|
Digital technologies: problems and solutions of practical implementation in the spheresINTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCEintellektual-talim-tizimlarida-bilimlarni-tizimlashtirish-usullari
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE
“DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL
IMPLEMENTATION IN THE SPHERES”
APRIL 27-28, 2023
811
ichiga olgan va birinchisiga nisbatan o'ziga xos metatil vazifasini bajaradigan kengroq kontseptual
tilga o'tish.
Subyektlarning tajribasi va kasbiy malakasiga qarab, makonning o'lchami va undagi
birlamchi tushunchalarning joylashishi sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Semantik
bo'shliqlarning bu xususiyati o'quv jarayonlarida, mutaxassislar va foydalanuvchilarni sinovdan
o'tkazishda nazorat bosqichida foydalanish mumkin. Psixosemantika usullari bilan olingan
modellar asosida bilimlarni nazorat qilish mumkin. Alohida semantik bo'shliqlarni tahlil qilishda
o'rganilmagan va tizimga mos kelmaydigan savollar aniqlanadi. Bilimlar tarkibini nazorat qilish
yaxshi mutaxassislar va yangi boshlanuvchilar (talabalar, stajyorlar, yosh mutaxassislar) semantik
makonlarini taqqoslash asosida amalga oshiriladi.
Yuqorida tavsiflangan barcha usullarni (shu jumladan klaster tahlilini) psixologik
masshtablash usullariga kiritish mumkin. Ular murakkab ma'lumotlar tuzilmalarini psixologik
jihatdan mazmunli bo'lishi kerak bo'lgan tushunarli shaklga aylantirish algoritmlariga asoslanadi.
Biz intellektual tizimlarda bilimlarni tizimlashtirish usullarini ko'rib chiqdik.[1-3] adabiyotlarning
batafsil tahlili shuni ko'rsatadiki, ta'lim tizimlarida bilimlarni tizimlashtirish masalalari ob'ektiv
zarurat bo'lsada, hali ham yaxshi o'rganilmagan.
Ta'lim tizimlarida bilimlarni tuzishda biz semantik tarmoqlar nazariyasi va bilimlarni
ifodalashning boshqa evristik modellari, shuningdek, bilim olishda asosiy ilmiy yondashuvlar
(konstruktiv, aksiomatik va boshqalar)ga asoslanardik. Ma'lumki, o'rganish muayyan sharoitlarda
sodir bo'ladigan va o'qituvchi, o'quvchi, bilim ob'ekti va voqelik hodisalarining o'zaro ta'sirini o'z
ichiga olgan bilish jarayonining bir turidir. Shuning uchun, ITSda bilimlarni ifodalashning eng
maqbul alternativi sifatida biz ierarxik ko'p darajali semantik modelni, xususan, adaptiv semantik
modelni (ASM) taklif qilamiz, bu erda tushunchalar umumlashtirilishiga qarab, darajalar bo'yicha
taqsimlanadi.
Intellektual ta'lim tizimlarini ishlab chiqishda bilimlarni tashkil qilishning bunday
yondashuvi o'quv vaqtini sezilarli darajada qisqartirishi, bilim bazasi va ma'lumotlar bilan band
bo'lgan xotira hajmini kamaytirishi mumkin. Ierarxik semantik tarmoq ko'rinishidagi model
o'rganilayotgan fan sohasining mantiqiy tuzilishi bo'lib, o'quv materialini taqdim etish ketma-
ketligini ham ko'rsatadi.
Ta'lim maqsadlarida intellektual axborot tizimlarida bilimlarni tizimlashtirish uchun biz
quyidagi mezonlarni taklif qilamiz: fan sohasi tushunchalari sinflarini umumlashtirish darajasiga
qarab taqsimlash; tushunchalar sinflari o'rtasidagi munosabatlarning asosiy turlarini (sabab-oqibat,
umumiy) o'rnatish; tushunchalarning har bir darajasiga xos bo'lgan umumiy xususiyatlar va
xususiyatlarni ajratib ko'rsatish; ko'rib chiqilayotgan predmet sohasi tushunchasining tushunchalar
sinfiga
tegishliligini
aniqlash
(makroskontseptsiyalar,
meta-kontseptsiyalar,
mikrokontseptsiyalar); tushunchalarning har bir darajasining farqlovchi xususiyatlarini ajratib
ko'rsatish.
Ta'lim maqsadlarida intellektual axborot tizimlarida bilimlarni semantik ifodalash
tamoyillari quyidagilardan iborat: domen bilimlarini ko'p bosqichli ierarxik model shaklida
ifodalash; predmet sohasining tanlangan tushunchalar sinflarining (makroskontseptsiyalar, meta-
kontseptsiyalar, mikrokontseptsiyalar) umumlashtirish darajasiga qarab ierarxik bilim modelining
tegishli darajalarida joylashishi; bilimlarni semantik ifodalashda aniqlangan umumiy xususiyatlar
|
|
|