşlarının miqdarı; 

651 

---

Beynəlxalq valyuta münasibətləri 

-

 xarici dövlətlərə ödəniləcəK borcların miqdarı. 

Valyuta təKİifinə  isə  bir  dövlətin  başqa  dövlətdən  alacaqları  maliyyə 

vəsaitinin həcmi tə’sir edir. 

Tə’diyə  balansının  aKtivi  passivindən  çox  olduqda  dövlət  digər 

dövlətlərdən  alacaqlıdır.  İxracdan  dövlətin  alacaqları  artır.  Bütün 

xidmət  gəlirləri,  xarici  turistlərin  öİKədə  xərclədİKİəri  valyutalar, 

xaricdən alınan yardımlar valyuta təKİifini artırır. Valyuta təKİifi hər 

hansı  bir  şəKİldə  əldə  edilən  və  milli  pula  çevril-  məK  üçün  valyuta 

bazarına daxil olan xarici valyutalardan ibarətdir. 

ÖİKədə  valyuta  məzənnəsi  yÜKSəldİKdə  adətən  valyuta  təKİifi 

artır.  Y

ÜKSƏK

  məzənnə 

Ö

İ

KƏ

  vətəndaşlarının  daha  çox  milli  valyuta 

əldə etməsinə şərait yaradır. Valyuta təKİifi valyuta məzənnəsi ilə düz 

mütənasibdir. 

Valyuta  bazarında  valyuta  məzənnəsi  tələb  və  təKİifdən  asılı 

olaraq  müəyyən  edilir.  Tələb  ilə  təKİifin  tarazlığı  nəticəsində 

valyutanın  «qiyməti»  formalaşır.  Valyuta  məzənnəsi  azaldıqda 

valyuta təKİifi azalır və ƏKSinə, valyuta tələbi artır. 

Valyuta məzənnəsi valyuta bazarında formalaşır. 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  valyuta  bazarının  məqsədi  xarici 

valyutanın  dəyişilməsi,  alqı-satqı,  eləcə  də  xarici  valyuta  əsasında 

tə’diyə  sənədləri  ilə  (çeKİərlə,  veKsellərlə,  aKKreditivlərlə və  s.)  eyni 

əməliyyatların aparılmasından ibarətdir. 

Dünya  öİKƏlərində  valyuta  məzənnəsi  tez-tez  dəyişə  bilər. 

Məsələn,  əgər  1  funt-sterlinqin  dollardaKi  qiyməti  2  dollardan  3 

dollara çatarsa, onda bu o deməKdir 

K

İ,

 

dolların dəyəri aşağı düşüb və 

ya  dollar  funt-sterlinqə  nisbətən  qiymətdən  düşüb.  Əgər  əKsi-  nə 

olarsa,  bu  o  deməKdir  Kİ,  funt-sterlinqin  dollardaKi  qiyməti  2 

dollardan  1  dollara  düşüb,  yə’ni  dolların  qiyməti  qalxıb  və  ya  dollar 

funt-sterlinqə  nisbətən  bahalaşıb.  Ümumi  şəKİldə  valyutanın 

bahalaşması  o  deməKdir 

K

İ,

 

hər  hansı  bir  xarici  öİKənin  valyutasını 

(funt-sterlinq)  almaq  üçün  az  milli  valyuta  (dollar)  xərcləməK  lazım 

gəlir. 

Nə  vaxt  ABŞ  dolları  qiymətdən  düşür,  onda  İngiltərənin  funt- 

sterlinqi  bahalaşır  və  əKsinə.  Valyuta  məzənnəsində  baş  verən  də- 

yişİKİİKİər isə, əvvəlcə beynəlxalq əlaqələrdə iştiraK edən bütün mal 

və  xidmətlərin  bazar  qiymətlərinə,  sonra  isə  bunlar  vasitəsilə  digər 

bazarlara  tə’sir  göstərərəK  iqtisadiyyatda  əsaslı  dəyişİK-  lİKİərə  yol 

açır. 

Valyuta  bazarlarında  valyutaların  alınıb-satıldığı  hər  gün  mətbuatda 

dərc  olunan  məzənnələr  «cari»  və  ya  «həqiqi»  məzənnə  adlanır.  Rəsmi 

məzənnə tətbiq edən öİKələrdə rəsmi məzənnə də mövcuddur. 

652 

---