göstəricilərin kəmiyyət ölçüləri isə ölkənin iqtisadi inkişafının yekunları əsasında
hesablanılır. Bizim fıkrimizcə, Azərbaycan modelində iqtisadi tənzimləmə metod və
mexanizmlərindən istifadə texnologiyası onu fərqləndirən əsas cəhətlərdəndir. Bu
barədə daha ətraflı monoqrafiyanın beşinci fəslində verilmişdir. Azərbaycamn
mövcud iqtisadi inkişaf modelinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindən damşarkən
maliyyə bazannm konservativliyi, iqtisadi inkişafda investisiya və ixrac-xammal
amillərinin dominant təşkil etməsi (investisiyaya-ixrac təyinatlı model), daxili
tələbin “təmkinli artımı” siyasətinin apaniması, inkişafin innovasiya təyinatlı
olmaması, dövlət xərclərinin strukturunda cari istehlak xərclərinin azlığı və
investisiyalarm üstünlüyü qeyd olunmalıdır.
İqtisadi nəzəriyyənin tələblərinin və inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinin
əksinə olaraq, Azərbaycamn iqtisadi inkişaf modelində əmək haqqınm orta artım
tempi ilə əmək məhsuldarlığının artım tempi arasındakı düz mütənasiblik prinsipinə
uyğun planlaşdırma apanlmır və təmin olunmur. Məsələn, 2010-cu ildə 2005-ci illə
müqayisədə orta aylıq əmək haqqı 2,7 dəfə artdığı halda, əmək məhsuldarlığı 1,9 dəfə
yüksəlmişdir. Bu da istehsalın və əməyin təşkilinin aşağı səviyyədə olmasından, son
nəticədə iqtisadi inkişaf modelində nəzərdə tutulan vəzifələrin və istiqamətlərin
yerinə yetirilməsində istifadə edilən mexanizmlərdə nöqsanlann olmasından xəbər
verir.
Azərbaycanın iqtisadi inkişaf modelinin spesifik xüsusiyyətlərindən biri də
müstəqilliyin ilk illərində kənd təsərrüfatında kollektiv təsərrüfatlann ləğv edilməsi,
torpaqlann fiziki şəxslərin xüsusi mülkiyyətinə pulsuz paylanması, bu sektora xidmət
edən maşın-traktor stansiyeılarmın, kolxoz və sovxozlarm əmlakının fərdi qaydada
özəlləşdirilməsi olmuşdur. Bu islahat aqrar sektorun idarə edilməsinə dövlətin
müdaxilə səviyyəsini kəskin surətdə məhdudlaşdırdı. Kənd təsərrüfatının inkişafına
görə məsuliyyət kənd əhalisinin və digər mülkiyyətçilərin üzərinə düşdü. Hal-hazırda
iqtisadiyyatın bu sektorunun inkişafında dövlətin rolu subsidiyalann və güzəştli
kreditlərin verilməsindən, kənd yerlərində dövlət vəsaitləri hesabına meliorasiya-
irriqasiya işlərinin həyata keçirilməsindən, sosial və istehsal infrastruktur obyektlərin
yaradılmasından ibarətdir. Ailə və fermer təsərrüfatlan, fərdi sahibkarlar özləri nədən
nəqədər istehsal etmək, kimə satmaq, hansı qiymətə satmaq və maliyyə-təsərrüfat
fəalİ
5^əti ilə bağlı digər məsələləri özləri həll edirlər. Bu sektorda ictimai əmək
bölgüsü, istehsalçılarm ixtisaslaşdıniması, kənd təsərrüfatında səmərəli menecment
və marketinq sistemi yaradılmamışdır. Bununla əlaqədar olaraq, bizim fıkrimizcə,
kənd təsərrüfatında istehsal münasibətlərinin təkmilləşdirilməsinə yeni dövlət
yanaşması tələb olunur. Bu barədə ətraflı 4.8 saylı paraqrafda əks etdirilmişdir.
67
iqtisadi artımın stimullaşdınlmasımn, ölkə iqtisadiyyatının perspektiv
inkişafının planlaşdırılmasının, proqnazlaşdınlmasımn və proqramlaşdml- masmın,
bu inkişafın sosial problemlərin həlli ilə əlaqəsinin gücləndirilməsinin dövlət siyasəti
hazırlanmış və həyata keçirilir. Mahiyyət etiban ilə iqtisadiyyatın modemizasiya
proseslərinin genişləndirilməsinə və onun innovasiyalı inkişafı üçün şəraitin
yaradılmasına başlamimışdır. Ancaq bu proseslərin xüsusi dövlət proqramı əsasında
sürətləndirilməsinə ehtiyac var. Dövlət tərəfindən inhisarçılığın tənzimlənməsi heç
də tələb olunan səviyyədə deyil. Monetarizmin ikinci şərti, yəni dövriyyədə pul
kütləsinin dəyişməsi ilə ümumi daxili məhsulun artımı arasında birbaşa düz
mütənasib nisbətin olması təmin edilməmişdir.
Azərbaycanm iqtisadi inkişaf modelinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri
də dövlətin iqtisadi proseslərə müdaxiləsinin və iqtisadi agent kimi sahibkarlıq
fəaliyyəti ilə məşğulluq çərçivəsinin, dövlətlə təsərrüfat subyektləri arasındakı
iqtisadi münasibətlərin keçid dövrünün əvvəllərindən məhdudlaşdınimasmdan
ibarətdir. İqtisadi tənzimləmədə dövlətin iştirakmm məhdudlaşdıniması konsepsiyası
iqtisadi qanunvericilik aktlannda da öz əksini tapmışdır.
Burada unudulmaz Heydər Əliyevin bir kəlamım diqqətə çatdırmaq istərdim.
O demişdir: “Əgər biz müstəqil dövlətiksə, müstəqil inkişaf etmək istəyiriksə, biz
bazar iqtisadiyyatını vergi yolu ilə tənzimləməliyik”. Bu kəlam o dövrdə Azərbaycan
dövlətinin iqtisadiyyata! tənzimlənməsində iştirakını müəyyənləşdirən konsepsiya
olmuş və olmaqdadır.
Şərqlə Qərbin, Avropa ilə Asiyanm kəsişəcəyində yerləşən Azərbaycan
inteqrasiyaya üstünlük vermiş, liberal iqtisadiyyat, struktur islahatlan, daxili sabitlik
prinsiplərinə əsaslanaraq inkişaf yolu keçmişdir. Azərbaycan iqtisadiyyatının
strategiyası, Avropa dəyərlərinə uyğun liberallaşma və anti- inhisar siyasəti
sahibkarlığın inkişafı və investisiya prosesinin canlanması üçün əlverişli şərait
yaratmışdır.
Azərbaycan Respublikası hal-hazırda beynəlxalq əmək bölgüsündə əsasən
xammal-yanmfabrikatlar- ixrac edən ölkə mövqeyinə malikdir. Təbii resurslardan
müasir texnologiyalar əsasında son istehlaka yararlı olan hazır məhsullar istehsal
etməklə ölkənin inkişaf etmiş ölkələr qrupuna keçməsini təmin edən konsepsiya
həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası kifayət qədər resurs potensialına malikdir.
Ancaq onlardan səmərəli istifadə olunması və istehsal güclərinin artıniması digər
ölkələrə nisbətən onun üstünlüyünü və iqtisadi təhlükəsizliyini təmin edə bilər.
Ölkənin strateji valyuta ehtiyatlannm müxtəlif valyutalarda saxlaml- ması ilə
yanaşı, onlann hesabına ölkə daxilində aqrar sektorun, emal sənaye sahələrinin,
sosial mənzil tikintisinin və digər prioritet sektorlarm inkişafına istiqamətləndirmək
zəruridir.
68