Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

hasilatı,  dəmir  yolu  nəqliyyatı  dövlət  inhisarında  saxlamimışdır.  Dövlət 

müəssisələrinin  özəlləşdirilməsi  prosesi  genişləndirilmişdir.  Bir  çox  postsosialist 

ölkələrindən  fərqli  olaraq,  həmin  müəssisələrin  sahibləri  onlarda  çalışan  fəhlə  və 

qulluqçular,  digər  özəl  şəxslər  və  maliyyə  qurumları  ola  bilərdilər.  Yeni  sənaye 

siyasətinə uyğun olaraq, ixrac prosesi liberallaşdınla- raq, dövlət nəzarətindən azad 

edilmişdir. Öz məhsulunu özü satmağa sahibkara ica

2» verilmişdir. Ancaq gömrük 

xərcləri saxlanılmışdır. İqtisadiyyata xarici kapitalm cəlb edilməsini genişləndirmək 

məqsədilə  qanşıq  müəssisələrdə  xarici  kapitalm  payı  40  faizdən  51  faiz  olmasma 

icazə  verilmişdir.  Əgər  xarici  investor  bütünlükdə  ixrac  üçün  məhsul  istehsal  edə 

bilən müəssisə yaratmaq istəsə idi, müəssisənin kapitalımn 100 faizi ona məxsus ola 

bilərdi (55,09.08.1991). 

1.3.

 

Azərbaycanın iqtisadi inkişaf modeli və onun xüsusiyyətləri 

İqtisadi  modelin  predmetinə  daxil  olan  elementlərin  inkişaf  səviyyəsi 

baxımmdan  Azərbaycamn  milli  iqtisadi  

mərhələyə bölmək olar: 1991-2003-cü illər və^2003-cü ildən sonrakı dövr. Hər bir 

mərhələnin  özünəməxsus  inkişaf  meylləri  formalaşmış  və  müəyyən  nəticələr  əldə 

edilmişdir.  Birinci  mərhələnin  əvvəllərində  istehsalın  sürətlə  aşağı  düşməsi, 

maliyyə-təsərrüfat əlaqələrinin p02mlması, qiymətlərin və inflyasiyamn çox yüksək 

olması,  əhalinin  real  gəlirlərinin  azalması,  iş  yerlərində  işsizlərin  sayııun  artması 

(rəsmi  statistika  bunu  təsdiq  etmir),  bank-maliyyə-kredit  sistemində  nizamsızlığm 

baş  verməsi  (xüsusilə  1992-1994-cü  illərdə)  meylləri  müşahidə  olunmuşdur.  Bu 

dövrdə  əsas  məqsəd  inflyasiya  ilə  mübarizə  apaniması,  iqtisadiyyatm 

inhisarsızlaşdıniması, milli valyuta kursunun stabilləşdirilməsi və iqtisadiyyata xarici 

investorlann cəlb edilməsi idi. Bir sözlə Azərbaycanda sosialist iqtisadi sistemindən 

liberal bazar iqtisadiyyatına keçid üçün bütün sahələrdə geniş miqyaslı islahat- lann 

apanimasma  başlamimışdır.  Belə  ki,  bazar  iqtisadiyyatına  uyğun  qanunvericiliyin, 

büdcə,  vergi,  bank-maliyyə  sisteminin  formalaşdıniması,  aqrar  islahatların  həyata 

keçirilməsi,  dövlət  əmlakınm  özəlləşdirilməsi,  sahibkarlığın  inkişafı  üçün  biznes 

mühitinin  yaradılması  nəticəsində  bazar  iqtisadiyyatına  keçidin  əsası  qoyuldu  və 

sahibkarlıq  sinfi  formalaşdı.  Özəl  sektorun  ölkənin  sosial-iqtisadi  inkişafında  və 

ÜDM istehsalında xüsusi çəkisi artmağa başladı. Ölkədə mövcud olan təbii-iqtisadi, 

texniki-istehsal və elmi potensialm fəal surətdə təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb olunması 

hesabına da- yamqlı və davamlı xarakterə malik iqtisadi 3diksəliş müşahidə olundu. 

Bütün bunlar ictimai tərəqqi prosesini sürətləndirməklə bərabər, sosial- 

57 

---

iqtisadi  sabitliyi  daha  da  möhkəmləndirdi,  dünya  iqtisadiyyatına  inteqrasiya  edən 

Azərbaycamn yeni nailiyyətlərə imza atmasım şərtləndirdi. 

O  dövrdəki  makroiqtisadi  durumu,  Azərbaycanın  malik  olduğu  təbii, 

elmi-texniki,  ictimai  -  siyasi  və  sosial  vəziyyəti,  habelə  investisiya  potensialını 

nəzərə almaqla, inkişafm ideologiyası, istiqamətləri və prinsipləri müəyyən edildi. O 

dövrdə Azərbaycan cəmiyyəti yüksək inflyasiya, kütləvi işsizlik, əhalinin aşağı həyat 

səviyyəsi,  maliyyə  bazannda  investisiya,  əmtəə  bazannda  isə  mal  qıtlığı  ilə 

xarakterizə  olunurdu.  Belə  bir  şəraitdə  düzgün  olaraq  hökumətin  iqtisadi  siyasəti 

inflyasiya  ilə  ciddi  mübarizə  apanlmasm-  dan,  milli  vaİ50ita  kursunun 

sabitləşdirilməsindən və iqtisadiyyata xarici in- vestisiyalann cəlb edilməsi hesabına 

neft  sənayesinin  inkişaf  etdirilməsindən,  iqtisadiyyatın  davamlı  inkişafının  təmin 

edilməsindən ibarət olmuşdur. İqtisadi inkişaf modelinin tərkib hissəsi kimi iqtisadi 

sferada  qarşıya  qoyulan  məqsəd  müəyyənləşdirilmiş,  bu  məqsədə  nail  olunmasını 

təmin  edən  institusional  və  iqtisadi  mexanizmlər  işlənib  hazırlammşdır.  İqtisadi 

inkişafın  istiqamətlərini  müəyyənləşdirmək  üçün  ciddi  iş  aparılmışdır.  İlk  öncə 

seçilmiş  strategiya  ölkənin  zəngin  olduğu  təbii  sərvətlərin  bazasında  istehsalın 

genişləndirilməsi  olmuşdur.  Seçim  karbohidrogenlərin  işlənilməsi  üzərinə 

düşmüşdür.  Bunun  üçün  xarici  investorlann  cəlb  edilməsi  məqsədəuyğun  hesab 

edilmişdir.  Uzun  sürən  damşıqlardan  sonra  1994-cü  ildə  “Əsrin  müqaviləsi”  adı 

altında  tarixə  düşmüş  neft-qaz  müqavilələri  bağlanmışdır.  Bununlada  yaradıcısı 

unudulmaz Heydər Əliyev olan neft strategiyası for- malaşdınldı. Bu strategiyanın 

reallaşması,  maliyyə  sektorunda,  istehsal  və  xidmət  sahələrində  stabilliyin  təmin 

edilməsi nəticəsində iqtisadi inkişafm ümumi göstəricisi olan ümumi daxili məhsul 

1996-cı ildən artmağa başladı. 

SSRİ  adlı  dövlətin  süqutundan  sonra  Azərbaycamn  milli  iqtisadi  inkişaf 

modelinin və onun idarəetmə  mexanizmlərinin seçilməşi, birinci növbədə, ölkənin 

iqtisadiyyatında  bərqərar  olmuş  duruma  və  xüsusiyyətlərə  əsaslanmışdır. 

İqtisadiyyatın  dövlət  tənzimlənməsinin  mexanizmlərindən  istifadə  olunmuş,  cahə 

prioritetləri sistemi və bazar iqtisadiyyatı infi^astruk- turlan yaradılmışdır. Nəticədə, 

istehsal və xidmət sahələrində stabillik əldə edilmiş, dirçəlişə nail olunmuş, əhalinin 

gəlirləri  artmış,  inflyasiyanm  qarşısı  alınmış,  maliyyə-kredit  sistemində  monetar 

siyasət  bərqərar  olmuşdur.  Sosial-iqtisadi  inkişafın  bu  mərhələsində  mülkiyyət 

formalannm transformasiyasının dövlət proqramı həyata keçirilmişdir. 

Azərbaycan  Respublikasının  dövlət  müstəqilliyinin  onuncu  ildönümü 

haqqında  Azərbaycan  Respublikası  prezidentinin  20  mart  2001-ci  il  tarixli 

fərmanında  göstərilir:  “Bu  gün  Azərbaycanın  sosial-iqtisadi  inkişafında  yeni 

mərhələnin  təməli  qoyulmuş  və  yüksək  iqtisadi  artım  üçün  əsaslı  zəmin 

yaradılmışdır.  Bu,  iqtisadiyyatın  daha  yüksək  templə  inkişafının  təmin  edilməsi, 

ölkədə işsizliyin azadılması, əhalinin rifahmm yaxşılaşdıniması, 

58 

---