Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

v^alyuta bazarı və onun xaraKteriK cəhətləri 

Valyuta  bazarının  xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir 

K

İ,

 

burada 

əməliyyatlar  xarici  ticarət,  beynəlxalq  turizm,  investisiyanın 

maliyyələşdirilməsi müxtəlif öİKƏİərin banKİarı vasitəsilə beynəlxalq 

valyuta haqq-hesabı əsasında aparılır. 

Bir  xüsusiyyət  də  ondan  ibarətdir 

K

İ,

 

burada  pul  vahidləri  bir-  birinə 

ƏKS istiqamətdə xüsusi müxbir hesablarında saxlanılır. 

Müxbir  hesabı 

-  bağlanmış  müxbir  müqaviləsi  əsasında  müəyyən 

banKin  tapşırığı  ilə  öz  hesabına  başqa  bir  banKin  ödədiyi 

hesablaşmaların göstərildiyi hesabdır. Beynəlxalq hesablaşmalara görə 

müxbir  hesabları  İKİ  növə  ayrılır:  «nostro»  hesabları  və  «lo-  ro» 

hesabları.  BanK  «nostro»  hesablarım  (bizim  müxbir-banKdaKi 

hesablarımız)  xarici  müxbir-banKİarda  açır,  «loro»  hesabları  isə 

(onların  bizim  banKİardaKi  hesabları)  müxbir-banKİarın  adına  açılır. 

Beynəlxalq  hesablaşmalara  görə  bir  banKdam  «nostro»  hesabı,  eyni 

zamanda  müxbir-banK  üçün  «loro»  hesabı  olur.  Müxbir  hesabları 

qarşılıqlı əsaslarla olduğu Kİmi, birtərəfli qaydada açıla bilər Kİ, bu da 

qarşılıqlı  şəKİldə  yerinə  yetirilən  tapşırıqların  həcminə,  beynəlxalq 

hesablaşmalarda iştiraKin dərəcəsinə görə müəyyənləşdirilir. 

Valyuta  bazarı  banKİararası  bazara  üstünlÜK  verir  və  banKİar- 

arası əməliyyatlar zamanı valyuta Kursu formalaşır. 

Valyuta  bazarının 

Ö

İ

KƏ 

iqtisadiyyatında  oynadığı  rol  onun 

funKSİyaları vasitəsi ilə müəyyən edilir. 

Valyuta bazarı aşağıdaKi funKsiyaları yerinə yetirir: 

-

 

beynəlxalq əmtəə, xidmət və Kapital dövriyyəsinə xidmət edir; 

-

 

dövlətin  öİKədə  vahid  pul-Kredit  və  iqtisadi  siyasəti  həyata 

Keçirməsində mühüm rol oynayır. 

-

 

tələb  və  təKİifdən  asılı  olaraq  valyuta  Kursunun  formalaşmasına 

şərait  yaradır  və  risKİnin  möhtəKİr  (speKulyativ  Kapital)  Kapitalından 

müdafiə mexanizmini yaradır. 

Valyuta əməliyyatlarının həyata Keçirilməsində valyutalara qiymət 

qoyulması (KotirovKa) müstəsna rol oynayır. 

Valyutalara  qiymətqoyma 

-  valyuta  birjasının  xüsusi  orqanı  (adətən 

qiymətqoyma  Komissiyası)  tərəfindən  həyata  Keçirilir.  Belə 

Kİ, 

xarici 

valyuta  məzənnələrinin  müəyyənləşdirilməsi  və  onların  xüsusi 

bülletenlərdə dərc olunması həyata Keçirilir. Bu mə’lumatlardan banK, 

sənaye,  ticarət  Kampaniyaları,  xarici  valyutası  olan  ayrı-ayrı 

sahibKarlar  müxtəlif  maliyyə  əməliyyatlarında  geniş  istifadə  edirlər. 

Xarici  valyuta  ilə  qiymətqoymanın 

İKİ 

forması  vardır: 

birbaşa 

və 

vasitəli.

 

Dünya  öİKƏləri  təcrübəsində  birbaşa  qiymətqoyma  daha  geniş 

yayılmışdır. Bu zaman xarici valyuta vahidi milli valyuta ilə 

649 

---

Beynəlxalq valyuta münasibətləri 

İfadə olunur. 

Vasitəli qiymətqoyma 

zamanı isə milli valyuta vahidi xarici valyuta 

ilə  ifadə  olunur.  Vasitəli  qiymətqoymadan  BöyÜK  Britaniyada  geniş 

istifadə olunur. ABŞ isə 

Ö

İ

KƏ 

daxilində birbaşa qiymətqoymadan geniş 

istifadə  edir.  Beynəlxalq  əməliyyatlarda  isə  amerİKan  banKİarı 

dünyanın  bir  sıra  öİKƏlərinin  valyutaları  üçün  (funt-sterlinqdən 

başqa)  vasitəli  qiymətqoymadan  istifadə  edirlər.  Valyuta  bazarında 

beynəlxalq  ticarət,  investisiya  ilə  əlaqədar  beynəlxalq  maliyyə-Kredit 

hesablaşmaları həyata Keçirilir. 

Valyuta bazarının azad və qeyri-azad növləri vardır. 

Azad  valyuta  bazarında 

heç  bir  məhdudiyyət  yoxdursa, 

qeyri-  azad  bazarda 

valyuta  əməliyyatları  bu  iş 

üçün 

vəKİl  edilən  təş-  Kİlatlar  tərəfindən  rəsmi  Kurs  (lisenziyalar) 

əsasında aparılır. 

Valyuta  bazarı  tam  rəqabət  prinsipi  üzrə  işləyir.  Dünyanın  ən  iri 

maliyyə  və  valyuta  bazarı  mərKəzləri  London,  Nyu-YorK,  Toranto, 

Amsterdam, Sürix, Cenevrə, Paris və ToKİodur. 1915-ci ilə qədər ən iri 

maliyyə mərKəzi London hesab edilirdi. Həmin il isə ABŞ-da Federal 

Ehtiyat  Sistemi  yaradıldıqdan  sonra  Nyu-YorK  dünyanın  ən  güclü 

maliyyə mərKəzinə çevrilmişdir. 

İnKİşaf  etmiş  bazar  iqtisadiyyatı  olan  öİKƏlərdə  valyuta  siyasəti, 

əsasən  pulun  alıcılıq  qabiliyyətini  saxlamağa  və  valyuta  məzənnəsini 

sabitləşdirməyə yönəldilir. 

Qızıl  İnKİşaf  etmiş  öİKƏlərin  qarşılıqlı  pul  tələblərini  və  öhdə- 

lİKİərini  tənzimləyən  əsas  vasitə  olaraq  qalır,  onun  ehtiyatı  isə  İnKİşaf 

etmiş öİKƏlərin valyutalarının sabitliyinin və ayrı-ayrı öl- Kələrin iqtisadi 

potensialının  mühüm  göstəricisidir.  Dünya 

Ö

I

KƏ

I

Ə

-

 

rinin  valyuta 

sistemində  ABŞ  və  İngiltərə  Kapitalının  əsas  yer  tutduğu  Beynəlxalq 

Valyuta  Fondu  (BVF)  və  Beynəlxalq  Yenidənqurma  və  İnKİşaf  BanKi 

(BYİB)  mühüm  rol  oynayır.  BYİB  ixtisaslaşdırılmış  beynəlxalq  Kredit 

institutudur.  Səhmdarlar  cəmiyyəti  formasındadır,  iştiraKçıları  yalnız 

Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) üzvləri ola bilər. 

§3. Valyuta məzənnəsi 

Dünya öİKələrinin təcrübəsi göstərir 

K

İ,

 

bir öİKənin valyutası digər 

öİKənin  valyutasına  valyuta  məzənnəsi  ilə  dəyişdirilir. 

Valyuta 

məzənnəsi 

bir öİKənin pul vahidinin digər öİKƏlərin pul vahidlərində 

ifadə olunmuş qiymətinə deyilir. Məsələn, 1 funt ster- linq=2 dollar. 

Manatın  valyuta  məzənnəsi  xarici  valyutalara  və  beynəlxalq  ödəniş 

vasitələrinə nisbətdə dövlətimizin milli pul vahidinin dəyəridir. Manatın 

valyuta məzənnəsi manatın qızıl məzmununa 

650 

---