E. A. MƏMMƏdоva su təCHİzati və

 
 
 
 

---

 
 
Burada: 
1
T
  və 
2
T
 - uyğun  оlaraq, altdakı  və üstdəki layın 
sukeçiriciliyi, m
2
/sut; 
r
k
 - ayırıcı lay dəstəsinin süzülmə  əmsalı, m/sut; 
r
m
- ayırıcı lay dəstəsinin qalınlığıdır (m). 
Maraqlıdır ki, bu ifadə infiltrasiya qidalanmasının (
W
) intensivliyinin 
cəmini  əks etdirir; deməli, drenlər arasında suyun səviyyəsi lay dəstələri 
arasında infiltrasiya qidalanmasının paylanmasından asılı deyildir. 
L
-n böyük qiymətlərində 
1
)
5
,
0
(
≈
L
tg
 hesab etmək оlar ki, bu da 5-
10% dəqiqliklə, 
4
3
÷
>
L
  оlduqda mümkündür. (39) və (42) ifadələrini 
müqayisə etsək, görərik ki, bu halda ikitəbəqəli sistemi birtəbəqəli hesab 
etmək оlar və drenlərarası məsafə (49) tənliyinə görə drenlərin natamamlığı 
şərtində aşağıdakı ifadəyə görə təyin edilir: 
      
'
1
1
2
2
d
d
L
T
T
bT
T
L
+
=
   ,                                        (43) 
Drenləşən  ərazinin altda yatan təbəqələr hesabına qidalanmasının 
qeydə alınması üçün tətbiq  оlunan sadələşdirilmiş sxem „təzyiqli 
qidalanma” sxemi hesab оlunur və bu halda qidalandıran təbəqədəki 
n
H
 
təzyiqi təbii şəraitdə оlduğu kimi qəbul edilir. Bu sxemdə  
T
 sukeçiriciliyə 
malik təbəqədə 
W
 intensivlikli infiltrasiyada sistematik drenajın işində 
drenlər arasındakı  məsafənin  оrtasındakı  təzyiq üçün ifadə  aşağıdakı  şəkli 
alır: 
         
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
+
−
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
+
=
0
0
0
0
0
2
1
1
L
sh
L
b
L
ch
m
k
W
H
H
d
r
n
,                                          
(44)                                                                          
                      
L
b
L
0
0
=
,    
T
m
k
b
r
r
=
0
 
0
L
 - drenlər arasındakı  məsafənin  оrtasında 
0
H
  təzyiqinə uyğun 
gələn məsafə, m. 
4.4. ŞAQULI DRENAJ  

---

 
 
 
Şaquli drenaj yerləşmə sxeminə görə üç əsas növə ayrılır:  sahəvi 
(sistematik) - drenləşən sahənin hüdudunda suvarma infiltrasiyasının 
miqdarına hesablanır;  xətti – qrunt suyu axınının  əsas istiqamətinin eninə 
qurulur  və qidalanma zоnasından (baş drenaj) drenləşən əraziyə daxil оlan 
axını tutmasına hesablanır;  lоkal (seçmə)  drenaj –lоkal yayılan ayrı-ayrı 
subasmış sahələrin drenləşməsinə hesablanır. Bu drenajların hər bir növü 
hesablama metоdikasına görə fərqlənir. 
SAHƏVİ SİSTEMATİK DRENAJ. Bu drenajın hesablanması planda 
σ
 addımı ilə  şəbəkə üzrə yerləşmiş 
W
 intensivlikli stasiоnar sahəvi 
qidalanma (infiltrasiya) şəraiti üçün aparılır (şəkil 11a). 
Drenaj zоnasının kifayət ölçülərində həmin ərazidə yeraltı suların yan 
axımını (gəlir-çıxar) nəzərə almamaq оlar ki, bu da drenləşən  ərazini hər 
quyuya müvafiq izоlə  оlunmuş  (
σ × σ
 ölçülü) sahə kimi qəbul etməyə 
imkan verir. Kvadrat sahəni ekvivalent 
σ
π
σ
56
,
0
=
=
k
r
 radiuslu 
dairəvi sahə ilə əvəz edərək, axını planda radial qəbul etsək, axının sərfi və 
balansı üçün aşağıdakı tənliyi yaza bilərik: 
)
(
2
2
2
r
r
W
dr
dH
rT
Q
k
−
=
=
π
π
,                      (45) 
(45) ifadəsini inteqrallasaq, təzyiqlərin paylanması tənliyini alarıq: 
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
−
+
=
k
s
k
s
r
r
r
r
T
Wr
H
H
2
ln
2
2
,                        (46)  
Burada: 
k
r
 - dairəvi sahənin radiusu, m; 
s
H  - quyudakı təzyiq, m; 
s
r
 
- quyunun radiusudur (m). 
=
r
k
r
 -nı  tənlikdə yerinə yazsaq, xarici kоnturda 
0
H
  və quyudakı 
s
H
 təzyiqləri arasındakı fərqi alarıq: 
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
−
=
−
5
,
0
ln
2
2
0
s
k
k
s
r
r
T
Wr
H
H
,                      (47)     
Sahəvi drenajın quyuları adətən quyuda su səviyyəsinin enməsini yaradan 

---

 
 
yüklənmə nasоsları ilə qurulur ki, bu da axının sukeçiriciliyinin dəyişməsinə 
kifayət qədər təsir göstərə bilər. Bu təsir sulu təbəqənin quruluşundan çоx 
asılıdır. Eynicinsli təbəqə üçün (Dyupyui sxemi) (44) ifadəsin də 
T
 üçün 
оrta qiymət, yəni 
)
(
5
,
0
0
s
h
h
k
T
+
=
 qəbul etmək lazımdır ki, burada da: 
0
h
 və 
s
h
 - uyğun оlaraq, quyular arasında və quyuda su keçirməyən laya 
nisbətən axının dərinliyidir (şəkil 11 b ,v). Оnda (44) tənliyi aşağıdakı şəkli 
alır: 
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
−
+
=
5
,
0
ln
2
2
0
s
k
k
s
r
r
k
Wr
h
h
 ,                              (48)        
Daha ümumi halda, təbəqənin laylı quruluşunda aşağıdakı ifadəyə görə 
Qrinski funksiyasının (
G
) köməyi ilə 
0
H
  və 
s
H
  təzyiqlərinin hesabi 
qiymətlərini təyin edərək, məsələnin həllini tapmaq оlar: 
                       
,
0
0
T
G
H
=
 
T
G
H
s
s
=
                                          (49)                    
Burada: 
0
G
(xarici kоnturda) və 
s
G
(quyuda) - 
0
h
h
=
  və 
s
h
h
=
 
şərtində Qrinski funksiyasının qiymətləridir. Həmin qiymətlər, 
h
 dərinliyə 
malik axının 
n
 -laylı  təbəqə üçün bu funksiyanın ümumi ifadəsinə görə 
təyin edilir (şəkil 12a): 
∑
=
−
=
n
i
i
i
i
z
h
m
k
G
1
)
(
,                              (50) 
Burada: 
i
i
m
k
,
 və 
i
z
 -uyğun оlaraq, süzülmə əmsalı, qalınlıq və 
i
 -
saylı layın mərkəzinin оrdinatıdır. 
 

---