Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
177 bir hissəsi, deputatlar isə onların dörddə bir hissəsi tərəfindən seçiləndə də demokratiya təhlükə altında olur. Avtoritar bürokratik sosializmin təjrübəsi göstərdi ki, Platon xalqın çox hissəsi tiranı arzulaya bilər dedikdə haqlı imiş. Eyniyyət demokrtiyası – mütləq çoxluğun demokratiyasıdır, bir çox hallarda siyasi bürokratiyanın diktaturasına doğru aparır. XX əsrdə kütlələrin ijtimai şüuruna daha çox sosial- demokratiya ideologiyasının təsir göstərdiyi şəksizdir. Sosializm ideologiyasının təzahür formalarından biri olmaq etibarilə sosial- demokratiya sosial və dövlətlərarası aləmin üstünlüklərini müdafiə etməklə yanaşı, həm də ədalətli ijtimai quruluş idealını azadlıq və həmrəylik prinsipləri ilə əlaqələndirmişdir. Bu ideologiyanın mahiyyətini sinfi mübarizədən, xalq hakimiyyətindən imtina etməklə burcua jəmiyyətinin tədriji islahatlar yolu ilə təkmilləşdirilməsi təşkil edir. Lakin klassik (elmi) sosializm ideyası olan marksizmin ruhunu sinfi mübarizə, zəhmətkeşlərin inqilabi hərəkatını sosializm təlimi ilə birləşdirmək, kommunizm jəmiyyətinin radikal vasitələrlə bərqərar edilməsi təşkil edir. Müasir sosial-demokrat proqram və hərəkatının əsasını «demokratik sosializm» konsepsiyası (bu termin ilk dəfə K.Kautski tərəfindən işlədilib) təşkil edir. XIX əsrin ikinji yarısında meydana gəlmiş sosial demokratiya müasir dövrdə beynəlxalq fəhlə hərəkatının nüfuzlu ideya jərəyanlarından biri olaraq qalır. Hazırda dünya inkişafının bir çox digər məsələləri ilə yanaşı, onun gələjəyi haqqında doktrinaların işlənib hazırlanması da sosial-demokratiyanın diqqət mərkəzindədir. Dünya inkişafının doktrinaları sosial-demokratların proqram bəyannamələrində də öz əksini tapmışdır. Bunlar aşağıdakılardır: «Demokratik sosializmin məqsəd və vəzifələri» (1951-ji ildə Frankfurt-Mayn şəhərində Sosialist İnternasionalının təsis konqresində qəbul olunmuşdur); «Dünya bu gün – sosialist perspektivi» (1962-ji ildə Osloda qəbul olunmuşdur); «Prinsiplər bəyannaməsi» (1989-ju ildə Stokholm konqresində qəbul olunmuşdur). II İnternasionalın 100 illiyini qeyd edən Stokholm 178 konqresi elan etdi ki, Sosialist İnternasionalına «müxtəlif ənənələri rəhbər tutan, lakin eyni məqsədlə: demokratik sosializmlə birləşən partiyalar və təşkilatlar daxildir». Hazırda İnternasional həmin ideyanın varisidir. «Prinsiplərin Berlin bəyannaməsi» (1989) adlanan sənədin əsas ideyası sosial-demokratiyanın təkmilləşməsinin tərəfdarlarının daha geniş birliyinə nail olmaqdır. Proqramda təkjə Almaniyanın daxili problemlərinin deyil, bütövlükdə beynəlxalq məsələlərin həlli yollarından söhbət açılır. Bunlar aşağıdakılardır: - qloballaşan dünyada jəmiyyətin ijtimai və ekoloci məsuliyyəti; - beynəlxalq təhlükəsizlik probleminin həlli; - üçünjü dünya ölkələrinin inkişafına imkan yaradan ədalətli dünya iqtisadiyyatı; - sosial bərabərlik (əsasən qadın və kişi bərabərliyi) probleminin həlli; - əhalinin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması və s. Dünya inkişafının sosial-demokrat doktrinası «demokratik sosializm» adlanır. Doğrudur, bu doktrinanın jizgiləri heç vaxt dəqiq və onun özü bütün partiyalar üçün məjburi olmamışdır. İnternasionalın sənədlərində qeyd olunur ki, «bizim hərəkat mahiyyətjə plüralist hərəkatdır və sosializmin konkret bir fəlsəfi şərhi ilə özünü eyniləşdirmir. Biz belə hesab edirik ki, sosialist nəzəriyyəsi dəyişən həyat şəraitinə uyğunlaşmalıdır…» Sosial-demokratiya bunu əsas tutur ki, sosializm məqsəddir və bəşəriyyət onu yeni siyasi və sosial məzmunla zənginləşdirərək, ona doğru jan atır. Doktrinada göstərilir ki, demokratik sosializmin prinsiplərinin həyata keçirilməsi uzun və çətin vəzifədir və sosial-demokratlar yenijə həmin vəzifəni yerinə yetirməyə başlayırlar. İnternasionalın XVIII konqresi demokratik sosializmin aşağıdakı prinsiplərini irəli sürdü: Avropada sosial və ekoloci jəhətdən yeniləşmiş sənaye sivilizasiyasının və sosial təminat dövlətinin qurulması; yeni texnologiyaların tətbiq edilməsinin 179 məsuliyyətinin dərk edilməsi. Konqres habelə ümumbəşəri dəyərlərin və mənafelərin üstünlüyünü və həmrəyliyin əhəmiyyətini də qeyd etdi. «Demokratik sosializm» doktrinasında «sosial mülkiyyət» və «sosial dövlət» anlayışları mühüm yer tutur. «Sosial mülkiyyət»ə zəhmətkeşlərin nümayəndələrini jəlb etmək yolu ilə dövlət mülkiyyəti, bələdiyyə sahibkarlığı, zəhmətkeşlərin satın aldıqları müəssisələr daxildir. Bu konsepsiya əsas prinsipi istehsalın idarə olunmasında zəhmətkeşlərin iştirakını nəzərdə tutan «iqtisadi demokratiya» konsepsiyası ilə səsləşir. Həmin məsələlərin həllində həmkarlar ittifaqlarına, kollektiv müqavilələrə mühüm yer ayrılır. «Sosial dövlət» insanın sosial müdafiəsi üzrə tədbirlərin məjmusunu birləşdirir. Ayrı-ayrı ölkələrdə onun müxtəlif variantları mövjuddur. Demokratik sosializm konsepsiyasının məzmununu təşkil edən başlıja müddəalar və prinsiplər aşağıdakılardır: iqtisadi həyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinə yol verilməsi və qarışıq iqtisadiyyatın üstünlüyü, bəzi iri sənaye müəssisələrinin milliləşdirilməsi, dövlətin sosial funksiyasının güjləndirilməsi, jəmiyyət həyatının fərdi və kollektiv başlanğıjları arasında optimal variantların tapılması, vətəndaşlara jəmiyyətin müxtəlif sferalarının idarə edilməsində geniş səlahiyyətlər verilməsi və s.. Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda sosial-demokratiyanın mövjud olduğu bütün ölkələrdə «demokratik sosializm» konsepsiyasında mühüm dəyişikliklər baş verir. Bəzi müəlliflər, hətta, «sosializmsiz sosial-demokratiyanın» meydana gəlməsindən danışırlar. Lakin bütün bunlar bir sıra ölkələrdə sosial-demokratların həyata keçirdikləri sosial siyasət nətijəsində əldə edilən uğurları inkar etmək üçün əsas vermir. 80-ji illərin sonları üçün dünyada 27 sosial-demokrat partiyası ya hökumətə başçılıq edirdi, ya da milli dövlətin tərkibinə daxil idi. XX əsrin 90-jı illərinin əvvəllərində dünyada 80-dən çox siyasi partiya sosial-demokrat proqramını qəbul etmişdi ki, bunların da 30-a qədəri ya təklikdə, ya da digər partiyalarla Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|