Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
174 qoymağı, habelə onların hüquq və imkanlarının bərabərliyini», insanların ya istehsal vasitələri sahiblərindən, ya da siyasi hakimiyyətə sahib olanlardan asılılığının aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur; həmrəylik «insanların birliynin və ədalətsizliyin qurbanlarının halına yananların hisslərinin» praktik ifadəsi kimi başa düşülür. Bu prinsiplər bir yerdə demokratik sosializm adlanan jəmiyyətin modelini xarakterizə edir. Sosializmin iqtisadi əsasları haqqında danışarkən sosial- demokratlar ijtimailəşmənin və qarışıq iqtisadiyyat çərçivəsində ijtimai mülkiyyətin tərəfdarı kimi çıxış edir. Sosial- demokratların ideoloci nəzəriyyəsi Qərbi Avropa ölkələrinin inkişafının tarixi təjrübəsinə söykənir və beynəlxalq münasibətlərin beynəlmiləlləşməsi və qloballaşmasının qanunauyğunluqları, müasir sosial tərəqqi ilə texnoloci inqilabların qarşılıqlı əlaqəsi haqqında dünya sosial fikrinin qəbul etdiyi müddəalardan çıxış edir. Bütövlükdə qabaqjıl Qərb jəmiyyətləri şəraitində bir sıra sosialist ideyalarının nəzəri inkişafında və praktikasında sosial- demokratiyanın böyük töhfəsini qəbul etməmək bu gün çox çətindir. Sosial-demokrat ideologiyası indi də sosializm ideyasının kommunist şərhinə qarşı durur. AVSP-nin 1989-ju il qurultayında onun mərhum lideri V.Brandt demişdir: «Kommunistlərin əsas düşməni kimi sosial-demokratlar daha çox dərəjədə, başqaları kimi onların əleyhinə ideya mübarizəsi aparırlar». «Sosializm nədir?» sualına kommunist belə javab verir: «Sosializm tarixin mərhələsidir (sonunju formasiyadır). Tam ijtimailəşdirilmiş və vahid plan əsasında idarə olunan, bütün imtiyazların ləğv edildiyi ijtimai-siyasi quruluşdur». Sosial- demokratın isə bu suala javabı belədir: «Sosializm jəmiyyəti öz təjrübəsi və inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif formalarda təzahür edən təşkilatlanma prinsipidir. Yəni insanlar bərabər hüquqlara malikdirlər və həyatın bütün sahələrində iştirak edirlər». 175 «Dövlət və demokratiya nədir?» sualına kommunist belə javab verir: «Dövlət iqtisadi baxımdan hakim olan sinfin hökmranlıq alətidir». Sosial-demokratın isə bu suala javabı belədir: «Dövlət bütün jəmiyyətin tələblərini ödəməyə borjlu olan aparatdır. Demokratiya sosializmə aparan yeganə yoldur, sosializmin üzvi tərkib hissəsidir». Demokratiyanın sosial-demokrat modeli müasir məzmununa görə deyil, yalnız öz mənşəyinə görə demokratiyanın eyniyyət modelidir. Məlumdur ki, sosial- demokratiya ilk əvvəl demokratiyanın sinfi konsepsiyasına istiqamətlənmişdi və şəxsiyyətin yox, sinfi birliyin üstünlüyündən, onun vahid marağından çıxış edirdi. Liberal konsepsiya istiqamətində təkmilləşsə də özündə kollektivçi elementləri saxlamışdır. Məlumdur ki, sosial-demokratiya konsepsiyası özündə demokratiyanın sosializmlə birləşməsini əks etdirir. Onun azadlıq, ədalət və həmrəylik kimi dəyər prinsipləri də buradan irəli gəlir. Bu o deməkdir ki, məhsul istehsalı və bölgüsü üzərində hakimiyyət bütün xalqın əlindədir; vətəndaşlar onların nəzarətində olmayan müxtəlif növlü hakimiyyət qruplarının asılılğından xilas olur. Sinfi əsaslar üzərində qurulmuş jəmiyyət öz yerini azad və bərabər əməkdaşlıq edən insanlara verməlidir. Demokratiyanın sosial-demokrat modelinin liberal modeldən fərqli olan əlamətləri aşağıdakılardır: -demokratiyanın əsası kimi vətəndaş jəmiyyətinin tanınması. Demokratik həyat öz başlanğıjını demokratik vətəndaş jəmiyyətindən götürür. -demokratik hüquq və azadlıqların həyata keçirilməsində dövlətin roluna xüsusi əhəmiyyət verilməsi. Dövlət, bir tərəfdən, bir neçə sosial-demokrat partiyası ilə birlikdə sinfi hökmranlıq aləti kimi qəbul edilir, digər tərəfdən isə insan hüquq və azadlıqlarını təmin edən orqan kimi, demokratik əsasda vətəndaş jəmiyyətinin funksiya göstərməsi, bazarın dağıdıjı təsirindən demokratiyanı müdafiə edən orqan kimi qəbul edilir. Belə halda 176 vətəndaş jəmiyyətinə və demokratik münasibətlərə neqativ təsirlə bağlı problemlərin mümkünlüyü də dərk edilir; -dövlət ideologiyasını inkar edən ideoloci və siyasi plüralizm də tanınır; ümumi və bərabər seçki hüququ, parlamentarizm, hakimiyyətin bölgüsü, federalizm, sosial, hüquqi dövlət, dövlət idarəetməsi ilə özünüidarənin bağlılığı kimi prinsiplər və demokratiya institutları da qəbul edilir. Sosial-demokratik modelin bütün bu qeyd olunan əlamətləri və elementləri onun kompleks xarakterindən məlumat verir; onda demokratiyanın kollektivçi və liberal elementləri də birləşmişdir. Müxtəlif partiyaların proqram və praktik fəaliyyətində bu elementlərin qarşılıqlı münasibətləri eyni jür deyildir. Dövlət sosializmi ölkələrində demokratiyanı sözün tam mənasında eyniyyət demokratiyası adlandırmaq olar. Liberal nəzəriyyə və demokratiya baxımından bu jür demokratiyanın real varlığı inkar edilir. F.Hayek onu «totalitar demokratiya» adlandırır. Bu jür termindən görkəmli Qərb politoloqu Bobbio da istifadə edir. Bu və ya digər nəzəriyyəçilər və siyasətçilərin nejə münasibət bəsləməsindən asılı olmayaraq eyniyyət demokratiya konsepsiyası nəinki marksistlərin əsərlərində nəzəri formada mövjüddur, bu jür demokratiya sovet jəmiyyətində mövjud olmuş, sosialist istiqamətli ölkələrdə indi də mövjuddur. Hazırda dövlət sosializmi ölkələrində demokratiyanın aşağıdakı əsaslı prinsipləri həyata keçirilir: çoxluq və nümayəndəlik, seçki sistemi, yerli özünüidəretmə. Jəmiyyətdə bir partiyanın inhisarı və birpartiyalı ideologiyanın hökmranlığı sözsüz ki, recimi totalitar və avtoritar etmişdir. Seçkinin nətijələrinin saxtalaşdırılması bir məqsədə xidmət edir: hazırki recimin formal-demokratik legitimləşdirilməsinə nail olmaq. Seçijilərə partiya-ideoloci təzyiq göstərmə və onların ələ alınması aşağıdakı formalarda gedir: ijtimai rəylə manipulyasiya etmək, vətəndaş müharibəsi təhlükəsi ilə ijtimai rəyi qorxutmaq (əgər onlar hakimiyyət blokuna səs verməsələr, konstitusiyanın prezident layihəsinii dəstəkləməsələr və s.). Dövlət başçısı vətəndaşların az Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|