9
DINSHUNOSLIKDAGI
ZAMONAVIY TENDENSIYALAR
2-§
DINSHUNOSLIK FANINING
RIVOJLANISH TARIXI
Dunyodagi barcha dinlar va ular bilan bog‘liq ja
-
rayonlarni xolisona o‘rganuvchi fan «Dinshunoslik» deb
ataladi. Mazkur fanning sohalari juda ko‘p bo‘lib, ular-
dan biri «Dunyo dinlari tarixi»dir.
Konstantin davrida IV asrda xristian dini boshqa din
-
lar bilan bir mavqega ega bo‘ldi. Yevropada xristianlik
dinining Rim imperiyasi tomonidan davlat dini
sifatida
e’tirof etilishi esa (milodiy IV asr) va cherkovning as-
ta-sekin hokimimiyatni qo‘lga olishi natijasida, ilm-fan
ham xristianlik ta’siriga tushib qoldi. Bu davrda, dinlar
TARIXGA NAZAR
Qadimgi Gretsiya va Rim yozuvchilari asarlari-
dayoq turli xalqlarning dinlari haqida ma’lumotlar
kelgan. Masalan, «tarix otasi» nomini olgan Gerodot
(mil. avv. V asr) ham o‘zi tadqiq qilgan xalqlarning
tarixi haqida ma’lumot berish barobarida,
ularning
dinlari haqida ham to‘xtalib o‘tgan.
MA’LUMOT
UCHUN
Dinshunoslik-
ning boshqa
diniy fanlardan
farqi shundaki,
unda har qan
-
day
din haqida
xolis, tanqid va
haqorat qil
-
magan holda
ma’lumotlar
beriladi.
BUGUN DARSDA QUYIDAGI
MAVZULAR BILAN TANISHASIZ:
1. Dinshunoslik fanining rivojlanish tarixi.
2. Din sotsiologiyasi, falsafasi,
psixologiyasi, feno-
menologiyasini o‘rganish dagi yangi tendensiyalar.
10
IJODIY FAOLIYAT
Gomer va Gesiodning asarlaridan xudolar va qahramonlar haqida be
-
rilgan ma’lumotlarni eslang.
Ushbu asarlar orqali qaysi davrga oid dinlar haqida ma’lumot olish
mumkin?
borasidagi tadqiqotlar faqatgina ilohiyot ko‘rinishida
bo‘lib, xristianlik, xususan katoliklikning boshqalardan
ustunligini isbotlashga yo‘naltirilgan edi.
Biroq, XIX asrga qadar xristian olamida boshqa din
-
lar haqida xolis ma’lumot beruvchi to‘laqonli asar yara
-
tilmagan edi.
VII-VIII asrlarda o‘sha davrda mavjud dinlar haqi
-
da kichik risolalar paydo bo‘lgan. VIII-IX asrlardan esa
dinlar tarixi va ta’limotlariga oid ilk kitoblar yaratildi.
XIX asrga kelib Yevropa
mintaqasida cherkovning
ta’siri kamaydi.
Natijada, boshqa fanlar qatori dinshu
-
noslik fani ham cherkov ta’siridan chiqa boshladi. Shu
davrda Maks Myullerning «Qiyosiy mifologiya», «Din-
larning asosi va shakllanishiga oid ma’ruzalar» nomli
asarlari nashrdan chiqi.
Keyinchalik u mashhur Oksford universitetida dinlar
tarixidan ma’ruzalar o‘qigan va birinchi bo‘lib «dinshu
-
noslik» atamasini iste’molga kiritgan. Shu yo‘sinda,
Buyuk bobomiz Abu Rayhon Beruniy
haqiqiy ma’noda
musulmon sharqidagi dinshu
-
noslik fanining otasi nomiga munosibdir.
Uning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar»,
«Hindiston» kabi asarlarida turli dinlar haqida bataf
-
sil ma’lumotlar berilgan.
Maks Myuller
Gomer.
«Odiseya» dostoni
qahramon
lari
11
dinshunoslik Parij, Bryussel va Rim universitetlari-
da fan sifatida o‘qitila boshlagan. Sobiq Sovet ittifoqi
davrida dinshunoslik fani, asosan, dinlarni tanqid qilish
va «eskilik sarqiti» ekanini isbotlash uchun o‘rganil
-
di. Natijada, uning nomlanishi ham «Ilmiy ateizm» deb
o‘zgartirildi. Yillar davomida, universitetlarda «Ilmiy
ateizm» kafedralari tashkil etilib, talabalarga «din xalq
uchun afyundir», degan g‘oya singdirildi.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach
dinshunoslik sohasi ham ateistik mafkura ta’siridan
chiqarildi.
O‘sib kelayotgan avlodda dinlar haqida to‘g‘ri va xo
-
lis fikrlarni shakllantirish, ularni dinlararo bag‘rikenglik
ruhida tarbiyalash maqsadida, 90-yillarning o‘rtalari
-
dan umumta’lim maktablarining 9-sinf o‘quv dasturiga
«Dun yo dinlari tarixi» fani kiritildi.
2017 yilda qabul qilingan yangi tartibga muvofiq
endilikda dinshunoslik asosiy fan sifatida e’tirof etildi.
Davlat ta’lim standartlari
va dasturlari tasdiqlanib, 8-,
9-, 10- va 11-sinflarda o‘qitilishi belgilab olindi.
Mazkur sohani rivojlantirish yo‘lida 1999-yilda To-
shkent islom universitetining tashkil etildi. Universitet
o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha bakalavr va magistr mutaxas-
sislar tayyorlana boshladi.
“Ilm mol-dun-
yodan ko‘ra
yaxshiroqdir.
Chunki, ilming
seni asraydi,
mol-dunyoni esa
sen asrashing
kerak bo‘ladi.
Mol-dunyo sarf
qilinsa kamayadi,
ilm esa o‘zgalar-
ga o‘rgatish
bilan
yana ziyoda
bo‘laveradi”.
Dostları ilə paylaş: