Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
422
- Elədi. Sartr XX əsr şəhərinin sakinini təsvir edir. Renessans humanistlərinin insanın
azadlığı, müstəqilliyi məsələlərinə müzəffəranə tərzdə diqqət çəkdikləri yadındadı? Sartr bu insan azadlığını lənət kimi qiymətləndirir. "İnsan azadlığa məhkum edilib” - deyən Sartr bunu onunla izah edir ki, “insan özü özünü yaratmayıb. Buna görə də azad ola bilməz. İnsan öz istəyi olmadan, dünyaya gətirilib və etdiyi hər şeyə görə, məsuliyyət daşıyır”. - Amma biz azad fərdlər kimi yaradılmağı xahiş etməmişik axı. - Sartrın əsas sözü də budur. Azad fərdlər olsaq da, bu azadlıq bizi həyatımız boyu seçim etməyə məhkum edir. Riayət etməli olduğumuz heç bir mütləq dəyər və ya norma yoxdu. Buna görə də seçimlərimiz daha mühümdü. Çünki etdiyimiz hər şeyə görə, tam məsuliyyət daşıyırıq. Sartr insanın hərəkətlərinə görə məsuliyyət hissini heç vaxt itirməməli olduğunu vurğulayırdı. Biz işə get”məli” olduğumuzu, yaxud necə yaşayacağımıza dair orta sinfin bir sıra qaydalarına riayət et”məli” olduğumuzu irəli sürərək, etdiyimiz seçimlərdə üzərimizə düşən məsuliyyətdən yayına bilmərik. Anonim kütlələrin arasında gizlənən belə insan şəxsiyyətsiz bir kütlə insanidi, özündən qaçıb həyatını yalan kimi yaşayır. Halbuki, bizim azadlığımız bizi özümüzə xas şeylər etməyə, “autentik” və ya əsl həyat yaşamağa vadar edir. - Aydındı. - Bu, əxlaqi seçimlərimizə də aiddi. Günahı "insanın təbiətinə”, “insan zəifliyinə" və ya hər hansı belə bir şeyin üstünə ata bilmərik. Bəzən elə olur ki, adamlar nə isə pis bir hərəkət edirlər və sonra da günahı Adəmin üstünə atırlar. Halbuki, Adəm yoxdu. Ondan sadəcə öz əməlimizin məsuliyyətindən yayınmaq üçün istifadə edirik. - Bu qədər də olmaz! - Sartr həyatın mənasız olduğunu desə də, nihilist olmayıb. - Nihilist nə deməkdi? - Nihilist heç nəyin mənası olmadığına və hər şeyi edə biləcəyinə inanan adamdı. Sartr isə inanırdı ki, həyatın mənası olmalıdı. Bu, imperativdi. Lakin həyatımızda məna yaratmalı olan biz özümüzük. downloaded from KitabYurdu.org 423
Mövcud olmaq öz-özünü yaratmaqdı. - Bunu bir az izah edə bilərsən? - Sartr göstərməyə çalışır ki, şüur nəyisə qavramadan öncə öz- özlüyündə heç bir dəyəri yoxdu. Çünki şüur həmişə nəyisə şüurlu anlamaqdı. Və bu “nə isə” özümüz tərəfindən qavranıldığı kimi, ətrafımızdakılar tərəfindən də qavranılır. Nəyi qavrayacağımıza bizim üçün nəyin əhəmiyyətli olduğunu seçərək qismən vasitəçi kimi qərar veririk. - Məsələn, bir nümunə gətir. - Eyni otaqda olan iki insan bu məkanı çox fərqli şəkildə qavraya bilərlər. Çünki ətrafımızı qavrayanda ona öz fikirlərimizi, öz maraqlarımızı da qatırıq. Hamilə qadın hara baxırsa, orada hamilə qadınları gördüyünü düşünə bilər. Şübhəsiz ki, əvvəllər də ətrafında hamilə qadınlar olurdu. Amma indi hamilədi və dünyaya bu gözlə baxır. Həbsxanadan qaçmış məhbus hər yerdə polis maşınları görə bilər... - Aydındı. - Yəni bizim həyatımız otaqdakı şeyləri necə qavrayacağımıza təsir göstərir. Mənim üçün hansısa bir şey maraqsızdırsa, onu görmürəm. Beləliklə, bu gün niyə gec gəldiyimi izah etməyin vaxtı çatdı. - Demişdin ki, bunu qəsdən etmisən. - Əvvəlcə mənə kafeyə gələndə nə gördüyünü de. - Gördüyüm ilk şey sənin burada olmamağın idi. - Səncə olmayan bir şeyin nəzərinə çarpması qəribə deyil? - Ola bilər, amma səni burada görəcəyimi gözləyirdim axı. - Sartr da bizim üçün əhəmiyyətsiz olan şeyləri necə “yox saydığımızı” göstərmək üçün bu kafe nümunəsindən istifadə edir. - Elə bu nümunəni göstərməyə görə, gec gəldin? - Sartrın fəlsəfəsindəki bu vacib məqamı anlayasan deyə, bəli. Buna tapşırıq məşğələ kimi də baxa bilərsən. - Sağ ol da! - Sən kimisə sevirsənsə, sevgilindən zəng gözləyirsənsə, bütün axşamı yalnız onun zəng etməməsini eşidirsən. Onunla qatar downloaded from KitabYurdu.org
424
stansiyasında görüşməlisən, platformada çoxlu insan gəzişir, lakin sən o qədər insanı görmürsən, sevgilin orada yoxdursa, heç o insanlara fikir vermirsən. Olsa-olsa, onlar sənə maneədi, sənin üçün heç bir əhəmiyyətləri yoxdu. Hətta sənə iyrənc görünə bilərlər. Boş-boşuna yer tuturlar. Qavradığın yeganə şey onun orada olmamasıdı. - Necə də kədərlidi. - Simona de Bovuar ekzistensializmi feminizmə tətbiq etməyə çalışırdı. Sartr deyirdi ki, insanın mütləq təməl “təbiəti” yoxdu. Özümüzü özümüz yaradırıq. - Eləmi? - Bu, cinsləri necə qavramağımıza da aiddi. Simona de Bovuara görə, mütləq bir “qadın təbiəti”, yaxud mütləq bir “kişi təbiəti” yoxdu. Lakin əvvəllər inanırdılar ki, kişilərin transendent təbiəti var, buna görə də kişi evdən kənarda məna və məqsəd axtarır. Qadının isə həyat fəlsəfəsi bunun əksidir. Qadın “immanentdi”, bu o deməkdi ki, qadın olduğu yerdə olmaq istəyir. Qadın ailəsini, ətrafındakı mühiti, evə aid şeyləri qorumaq itəyir. Bu gün qadınların kişilərdən daha “yumşaq dəyərlərə” malik olduğunu deyirik. - Doğrudanmı, Simona de Bovuar da belə düşünürdü? - Yox. Mənə yaxşı qulaq asmamısan. Simona de Bovuar əslində “qadın təbiəti” və “kişi təbiəti” olmadığına inanırdı. Əksinə, o, qadınların və kişilərin özlərini belə öncədən verilən hökmlərdən və ideallardan qurtarmalı olduqlarına inanırdı. - Razıyam. - Onun əsas əsəri olan “İkinci cins” 1949-cu ildə nəşr olunmuşdu. - Bununla nəyi nəzərdə tuturdu? - Qadınları. Bizim mədəniyyətimizdə qadınla ikinci cins kimi rəftar olunur. Subyekt hesab olunan yalnız kişi idi. Qadınsa kişinin obyekti vəziyyətinə gətirilmişdi. Bununla da qadının öz həyatına görə məsuliyyəti də onun əlindən alınmışdı. - Sonra?
- Qadın bu məsuliyyəti yenidən özünə qaytarmalı idi. Özünə yenidən downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|