Diyabet Hemfl. Forumu 2016/1

kaynak eksikli¤i nedeniyle KDS uyumu beklenilen düzey-

de de¤ildir. KDS’nin yararlar› kan›tlarla ortaya ç›kar›labilir-

se kullan›m oran›nda art›fl sa¤lanaca¤› düflünülmektedir

(Hillestad, Bigelow, Bower, et al, 2005; Abbottand, Co-

enen, 2008). 

Karar Destek Sistemleri hemflirelik alan›nda en çok ev-

de bak›m hizmetlerinde uygulanmaktad›r. Özellikle yafll›

ve yata¤a ba¤›ml› kiflilerin takibinde maliyetin düflürülme-

si, komplikasyonlar›n önlenmesi ile ilgili olarak pek çok ça-

l›flma yap›ld›¤›, yap›lan bir çal›flmada evde bak›lan yafll›la-

r›n bas› yaras›ndan korunmas› için oluflturulan ve erken

uyar› modülleri iki farkl› KDS kullan›larak karfl›laflt›r›lm›fl; sis-

temler aras›nda belirgin bir fark olmad›¤› ve bas› yaralar›-

n›n önlenmesinde etkili oldu¤u bildirilmektedir (Ayd›n,

2011). Ayr›ca KDS lisans ve lisansüstü hemflirelik ö¤renci-

lerinin karar verme, analiz etme ve kritik düflünme yete-

neklerinin gelifltirilmesinde de kullan›lmaktad›r. Bilgisayar

programlar› ve bu programlar›n birlikte kullan›labildi¤i si-

mulasyon sistemleri ö¤renciye klini¤e ç›kmadan önce be-

cerisini gelifltirme f›rsat› verirken, e¤itimci de bu sayede

ö¤renciyi de¤erlendirebilmektedir (Hillestad, et al, 2005).

Elektronik ortamda ifllenen veriler KDS’de eriflimine izin

verilen herkes taraf›ndan ayn› anda görülebilir. Bu saye-

de ayn› anda çok say›da kullan›c›ya hizmet sunumu sa¤-

lanabilmektedir (Ayd›n, 2011).

Teknolojik geliflmelere paralel olarak hemflirelik bak›m

uygulamalar›nda da KDS’lerinin kullan›m› giderek artmak-

ta ve önem kazanmaktad›r. Tüm sa¤l›k profesyonellerin-

de oldu¤u gibi hemflirelerin de do¤ru ve güncel bilgiye

ulaflmalar›n› ve bu sayede kritik düflünme ve karar verme-

lerine yard›mc› olmak için KDS’nin kullan›m› önemlidir

(Ayd›n, 2011; ‹ncirkufl ve Nahcivan, 2015). 

Karar Destek Sistemleri’nin hemflirelik bak›m›nda kul-

lan›m›; mali yetersizlikler, sistem kullan›c›lar›n›n bilgisayar

kullan›m›yla ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olmama-

lar› gibi sisteme iliflkin kurum ve kullan›c› kaynakl› bir ta-

k›m sorunlar nedeniyle Dünya’da ve Ülkemizde henüz is-

tenilen düzeye gelememifltir. KDS’ nin kullan›m›n› engel-

leyen sebeplerden bir di¤eri de farkl› hastalar için ayn›

kararlar›n al›nmas› ve kaydedilen hasta bilgilerinin mah-

remiyeti iliflkin konular›n varl›¤›d›r. Sa¤l›k hizmetlerinin

birden fazla alanda sürdürülmesi, birden fazla sa¤l›k di-

siplinini içinde bar›nd›rmas› güvenlik ve gizlili¤i daha

önemli hale getirmifltir. Hasta kay›tlar›n›n bilgisayar orta-

m›na aktar›lmas›, hastanelerde biliflim teknolojisinin yay-

g›n olarak kullan›lmas›, internet kullan›m› ve hasta verile-

rinin yetkisi olmayan kiflilerin kullan›m›na da aç›k olmas›

hasta verilerinin güvenli¤inin sa¤lanmas› ile ilgili etik so-

runlar› da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle elekt-

ronik sa¤l›k verileri etik ilkelere dayand›r›lmal›d›r (Ay F,

2009; Ayd›n, 2011).

Karar  Destek  Sistemleri’nin  Kronik  Hastal›k  

Yönetiminde  Kullan›m›na  ‹liflkin  Literatür  Örnekleri

Kaushal ve arkadafllar›n›n yapt›klar› bir çal›flmada; tan›-

ya uygun ilaç seçimi ve ilaç dozu hesaplamak için olufltu-

rulan KDS uygulamas› ile ilaç hatalar›n›n önlenmesinin

kolay olaca¤› belirtilmifltir (Kaushal, Shojenia, Kayeh et. al.

2003).

Karar Destek Sistemleri diyabetik ayak ile ilgili bir uygu-

lamada kullan›lm›fl; elektronik sa¤l›k kay›tlar› tutulmufl ve

morbiditenin azalt›laca¤› sonucuna var›lm›flt›r. Ayn› çal›fl-

mada kan›ta dayal› rehberler oluflturularak diyabet yöne-

timinde elektronik diyabetik ayak risk de¤erlendirmesi uy-

gulamas› oluflturulmufltur. Ancak ifl ak›fl› ile ilgili olarak bil-

gi teknolojisini kullanmada yetersizlik ve klinisyen eksikli¤i

ile ilgili kullan›m›na iliflkin engellerin oldu¤u belirtilmifltir

(Schoen, Glange and Thompson, 2015).

‹ngiltere’de (2015) yap›lan bir çal›flmada gö¤üs a¤r›s›

flikayeti olan hastalarda hastal›¤›n incelenmesi ve ilaç se-

çimini desteklemek için web tabanl› bilgisayarl› anjina yö-

netim program› oluflturulmufltur. Bu programla an›nda

tan› koyma, anjinay› h›zl› bir flekilde tespit ederek müda-

hale ile kardiyovasküler olaylarda azalma amaçlanm›flt›r

(Johnson, Evans, Cramer et. al. 2015).

Grover ve Joshi’nin 2003-2011 y›llar› aras›nda Diya-

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  50  •  Ocak  -  Haziran  2016

---

bet, Kardiyovasküler Hastal›k (KVH) ve Kronik Obstrüktif

Akci¤er Hastal›¤› (KOAH) ile ilgili Kronik Bak›m Modeli

(KBM) ve modelin bileflenlerine yönelik yapt›klar› siste-

matik literatür taramas›nda sa¤l›k hizmetleri sunum pla-

n› ve öz yönetim deste¤i major elementler olarak belirtil-

mifltir. Toplamda her hastal›ktan 23’er çal›flma incelen-

mifl ve KDS kullan›m› %87 olarak en yüksek bulunmufl-

tur. KBM incelendi¤inde ise %91 (21/23) diyabet, %43

(10/23) KVH, %13 (3/23) KOAH olarak bulunmufltur. En

yayg›n kullan›lan süreç de¤iflkenleri olan; y›ll›k göz,

ayak, nöropati muayenesi, nörolojik testler ve rutin lipid

testleri diyabet testlerinin kan›ta dayal› olarak tamamlan-

mas›n› içerir.  S›kl›kla kullan›lan klinik ç›kt›lar de¤erlendi-

rildi¤inde ayn› çal›flmada KDS’nin kullan›m› ile ilgili;

HbA1c düzeyi için %56, lipid ölçümü için  %48, kan ba-

s›nc› ölçümü için %43, tedaviye ba¤l›l›k %26 ve öz yö-

netim %13 olarak olumlu sonuçlar elde edilmifltir (Gro-

ver ve Joshi, 2015).

Karar Destek Sistemleri KOAH’da da yayg›n olarak kul-

lan›lmakta olup; Velickovski ve arkadafllar›n›n yapt›klar›

çal›flma sonucunda KOAH’ ta erken tan› tedavi, spiro-

metre kalite kontrol deste¤i ve hasta güvenli¤i de¤erlen-

dirilmesinde kullan›ld›¤› ve baflar›l› sonuçlar elde edildi¤i

tespit edilmifltir (Velickovski, Ceccaroni, Roca et. al.

2014). 

Stellefson ve ark. taraf›ndan diyabet yönetiminde KBM

ve bileflenlerinin kullan›m›na yönelik 1999-2011 y›llar›

aras›nda yap›lan 9 tanesi randomize kontrollü çal›flma ol-

mak üzere  toplam 27 çal›flma incelenmifltir. Bu sistema-

tik literatür taramas›nda; hemflire ve endokrinologlar e-

mail ve telefon arac›l›¤›yla oluflturulan tele t›p teknolojisi

ile KDS’lerini kullanarak, probleme dayal› ö¤renme top-

lant›lar› düzenlemifller, bu uygulama sonucunda hastalar-

da bilgi düzeyi, HbA1c ve HDL seviyelerinde olumlu ge-

liflmeler kaydedildi¤i tespit edilmifltir (Stellefson, Dipnari-

ne, Stopka, 2013, s. 6). Ayn› çal›flmada 27 meta analizin

incelenmesi sonucunda diyabet, hipertansiyon ve hiperli-

pidemi gibi hastal›klar›n yönetiminde Amerikan Diyabet

Derne¤i’nin standart bak›ma yönelik kan›ta dayal› olufltu-

rulan rehberleri eflli¤inde bak›m sa¤lay›c›lara hasta ç›kt›la-

r›n›n iyilefltirilmesi ve KBM uygulanmas› ve KDS’nin kulla-

n›m›yla ilgili e¤itim verilmesi önerilmifltir. Ayr›ca bu sistem-

lerin gelifltirilmesinde organizasyon liderlerine ihtiyaç ol-

du¤u belirtilmifltir. Çal›flma sonuçlar› incelendi¤inde, mo-

delin kullan›m› ile özellikle birinci basamak sa¤l›k hizmet-

leri ve diyabet yönetiminin çeflitli aflamalar›nda ve sa¤l›k

sunumu s›ras›nda pozitif klinik ç›kt›lar elde edilmifltir. An-

cak Karar Destek Sistemleri ile ilgili klinik karar verme, öz

etkililik alg›lanan sosyal destek ve diyabet öz bak›m uygu-

lamalar›ndaki bilgiye yönelik ç›kt›lar çok azd›r.

Sonuç  ve  Öneriler

Kronik hastal›k s›kl›¤›n›n ve yükünün giderek artmas›

nedeniyle pozitif hasta ç›kt›lar›n›n elde edilebilmesi için

kronik hastal›k yönetiminde birinci basamaktan bafllayan

toplum temelli ve hasta merkezli program ve politikalar›n

gelifltirilmesi gerekmektedir. Etkili kronik hastal›k yönetimi-

nin temelini hasta ve sa¤l›k ekibi aras›ndaki ortakl›k olufl-

turmaktad›r. Kronik hastal›k yönetiminin etkili bir flekilde

sa¤lanabilmesi için hasta tercihleri ve bilimsel kan›tlara

dayal› olarak oluflturulan kan›ta dayal› rehberler kullan›l-

mal›d›r. Bu rehberlere dayal› olarak oluflturulan KDS‘leri

günlük pratiklerin içine entegre edilmeli, kat›l›m› cesaret-

lendirmek için sonuçlar› hastalarla paylafl›lmal›d›r. Daha

güçlü ve bilgili hastan›n daha fazla iletiflime girebilece¤i

ve daha iyi sa¤l›k sonuçlar› için gayret gösterece¤i düflü-

nülmektedir. Fakat çoklu bütünlefltirilmemifl bilgi kaynak-

lar›, bilgi teknolojilerinin yoklu¤u, e¤itim hizmetlerinde

uzmanlar›n kullan›lmamas›, maddi yetersizlikler ve zaman

yetersizli¤i gibi faktörler nedeniyle kronik hastal›k yöneti-

mi zor olabilmektedir. Geliflen teknolojiye paralel olarak

hemflirelerin de uygulama ve pratiklerinde problemlerin

tan›mlanabilmesi ve çözümünde yard›m eden geliflmifl

bilgi teknolojileriyle oluflturulan programlar› kullanmalar›

gerekmektedir. Kronik hastal›klar›n yönetiminde Karar

Destek Sistemleri’nin hemflirelik uygulamalar› içine enteg-

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  51  •  Ocak  -  Haziran  2016

---