Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
CAMİ VE KİTAP 128 geç bir döneme işaret etmektedir. Hâlbuki camilerde kitapla- rın yer almasını, en nihayet Emevîler (661-750) döneminin başlarından itibaren tarihlendirmek gerekir. Bu sırada camiler- de Kur’an-ı Kerim ve bazı dinî eserlerin de bulundurulmaya başlandığı, bunlar yanında müelliflerin zaman zaman kendi eserlerinin birer nüshasını veya kitabın önemini kavramış sade Müslümanların satın aldıkları kitapları, sevabından istifade et- mek umuduyla camilere vakfettikleri/bıraktıkları bilinmektedir. Tabiatıyla burada sözü edilen, cami içerisinde bir veya birkaç dolapta korunan ve belirli kurallar dâhilinde talep edenlerin istifadelerine sunulan kitaplardır. Buradan anlaşılıyor ki, cami kitap birlikteliği öncelikle, bugün de çok sayıda camimizde görülmekte olanın benzeri, bünyesinde dolaplarda korunacak miktarda kitabı yani günümüz şartları itibariyle mütevazı ko- leksiyonları barındırma şeklinde ortaya çıkmış olmalıdır. Bu iddiasız başlangıcın ilerleyen yüzyıllarda İslam dünyasının fark- lı merkezlerinde, geniş ve müstakil kütüphanelere sahip camiler veya namaz kılma yerlerini de içeren kütüphaneler yanında, çok değişik nitelik ve nicelikteki dinî-sosyal amaçlı tesisleri bir araya getiren külliyeler bünyesinde yer alan kütüphaneler tar- zındaki farklı örneklerle devam etmiş olduklarını tarihî veriler bize göstermektedir. Kanaatimizce şimdi sıra, hakkında müsta- kil bir araştırma yapıldığını tespit edemediğimiz cami ile kitap/ kütüphane birlikteliğinin, panoramik de olsa, bir fotoğrafını elde etmeye gelmiş bulunmaktadır. Bunun için uygulanacak yön- tem, akıp giden zaman içerisinde geniş İslam coğrafyasını bu gözle tarassut etmektir ki, biz de bunu yapmayı hedeflemekte- yiz. Bakalım, Müslümanların müşterek tarihlerinde bu alanda günümüze de ışık tutan ne gibi örnekler görebilecektir?!. 1- Osmanlı Öncesi Cami/Kütüphane Birlikteliği Cami, kitap/kütüphane birlikteliğinin ilk örneği olarak bünyelerindeki müsait bir yerde, çoğu defa bizzat namaz kılı- nan mahalde, bir veya birkaç dolap içerisinde, başta Mushaf, Kur’an cüzleri ve diğer bazı dinî kitaplardan oluşan küçük veya CAMİ VE KİTAP.indd 128 29.09.2016 15:34:19 129 orta büyüklükteki kitap koleksiyonlarını içeren camileri, İslam coğrafyasının her köşesinde ve tarihimizin her devresinde gör- menin mümkün olduğunu ifade etmemiz yerinde olacaktır. Bu camilere bir örnek olarak Bağdat’ta Abbasî hilâfetinin son dönemlerinde, fakih ve muhaddis Şerîf ez-Zeydî’nin şehrin do- ğusundaki Dînarüssagîr bölgesinde yaptırmış olduğu cami ve sahip olduğu kitapları da buraya vakfetmesiyle kurduğu kütüp- haneyi hatırlamamız mümkündür. Buradaki kitap koleksiyonu, Ebü’l-Hayr Sâbih b. Abdullah el-Habeşî, Ebü’l-Hattab el-Âlimî ve Yâkût el-Hamevî gibi âlimlerin de kitaplarını bağışlamala- rıyla zenginleşmiştir. Cami kütüphane birlikteliğinin ikinci şekli olarak beş vakit namaz kılınan mekânının içerisinde veya haricinde, bazı defalar gerçekten çok zengin nitelemesini hak edecek büyüklükte bir koleksiyonu da barındıran kütüphaneli camilerin hatırlanması gerekmektedir. Bu tanıma uyan, gerçekten çok sayıdaki örnek arasından, İslam medeniyeti tarihinin yüz akı Endülüs’te ku- rulan en önemli kütüphaneli camilerden birkaçını gösterebili- riz. I.Abdurrahman’ın 786’da yaptırdığı Kurtuba ile İbnü’l-Lüb el-Mâlikî’nin Malaga ve İbn Mervân el-Bâcî’nin İşbilîye uluca- milerinde kurdukları kütüphaneler dolayısıyla bu mâbedler kütüphaneli camiler tarzında nitelenmeye hak kazanmışlardır. Nakledildiğine göre Kurtuba Ulucamii’ndeki kütüphane şehrin II. Ferdinand tarafından 1237’de zaptı sırasında yok edilmişti ve yakılan kitaplar arasında Hz. Osman’ın ünlü Mushafı da bulunmaktaydı. İslam coğrafyasının günümüzde sıkıntılı bölgelerinden biri olarak karşımıza çıkmakta olan Yemen’de, Zeydîler (879-1052 ve 1138-1538) ve Resûlîler (1229-1454) dönemlerinde ilmî ve kültürel hayatta büyük bir canlanma söz konusu olmuş, bu arada bazıları küçük yerleşim bölgelerinde bulunan, çok sayı- daki medrese ve cami bünyesinde kütüphaneler kurulmuştur. Şüphesiz buralarda bir araya getirilen kaynak kitaplar ilmin susuzluğunu çeken Yemenlilere, dünyaları ve gelecek hayatları GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 129 29.09.2016 15:34:19 CAMİ VE KİTAP 130 açısından büyük çapta katkılar sunmuş olmalıdır. Fakat bugün için tahminden öteye kesin bir husus olarak bilinmektedir ki, uzun yüzyıllar boyunca istilâlara maruz kalmamış olması do- layısıyla Yemen bölgesi kütüphaneleri, İslam dünyasının başka bölgelerinde günümüze ulaşamamış olan pek değerli eserlerin korunmasına imkân vermişlerdir. Bunlardan camiler bünyesin- de anılabilecekler arasında şunları sayabiliriz: Zebîd’de; Cami-i San’a, Cami-i Zebîd, Mescid-i Eşâir, Camiu’z-Zâfirî, Ta’iz’de; Ca- mi-i Muzaffer, Sa’da’da; Cami-i İmam Hâdî, San’a’da; Cami-i İbb, Cami-i Ravza, Kubbet-i Talha, Kubbetü’l-Mehdî. 909-1171 yılları arasında Kuzey Afrika, Mısır ve Suriye’de hüküm süren bir Şiî devleti kurmuş olan Fâtımîler de değişik statülerde çok sayıda kütüphane kurmuşlardır. Biz bunların yalnız camilerle ilgili olanlarını dikkate alacak olursak şu bilgi- leri kaydetmemiz yerinde olacaktır. Bilindiği gibi Fatımî halifesi Hâkim-Biemrillah (996-1021) 1005’te Kahire’de Dârülhikme ve Dârü lilim olarak da isimlendirilen ve gerçekten zengin bir kü- tüphaneyi içeren bir merkez kurmuştu. Makrizî’nin rivayetine göre Hâkim-Biemrillah bu kütüphanedeki kitapların önemli bir bölümünü daha sonra başta meşhur Ezher olmak üzere üç camiye göndermiştir. Yine aynı Fatımî halifesi tarafından Ka- hire’de 1011/12’de inşa ettirilen camide bir kütüphane tesis edildiği gibi, İslam dünyasının eğitim öğretim faaliyetleri yö- nüyle de iyi bilinen önemli camilerinden biri olan Fustat’daki Amr b. Âs Camii’ne de çok sayıda Mushaf ve muhtelif kitap bağışlanmıştı. Selçuklular (1040-1157) döneminde müstakil ve özellik- le medreselerde olmak üzere, muhtelif tesislere bağlı olarak çok sayıda kütüphanenin kurulmuş olması gerekmekte ise de, bunlardan camiler yanında ve bünyesinde olanlar hakkında yeterli malumat temininde güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Bu- nunla birlikte vezir Nizâmülmülk tarafından inşa edilen, Tacül- mülk’ün de katkılarda bulunduğu İsfahan Cuma Camii’nde ve Nîşâbur’da yine Selçuklu yöneticilerince kurulmuş kütüpha- CAMİ VE KİTAP.indd 130 29.09.2016 15:34:19 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|