Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Valyuta məzənnəsi 

olacaqdır.  Bu  zaman  dərhal  və  uzun  perspeKtivlər  üçün  milli 

valyutanın 

dəyəri 

yÜKSƏİməlidir. 

Nəticədə, 

pul 

təKİifinin 

azaldılması  son  nəticədə  milli  valyuta  dəyərinin  artmasına  gətirib 

çıxaracaqdır. 

Bu 

zaman faizlərin dəqiq uyğun gəlməsi yalnız uzun perspeK- 

tivdə 

mümKÜndür. 

Valyuta  məzənnəsinə  həmçinin  real  gəlirlərin  artması  da  tə’sir 

göstərir. Fərz edəK 

Kİ, 

öİKədə real gəlirlər adi hallarda olduğundan 10 

faiz  çox  artmışdır.  Məsələn,  dənizdə  yeni  neft  yataqlarının  Kəşfi  ilə 

əlaqədar olmuşdur. Əlavə neft satışı milli valyutaya yeni tələb yarada 

bilər. 

Miqdar nəzəriyyəsinə görə gəlirin 10 faiz artması neft əməliyyatları 

üçün  milli  valyutaya  olan  tələbin  10  faiz  çoxalması  ilə  nə- 

ticələnəcəKdir. 

ÖİKənin  milli  gəliri  dövlət  tərəfindən  əlavə  xərclər  çəKİlməsi 

(əlavə investisiyalar) və ya ümumi tələbin dəyişilməsi nəticəsində də 

arta  bilər.  Milli  gəlirin  bu  cür  artması  da  milli  valyutanın  dəyərinin 

çoxalmasına  səbəb  olur.  Əlavə  pullar  idxalın  artırılmasına  sərf 

edildİKdə  bu  özünü  daha  qabarıq  şəKİldə  göstərir.  Belə 

Kİ, 

daxili 

tələbin artması nəticəsində milli gəlirin çoxalması valyuta məzənnəsini 

aşağı salır. 

Dünya dövlətləri öz valyutasının məzənnəsini və digər dövlətlərlə 

sövdələşmələri idarə etməK məqsədi ilə valyuta siyasəti yeridirlər. 

Valyuta  siyasəti  xarici  iqtisadi  əlaqələr  sistemində  iqtisadiyyatın 

daxili  və  xarici  dinamİK  tarazlığını  tə’min  etməK,  beynəlxalq 

hesablaşmaları  təşKİl  etməK  və  tə’diyə  balansını  tənzimləməK 

məqsədilə həyata Keçirilir. 

Həyata  Keçirilən  tədbirlərdən  biri  də  tə’diyə  balansının  Kəsirinin 

maliyyələşdirilməsidir.  Dövlət  tə’diyə  balansındaKi  tarazlığın 

pozulmasının müvəqqəti olduğunu nəzərə alaraq mövcud ehtiyatlarla 

müvəqqəti maliyyələşdirmə tədbirinə əl atır. Eyni zamanda elə tədbir 

görməK lazımdır Kİ, ehtiyatların azalması daxili bazarda pul təKİifinə 

tə’sir göstərməsin. Sonra isə ehtiyatların səviyyəsinin bərpa olunması 

və tə’diyə balansında tarazlığın yaranmasını gözləməK lazımdır. 

Dövlət 

valyuta 

siyasətində 

öİKənin 

xaricdə 

bütün 

sövdələşmələrinə  nəzarət  edir.  Məsələn,  o,  valyuta  məzənnəsini 

dəyişmədən  rezidentlərin  xaricdəKİ  məsrəfləri  üçün  xarici  valyuta 

dəyişməK im- ıcanlarını məhdudlaşdıra bilər. 

Dövlət öİKənin valyuta bazarına imKan verir 

Kİ, 

dəyişKən valyuta 

məzənnələri  tətbiq  etsin.  Bundan  başqa,  rəsmi  dairlərdə  təsbit 

olunmuş valyuta məzənnəsinə uyğunlaşmaq üçün iqtisadiyyat 

655 

---

Beynəlxalq valyuta münasibətləri 

da 

dəyişİKİİKİər edir. 

Bu 

məqsədlə pul KÜtləsi təKİifini valyuta ehtiyatlarını azaltmaqla 

məhdudlaşdırmaq,  qiymətləri  aşağı  salmaq  və  gəlirləri  azaltmaqla 

deflyasiya siyasəti yeridir. Dövlət qiymətli Kağızlar satışını çoxaltmaq, 

vergiləri artırmaq, banK uçotu tariflərini yÜKsəltməK və xarici ticarət 

iqtisadi  əlaqələri  dövlət  tərəfindən  xüsusi  valyuta  və  xarici  tədbirləri 

ilə  tənzimləməK  yolu  ilə  həyata  Keçirir. 

Bu 

siyasət  təsbit  olunmuş 

pariteti  dəyişmədən  xarici  valyutaya  olan  tələb  və  təKİif  arasında 

tarazlıq yaranmasına qədər davam etdirilir. 

Nəhayət, 

dövlət 

valyuta 

məzənnəsini  tənzim  etməK  məqsədi  ilə 

devalvasiya 

siyasətinə əl atır. 

Devalvasiya 

qanunvericilİK  yolu  ilə  milli  valyutanın  qızıl 

məzmununun  yaxud  öİKənin  milli  valyutasının  rəsmi  məzənnəsinin 

qızıla,  yaxud  başqa  valyutalara  nisbətən  aşağı  salınmasıdır.  İnflyasiya, 

ayrı-ayrı  öİKƏİərdə  onun  qeyri-bərabər  inKİşafı,  tə’diyə  balansının 

Kəsirliyi devalvasiyaya səbəb olur. 

Dünya  öİKƏİərində  valyuta  məzənnəsi  müəyyən  edilərKən  xarici 

valyutalar  vaxtaşırı  qiymətləndirilir.  Xarici  valyutaların  məzənnəsinin 

təyini ayda bir dəfə aparılır. 

Belə  bir  məsələyə  xüsusi  diqqət  yetirməK  lazımdır  Kİ,  bə’zən 

valyutanın  yÜKSƏK  Kursa  malİK  olması  onun 

dönərliyi 

Kİmi  qəbul 

olunur.  LaKİn  bu  heç  də  belə  deyildir.  Hazırda  Kurs  e’tibarilə  ən  bahalı 

valyuta Küveyt dinarıdır. LaKİn Küveyt dinarı dönər valyuta qrupuna aid 

deyil.  Kursun  qalxması  isə  dünya  öİKƏİəri-  nin  yalnız  neftə  olan 

tələbatının artması ilə bağlıdır. 

Dünya  öİKƏlərinin  təcrübəsi  göstərir 

K

İ,  bə’zən  valyutası  dönərli 

olan  dövlətin  büdcəsində  və  tə’diyə  balansında  Kəsir  yaranıb, 

inflyasiyaya mə’ruz qalıb, laKİn dönərliyini itirməyib. Hətta 

ABŞ 

Kİmi 

öİKədə  də  müxtəlif  dövrlərdə  büdcə  və  tə’diyə  balansının  Kəsiri 

olmuşdur. LaKİn 

ABŞ 

dolları heç vaxt öz dönərliyini itirməyib. 

§4. Valyuta məzənnəsinin beynəlxalq sistemləri 

Beynəlxalq valyuta məzənnəsinin 3 sistemi vardır: 

-

 

qızıl standart valyuta sistemi; 

•  - Bretton-Vuds valyuta sistemi (tənzimlənən valyuta məzən 

nəsi); 

-

 

idarə edilən «üzən» (enib-qalxan) valyuta məzənnəsi. 

Qızıl  standart  valyuta  sistemi. 

Qızıl  standart  valyuta  sistemi  qəti 

müəyyən edilmiş valyuta Kursuna və aşağıdaKi əsas şərtlərə əsaslanır: 

656 

---