DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu
Yüklə 6,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Економиксин принсипляри
657 İnflyasiyadan yaxa qurtarmaq o vaxt məqsədə uyğundur ki, əgər o böyük xərclərlə başa gəlmir, bunu da bəzi iqtisadçılar mümkün hesab edirlər. Lakin belə senarinin praktiki reallaşması çətin ki baş verə. İnflyasiyanın səviyyəsinin azaldılması praktiki olaraq həmişə işsizliyin səviyyəsinin artması və istehsal həcminin azalması ilə müşayiət olunur. MB-in iqtisadi subyektləri antiinflyasiya siyasətinin sərtliyində inandıra biləcəyi və nəzarətsiz qiymət artımı yanğının ağrısız söndürə biləcəyi böyük şübhə doğurur. Şübhəsiz ki, iqtisadi tənəzzül iqtisadiyyatda dərin iz buraxır. Bütün sahələrdə yeni zavodların tikilməsinə və avadanlığın alınmasına lazım olan xərclər azalır, investisiyalar isə ÜM ən dəyişən komponentinə çevrilir. Resessiya dövrü başa çatdıqdan sonra isə yığılmış kapitalın azalması əmək məhsuldarlığının, gəlirlərin azalmasına və həyat səviyyəsinin düşməsinə gətirib çıxaracaq. Bundan başqa, tənəzzül vaxtı işini itirmiş fərdlər, peşəkar- lıqlarını itirir. Hətta iqtisadiyyatın bərpasından sonra onların işçi kimi dəyərləri azalır. Bəzi iqtisadçılar iddia edirlər ki, bir çox avropa ölkələrindəki işsizliyin yüksək səviyyə alması – 1980-cı illərdə inflyasiyanın olmamasından irəli gəlir. Tənəzzül və haqsızlığın artması yolu ilə sıfır inflyasiyaya doğru getmək nə qədər məqsədəuyğundur? FES-in lise prezidenti iqtisadçı Alan Blaynder «Möhkəm başlar» kitabında bu cür siyasətin məhvedici olduğuna təkid edir. ABŞ-da sənaye cəhətdən inikşaf etmiş digər ölkələrdə inflyasiyanın aşağı və mülayim templəri ilə bağlı məsrəflər xeyli mülayim görünür-cəmiyyətin «xərçəngindən» çox «zökəmə» bənzəyir. Biz, rasional fikirləşən fərdlər kimi, başağrısı olarkən dalından danışmaq fikrində deyilik, ictimaiyyət kimi, nədənsə onun iqtisadi ekvivalentini (yüksək işsizliyi) inflyasiya soyuqdəyməsindən dərman kimi təyin edirik. Ona görə də A.Blayder qiymətlərin mülayim artımı şəraitində yaşamağı öyrənməyin vacibliyi qənaətinə gəlir.
Ola bilsin ki, son illərdə federal hökumətin büdcə haqqında süal-ictimai və elmi diskussiyaların ən populyar mövzusundan biridir. Büdcə defisiti-hökumət xərclərinin gəlirləri üstələməsidir. Hökumət büdcə defisitini istiqrazlarla örtür, bununla da dövlət borcunu artırır. Maliyyə bazarlarını nəzərdən keçirərək, biz büdcə defisitinin əmanətlər investisiyalarla və faiz stavkasına təsirini təhlil etdik (fəsil 25). Lakin ABŞ-da vəziyyət 1990-cı illərin sonunda dəyişməyə başladı. Bu zaman bəzi vergilərin qaldırılmasının, xərclərin azaldılması və sabit iqtisadi artımın bir-biri ilə uyğunlaşması nəticəsində dövlət büdcəsinin defisitini yox etmək və hətta, onun kiçicik prfisitini təmin etmək mümkün olur. Dördüncü problemi müzakirə edərkən biz pul-kredit siyasətinin həyata keçirilməsinə cavabdeh dövlət xidmətlərinin bu profisiti dövlət borcunun azaldılması üçün
Н. Грегори Менкйу
658 istifadə etməli olduqlarını aşkarlamağa cəhd edəcək; bu zaman profisitin vergilərin azaldılması, yaxud xərclərin artırılması hesabına tam aradan qaldırılması alternativ variant kimi çıxış edir. Bərabərçəkili büdcənin «leyhinə» mülahizələr 1980-cı illərin əvvəlindən amerika hökumətinin xərclərinin ümumi məbləği onun vergi daxilolmalarını ötüb keçmişdir. Büdcə defisiti özünü onda göstərmişdir ki, federal hökumətin borcu 1980-cı ildə 710 mlrd.$ 1999-cu ildə 3,7 trln $-a qədər artmışdır. Əgər biz ABŞ dövlət borcunu əhalinin sayına bölsək, onda hər amerikalının payı təqribən 14 min $ olar. Dövlət borcunun əhəmiyyəti ondadır ki, onun qaytarılmasının ağırlığı vergi ödəyicilərinin gələcək nəslin üzərinə düşür. Borcun əsas məbləğinin və yığılmış faizlərin qaytarılması vaxtı gəlib çıxanda vətəndaşlar çətin seçim qarşısında olacaqlar: ya onlar daha yüksək vergi verməlidirlər, ya hökumət xərclərinin azaldılması ilə razılaşmalıdırlar, ya da bu ölçülərin hər ikisindən istifadə etməlidirlər. Daha bir variant var-ödəniş vaxtını sonraya saxlamaq və yenidən borc götürərək, hökumətin borcunu daha artırmaq. Büdcə defisiti o deməkdir ki, hökumət vergidə ödəyicilərinə dövlətin xərclərini gələcək nəslin üzərinə qoymağa icazə verir. «Atalarım» borcunu «miras» almaq böyüyən nəslin həyat səviyyəsinin düşməsi deməkdir. Birbaşa təsirdən başqa, büdcə defisiti digər makroiqtisadi nəticələrə də gətirib çıxarır. Özlüyündə mənfi ictimai əmanət olduğundan, milli əmanət (xüsusi və ictimai əmanətin cəmin) azalır. Milli əmanətin azalması real faiz stavkasının çoxalmasına və investisiyanın səviyyəsinin azalmasına gətirib çıxarır, bu da yığılmış kapitalın mütləq azalması və münasib olaraq əmək məhsuldarlığının real əmək haqqının və iqtisadiyyatda əmtəə və xidmətlərin istehsal həcminin düşməsi deməkdir. Beləliklə, dövlət borcun artmasının uzunmüddətli nəticəsi iqtisadi subyektlərin gəlirlərinin azalması və eyni zamanda vergi yükünün artırılmasıdır. Lakin unutmamaq lazımdır ki, bəzi hallarda büdcə defisiti özünü doğruldur. Hökumətin borcunun artması səbəbinin ən yayılmış-dövlətin müharibədə iştirak etməsidir. Hərbi konflikt müvəqqəti olaraq hökumətin xərclərini çoxaldır, əlavə xərclərin borcagötürməklə maliyyələşdirilməsi əqlə uyğun hesab olunur, çünki onun alternativi-vergilərin xeyli artırılmasıdır ki, bu da vergiödəyiciləri həvəsdən salır və geri qayıtmayan böyük itkilərə gətirib çıxarır. Bundan başqa, vergilərin yüksək stavkaları vergiödəyiciləri nəslinə qarşı ədalətsizlik, çünki məhz onların üzərinə müharibənin ağırlığı düşür. İqtisadi fəallığın müvəqqəti tənəzzülü dövrü də büdcənin defisitini artırmaq da məqsədəuyğundur. İqtisadiyyat resessiya dövrünə geridə, vergi daxiolmaları avtomatik olaraq azalır, çünki gəlirlərə və əmək haqqına qoyulan vergilər onların mütləq göstəricilərinə görə hesablanır. Əgər iqtisadi tənəzzül
Yüklə 6,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|