OZAN DÜNYASI № 3, 2010
71
сяняткарын ейни заманда щям вятяни, щям дя доьма анасыдыр. Гушчу
кянди дя юзцнцн мяняви вя ъисмани дяйярляри иля юмрц бойу юз ашыьынын
щяйат йолларыны чыраг кими ишыгландырмышдыр. Бу чыраг онун ъаны вя ганы,
намусу, иффятидир.
Она эюря дя Щаъалы щамыйа бяйан едир ки, йурд
йолунда чарпышмаьа щямишя щазырдыр:
Эцняш бурдан чыхыр Азярбайъана,
Истярям бу ъаным одунда йана.
Щям мяня вятяндир, щям язиз ана,
Йанан чыраьымдыр о Гушчу кянди.
Шеирин сонунъу бяндиндя сяняткар бяйан едир ки, онун Гушчу севэиси –
Шамахы севэисиня, Шамахы севэиси – Ширван севэисиня, Ширван севэиси –
Азярбайъан севэисиня тяндир. О, вятянин aслан ъцссяли оьлу-гызы иля фяхр едир
вя Гушчуну щям дя она эюря севир ки, бура мцгяддяс торпагдыр: Гоч
Бабанын зийарятэащыдыр, пирляр йурдудур, оъаьыдыр. Инанълы инсан олан
Щаъалы цчцн Гушчунун «пирляр ойлаьы» олмасы хцсуси щадисядир:
Доьма Шамахымдыр, бяллидир Ширван,
Аслан ъцссялидир бурда гыз, оьлан,
Щаъалы эцъ алыр о Гоч Бабадан,
Пирляр ойлаьыдыр о Гушчу кянди.
Щаъалы бцтцн бу инамы, сюз вя сянят гцдряти иля сянятя, сюзя, саза,
вятяня, йурда, Аллаща баьлыдыр. Онун неъя бир сяняткар вя неъя бир инсан
олмасы «Мяним» рядифли шеириндя бцтцн парлаглыьы иля юз яксини тапмышдыр.
Шеiрдян бялли олур ки, о, язялдян сянят ашигидир. «Язялдян» сянят ашиг
олмаг илащи талейя ишарядир. Йяни Ашыг Щаъалы инаныр ки, онун сяняткарлыьы
юз гялбинин истяйи иля баш вермяйиб. Аллащ юзц сяняткарлыьы онун талейиня
йазыб. О да юз талейинин ашигиня чеврилилиб. Щеч ня ону сяняти тярк етмяйя
мяъбур едя билмяз. Гялби сюзля долдудур, йашамаг вя йаратмаг щявяси
иля дашыб-чаьлайыр:
Язялдян сянятин ашигийям мян,
Ъани-дилдян она вурулмушам мян,
Ону неъя тярк еляйим ялимдян,
Мейдан мяним, щяйат мяним, йаз мяним,
Щяля дейиляси сюзцм вар мяним.
Щаъалы бцтцн варлыьы иля Аллаща баьлы олмуш, щяр ан ондан кюмяк
дилямишдир. Севэисиндя црякли олмуш, гялби иля севмиш, саф мящяббят бясля-
мишдир. Севэисиня бцтцн гялбини вермиш, ону илащи щадися кими синяси
OZAN DÜNYASI № 3, 2010
72
цстцндя бяслямишдир. Инанмышдыр ки, щеч вахт ел ичиндя пис ишя ады чякиля
билмяз. Бу, сяняткарын юзцня инамы иди:
Диляк тутуб, «худа пярвяр» сяслярям,
Севяндя дя цряк иля севярям.
Юз эцлцмц синям цстдя бяслярям,
Щеч вахт ола билмяз ешгим хар мяним,
Щяля дейиляси сюзцм вар мяним.
О, щеч вахт устады Аббасы унутмамыш, онунла фяхр етмишдир.
Сянятиня о гядяр вурьун олмушдур ки, онунла санки дцнйаны фятщ
етмишдир. Сяси ону шющрятляндирди, она халг севэиси эятирди вя Ашыг Щаъалы
юз елинин мящяббятини газанды:
Устадым Абббасдан алмышам дярси,
Онда билdим, мянимдир йер кцрряси.
Уъалдым, елляря чатдырдым сяси,
Сясим олду бу елляря ъар мяним,
Щяля дейиляси сюзцм вар мяним.
Ашыг Щаъалы ел ичиндя гейрят иля доландыьы цчцн щямишя алныачыг,
цзцаь олду. Щалал мящяббяти, сянятя щеч вахт щарам гатмамасы онун
поезийасыны да халга севдирди. Чцнки Ашыг Щаъалы эюзяллийи севяндя щалал
севди, наданлары, антияхлаги оланы инкар едяндя дя буну киши кими етди.
Поезийада намус вя гейряти ян уъа мяняви дяйярляр кими тяблиь етмяси
Ашыг Щаъалыны Азярбайъан ашыг сянятинин щямишяйашар варлыьына чевирди:
Ел ичиндя доландым гейрят иля,
Щаъалыйам, щалал мящяббят иля,
Халгым севир мяни чох щюрмятиля,
Намус мяним, гейрят мяним, ар мяним,
Щяля дейиляси сюзцм вар мяним.
Ашыг Щаъалы бу эцн ъисмани олараг арамызда олмаса да, мяняви
олараг бизимлядир. Юз варлыьына, сянятиня, сюзцня вя сазына илащи тале кими
бахан сяняткар илащи дяйярляри ясас эютцрцб йашады. Бу дяйярляря щеч вахт
хяйанят етмяди. Сянятдя вя сюздя Ашыг Щаъалынын щямишяйашарылыьынын сирри дя
еля бундадыр.
OZAN DÜNYASI № 3, 2010
73
Ġsmayıl VƏLĠYEV,
AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat
Ġnstitutunun baĢ elmi iĢçisi
AġIQ SƏNƏTĠ: QAYNAQLAR VƏ ƏNƏNƏLƏR
Azərbaycanda Birinci Beynəlxalq Aşıq Festivalının keçirilməsinin çox bö-
yük tarixi əhəmiyyəti olmuşdur. Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi, Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyinin və Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin təşkilatçılığı ilə keçiri-
lən bu festivalda 8 ölkədən aşıqların iştirakı aşıq sənətinin çox böyük nüfuzunu
göstərməklə yanaşı, çağdaş kulturoloji baxımdan bu, aşıqlığın nə qədər geniş
estetik tərbiyəvi, ənənəvi və etno-sosioloji təsirə malik olduğunu sübut edir.
Bu tədbir sənətə, xalq ədəbiyyatına dövlət qayğısının mühüm təzahürüdür.
Azərbaycan xalqının ulu öndəri Heydər Əliyevin xalq yaradıcılığına bəslədiyi
böyük həssaslığın nəticəsində aşıq sənəti inkişaf etmiş və dünyada tanınmışdır.
Son illərdə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım
Əliyevanın səyi nəticəsində aşıq sənətinin YUNESKO-nun ―Bəşəriyyətin qeyri-
maddi Mədəniyyət İrsinin Reprezentativ Siyahısı‖na daxil edilməsi həm xalq
içərisində, həm də aşıqlar arasında böyük rəğbətlə qarşılanmış və gənclərin bu
sənətə meylini artırmışdır.
Aşıq sənətinin inkişafında Azərbaycan Aşıqlar Birliyi də çox böyük işlər
görür. Xalqımızın böyük və qayğıkeş lideri Heydər Əliyevin xeyir-duası ilə ədə-
biyyatda daha böyük nüfuz qazanmış xalq şairi Zəlimxan Yaqubun aşıq
sənətinə bağlılığı da bu sahənin inkişafına uğur gətirmişdir. Zəlimxan Yaqub
ona etibar edilmiş bu vəzifəni böyük ürəklə yerinə yetirməklə yanaşı, söz
sənətkarlığı, şairliyi, saz və söz ifaçılığı, həmçinin türk xalqları arasında qazan-
dığı hörməti ilə də aşıq sənətinin inkişafında yeni bir mərhələ yaratmışdır. Onun
təşkilatçılıq fəaliyyətində aşıq sənəti təkcə ədəbiyyat və musiqi amili kimi deyil,
həm də milli inkişafda tarixi hadisə kimi dəyərləndirilir ki, bu da yeni tədqiqat-
ların yaranmasına səbəb olur. Son illər ifaçılıq sənətinin inkişafı ilə yanaşı, aşıq
sənətinin qədim tarixi, onun fəlsəfi, sosial, kulturoloji və ideoloji xüsusiyyətləri
elmi-nəzəri baxımdan daha dərindən öyrənilməyə başlanmışdır.
Aşıq sənətinin tarixi xalqımızın tarixi qədər qədim və zəngindir. Bu da
həmin
sənətin tarixi köklərini, öyrənmək üçün yeni perspektivlər yaradır.
Azərbaycan aşıq sənətinin tarixi çox əski çağlarla bağlıdır, bəlkə yüz illərlə
yox, min illərlə ölçülür. Mifoloji qaynaqlarda deyildiyi kimi, öncə söz var idi,
sonra dünya və insan yarandı. İnsan sözə sahib olandan sonra isə o, sözü ünsiy-
yət vasitəsindən də yüksəklərə qaldırıb sənətə çevirmişdir. İlk qamlar, şamanlar,
