Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
198 çox hissəsini – fəhlələri, qulluqçuları, ziyalıları və hətta kolxozçuları, yəni hələ də sosializmi rifah, bolluq jəmiyyəti kimi (işləmədən də mövjud olmaq üçün «qazanmağın» mümkün olduğu jəmiyyət kimi) təsəvvür edənləri qorxudurdu. İkinjisi, zəruri ideoloci və siyasi biliyin olmaması (siyasi təjrübədən hələ söhbət belə getmirdi) da bu prosesə öz mənfi təsirini göstərirdi. Belə bir vəziyyətdə hər bir partiya təşkilatı qorxu və risk, inamsızlıq, qarşılıqlı anlaşılmazlıq şəraitində fəaliyyət göstərirdi. Çoxpartiyalılıq şəraitində fəaliyyət göstərən partiyalar öz qısa tarixi təjrübəsindən deyil, inkişaf etmiş demokratiya şəraitndə fəaliyyət göstərən xariji partiyaların təjrübəsini – parlamentarizmi, çoxpartiyalılığı, hakimiyyət mandatı uğrunda rəqabət mübarizəsini diqqətlə öyrənməlidir. Çoxpartiyalılığın aşağıda göstərilən bir sıra mənfi jəhətləri də vardır: - siyasi partiya mənsubluğu müəyyən mənada çərçivə yaradır, bir çox məsələlərə partiya prinsiplərindən yanaşma tələb olunur, rəqib partiya üzvünün fəaliyyəti rəğbət yaratmır, bir çox hallarda dövlət mənafeyi deyil, partiya mənafeyi ön plana çəkilir; - partiyalararası fasiləsiz mübarizələr hakimiyyəti zəiflədir, enerci siyasi mübarizəyə sərf olunur; - siyasi mübarizədə ehtiraslar qızışır və arzuolunmaz mübarizə formaları, üsulları ortaya çıxır (qara piar – PR), bu proseslər jəmiyyətin mənəvi dəyərlərini zədələyir; - iqtidar dövrünün zaman baxımından məhdudluğu bir çox hallarda fürsətdən sui-istifadə həvəsinin yaranmasına səbəb olur və s. Sosial təbəqələşmə öz parlaq ifadəsini ijtimai-siyasi təşkilatların və birliklərin yaranması və yox olmasında, siyasi partiyaların rəqabəti və konsolidasiyasında, partiyalararası blokların və ittifaqların yaranması və dağılmasında tapır. Azərbayjan Respublikasında kütləvi partiyalaşma prosesində 100-dən çox partiya yaranmış (onların 50-dən çoxu dövlət qeydiyyatından keçmişdir), bu partiyaların bir çoxu öz aralarında ittifaq yaradaraq iri təşkilatlarda birləşmişlər. 199 Çoxpartiyalılığın digər mühüm tərəfi jəmiyyət qarşısında qoyulan mühüm vəzifələri reallaşdırmaq qabiliyyətinə malik olan ijtimai qüvvələri, partiyaları və liderləri seçmək imkanlarını üzə çıxarmasıdır. Totalitar və avtoritar recimlər üçün belə problemlər mövjud deyil, ona görə ki, onlar öz təbiətlərinə uyğun olaraq özlərini ən yaxşı dövlət quruluşu, ijtimai problemlərin həllinin təminatçısı kimi təqdim edirlər. Siyasi lider siyasi rəhbərliyin mühüm tərəfidir. Liderlik siyasətin birbaşa yaradıjı mahiyyətindən irəli gəlir. Əsl siyasət meydana gələn ziddiyyət və konfliktlərin həlli üçün maraqların razılığa gəlməsi yollarının axtarılıb-tapılmasıdır. Bu, siyasi fəaliyyətə xas olan təşəbbüskarlıq, innovasiyadır (yenilikçilikdir). Jəmiyyətdə insanlara siyasi rəhbərlik edən liderlər aşağıdakılardır: ayrı-ayrı siyasi xadimlər, təşkilatlar – partiyalar, dövlət institutları (dövlətin, hökumətin başçısı), ijtimai təşkilatlar və elitalar. Böyük sosial qruplara münasibətdə kollektiv siyasi lider problemi bilavasitə marksizm tərəfindən proletar partiyası konsepsiyasını işləyib-hazırlayarkən irəli sürülmüşdür. Hazırkı dövrdə marksizmin və kommunist hərəkatının böhranı şəraitində partiya konsepsiyası – kollektiv siyasi lider konsepsiyası leninizmin tənqidçiləri tərəfindən inkar edilir. Bu konsepsiya ilə zor güjünə idarə edən partiya obrazını bağlayırlar. «Siyasi lider» anlayışı «hakim partiya» termininə nisbətən geniş anlayışdır. «Siyasi lider» anlayışı hansısa böyük sosial qrupun müəyyən hissəsi mənasını verir. Bu, müəyyən sosial qrupun şüurlu, nisbətən aktiv hissəsidir, «bayraqdar», «tribun», müəyyən nüfuza malik olmaq qabiliyyətidir. «Hakim partiya» anlayışı hakimiyyətdə olan və idarə edən, sosial funksiyaların yalnız müəyyən hissəsini həyata keçirən kollektiv liderlik mənasını verir. Partiyanı siyasi lider elan etmək hələ o demək deyildir ki, həqiqətdə belədir. Liderlik rəhbərin kulta (bütə) çevrilməsi ilə bir yerə sığışmır. Partiyalar kollektiv liderliyin yeganə fenomeni deyildir. Bu rolda digər institutlar, siyasi və ijtimai təşkilatlar, 200 prezident, hökumət və onun başçısı, parlamentin rəhbər orqanları, iqtisadiyyat və mədəniyyət xadimlərinin elitası, digər kollektiv qruplar ola bilər. Çoxpartiyalılığın çox mühüm tərəflərindən biri siyasi hakimiyyətin idarə olunmasında partiyaların bir-birini növbə ilə əvəz etməsidir. Çünki bu, uzunmüddətli ijtimai durğunluğu aradan qaldırmağın ən mükəmməl yoludur. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbayjan Respublikası prezident tipli respublika olduğundan ijra orqanlarına müxtəlif siyasi partiya nümayəndələrinin jəlb edilməsi sahəsində problemlər mövjuddur. Məlumdur ki, parlamentli respublikalarda qanunveriji orqana seçilən müxtəlif siyasi partiyaların deputatlarının Nazirlər Kabinetini təşkil etmək və ya onun tərkibinə düşmək ehtimalları çoxdur. Bizdə isə ijra orqanının başçısı prezident özü olduğundan həmin strukturda təmsil olunmaq hüququ əsasən hakim partiyanın üzvlərinə aid olur. Belə bir şəraitdə çoxpartiyalılığın formalaşması üçün siyasi vəziyyət aşağıdakıları tələb edir: -dövlət tərəfindən yardım və kömək (maddi kömək, bina verilməsi və s.) edilməsi; -siyasi partiyalara münasibətdə dövlət siyasətinin müəyyən edilməsi. Burada əsas jəhəti partiyaların və seçki sistemlərinin qeydiyyata alınması təşkil edir; -partiya sistemlərinin ümumdövlət mənafeləri və ijtimai tələbatlarla uyğunlaşdırılması; -yeni sosial strukturun formalaşmasına, o jümlədən orta sinfin əmələ gəlməsinə imkan yaradılması. Parlament və prezident seçkilərinin demokratik, ədalətli keçirilməsi siyasi partiyaların fəallığını artırır, yeni siyasi partiyaların formalaşmasına müsbət təsir göstərir. Seçkilərin azad, ədalətli, şəffaf keçirilməsi çox əhəmiyyətlidir. Seçki - partiyaların real güjünü müəyyənləşdirir; - partiyaları möhkəmləndirir, təjrübələndirir; Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|