ƏBÜLFƏZ ƏZİMLİ
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbülfəz Əzimli _____________________________________
- (haqsız ittiham-Ə.T.Ə.) bir istilaçını və o zamankı həyatı ideallaşdırır, tarixi hadisələri bilmə- dən qarışdırır, təqlid edir” (saxta, kinli tənqid-Ə.T.Ə)
Əbülfəz Əzimli _____________________________________ 124 kişidə “əksinqilabçılıq” tapanlara qarşı kəskin mövqe tutmuş və onlara belə cavab vermişdir: “Bu kimi məhdud düşüncəli... ədə- biyyat tənqidçiləri, təəssüf ki, bizdə çoxdur. Bu kimi tənqidçilər üçün öz ixtisaslarına görə çalışaraq kənd yollarını təmir etməyi biz məmnuniyyətlə tövsiyə edirik” (“Sevil və “tənqid”. “İnqilab və mədəniyyət” yurnalı, noyabr-dekabr 1928, N- 11-12, səh.58: -Bax: K.Əliyev, Tənqidin poetikası. B.,2012, səh. 113). Eyni sərrastlıq ilə M.Quliyev Sevil və digər obrazlara da özünün konkret münasibətini bildirirdi. Ümumiyyətlə, Mustafa Quliyev və onun kimi digərləri də öz dövrlərində at oynadan proletar diktaturasının hökmü altında olmuş və bütün məsələlərə ədəbiyyatşünaslığın ümumədəbi və ümumnəzəri konseptuallığından deyil, sinfi-ideoloji meyil və ba- xışların təzyiqindən və yanlış münasibətlərindən xilas ola bil- məmişlər. Mustafa Quliyev şair-dramaturq Hüseyn Cavidin dram əsərləri haqqında da məqalələr yazmışdır. Kamranın onun bu məqalələrində bəhs edilən məsələlərlə ilgili təhlil-təsnifləri də tədqiq incəliyinə görə diqqətəşayandır. Mustafa Quliyev Cavidi tənqid edərkən hansı məsələlərə önəm verirdi? Tədqiqatçı buna cavab axtarmış və tənqidçinin müvafiq təhlil incəliklərinə diqqət yetirmişdir. Tədqiqatçı birinci bunu nəzərə çarpdırır ki, M.Qu- liyev Cavidin qəhrəmanlarını təhlil edərkən müasirlik meyar- larını əsas götürürdü. Başqa bir təqdirdə, M.C.Cəfərovun fikrini sitat gətirərək, tənqidçinin dramaturq qarşısında “yeni tələblər “ qoyduğunu vurğulayır. Haşiyə: amma buradaca qeyd etmək gərəkir ki, M.Quliyev- lər, yaxud hər hansı bir siyasi konstruktivizmə qapılan bir tənqidçi, belə deyək ki, yazıçı (H.Cavid) qarşısında tələblər qoya bilməz- tələb qoyma siyasi təmayüllərdən gələn amiranəlikdir. Və Cavid amiranə danışanların əmrini qəbul edəcək bir şəxsiyyət deyildi. ____Romantizmdən eposa: tədqiqin Kamran Əliyev aydınlığı 125 Tənqidçi bədii əsərin ifadə, məzmun və forma, ideya, üslub, süjet, kompozisiya, dil-üslub məsələlərilə bağlı təhlillər aparıb əsəri dəyərləndirə bilər və bu zaman, istər-istəməz, əsərin qüsurları üzə çıxacaq. Proletar (sovet) diktaturası bütün məsə- lələrdə qüsurlar görür və siyasi dəllallığı təbliğ edirdi. Cavidi tənqid etməyə girişənlər özlərini ifşa etmişlər. Kamran Mustafa Quliyevin “Hazırkı türk ədəbiyyatı” (“Kommunust” qəzeti, 7 dekabr 1926, N-218) məqaləsinə müraciət edərək tənqidçinin “Topal Teymur” dramı haqqındakı fikirlərini sitat gətirir. M.Quliyev yazır: “Teymur yalnız müzəffər bir xaqan deyil, eyni zamanda ən mədəni bir insandır. Əsərin bir yerində Teymur deyir: “Hər halda məmləkətimiz aslanlar yurdu, qartallar yuvası olaraq qalmalı, bəlkə, dünyada ən parlaq maarif və mədəniyyət ocağı, ən zəngin sənaye və ticarət mərkəzi olmalıdır”. Müəllif... Teymur kimi qəddar (haqsız ittiham-Ə.T.Ə.) bir istilaçını və o zamankı həyatı ideallaşdırır, tarixi hadisələri bilmə- dən qarışdırır, təqlid edir” (saxta, kinli tənqid-Ə.T.Ə). Bu fikirlərdə, sözsüz ki, proletar diktaturası rəngləri vardır və tənqidçi Mustafa Quliyev də Hüseyn Cavidə irad tutarkən bu rənglərdən çıxış edirdi. Mustafa Quliyevin müasir yazıçı haqqındakı fikirlərini də misal gətirən Kamran tənqidçinin düşüncələrindəki müxtəlifliyi nəzərə çarpdırmaq istəmişdir. Mustafa Quliyev həmin məqalədə “müasir yazıçı” qənaətlərini belə ifadə edirdi: “Doğrudan-doğruya, müasir bir yazıçı olmaq üçün öz dünyagörüşü etibarilə irəlidə durmuş türk oxucusundan irəli dayanmalı, məlumatca zəngin, dərin nəzəri düşüncəli, geniş bilikli, bədii ustalığa malik olmalıdır”. Hüseyn Cavid kimi dahilər bu keyfiyyətlərdən və bundan da dərin estetik mizanlar çox-çox dərin yazıçıdır. Mustafa Quli- yevin fikirlərindəki “müasirlik” ölçüsü sovet-bolşevik quruluşu- nun təbliği deməkdir. Bu isə, Cavid kimi sənətkarların bədii dü- hasına, şəxsiyyətinə yad idi. Cavid məhəlli və sinfi məzmunlar Əbülfəz Əzimli _____________________________________ 126 və fikirlər məhbəsinə qapılmamışdır: o, bəşəri ideallar, huma- nizm və yüksək mənəvi-əxlaqi dəyərlər təbliğ edirdi. Təbii ki, 70-ci illər havasında tələbə Kamran Əliyev bu məsələlərin açımına girişməmiş, əsasən, Mustafa Quliyevin mə- qalələrini ayrı-ayrılıqda təqdim etmiş, tənqidçinin yaradıcılıq yoluna dair müəyyən məlumatlar vermişdir. Kamran Əliyev 80-ci illərdə tənqidçi və ədəbiyyatşünas- ların yaradıcılığından bəhs edən məqalələr yazmış, bu məqa- lələrdə özünəməzsus yanaşma və tədqiq ustalığı göstərmişdir. Kamran Əliyevin tənqid və ədəbiyyatşünaslıq sahəsindəki yazıları mövzu və xarakter baxımından rəngarəngdir. O, “Ədəbi- tənqidi fikrin imkanları (“Azərbaycan” jurnalının 1980-ci il ma- terialları əsasında” (1980-1981), “F.Köçərlinin sənətkarlıq məsə- lələri” (1981), “Mir Cəlal Paşayev – tənqidçi və nəzəriyyəçi alim” (1981), “Hüseyn Cavid və ədəbi tənqid” (1982), “Əli Na- zimin tənqidçilik sənəti” (1982), “Feyzulla Qasımzadənin Azər- baycan ədəbiyyatşünaslığındakı rolu” (1983), “Kamal Talıb- zadə-təmkinli elmi yaradıcılıq” (1983), habelə “Romantik tənqid və Sabir”, “Ədəbi tənqiddə bədiilik” kimi məqalələri ilə ayrı- ayrı tənqidçilərin elmi fəaliyyətlərini araşdırmış, konkret mövzu- larda təhlillər aparmışdır. Məsələn, Kamran tənqidçi və ədəbiy- yatşünas Firudin bəy Köçərlinin elmi fəaliyyətində sənətkarlıq məsələlərinə həsr etdiyi məqaləsində görkəmli ədəbiyyatşünasın ədəbi-tənqidi baxışlarının ayrı-ayrı tərəflərini araşdırmışdır. “Hüseyn Cavid və ədəbi tənqid” yazısında böyük şairə mü- nasibətin müxtəlif tərəflərini işıqlandırmışdır. Ədəbiyyatşünas Mir Cəlal Paşayevdən bir tənqidçi, nəzəriyyəçi alim kimi söz açmış, ədəbiyyatşünas Feyzulla Qasımzadənin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin tədqiqindəki xidmətlərini dəyərləndirmiş, tənqidçi-ədə- biyyatşünas Kamal Talıbzadənin tədqiq və təhlillərinə xas olan elmiliyin xüsusi əlamətlərini diqqət mərkəzinə çəkmişdir. Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|