məqsədilə böyük həcmdə dövlət investisiyalanndan, subsidiyalardan, ucuz
kreditlərdən, müxtəlif vergi və amortizasiya güzəştləri kimi vasitələrdən istifadəyə
əsaslamrdı. Bu proseslərdə əhalinin kiçik əmanətlərinə vergi sti- mullanmn tətbiqinin
böyük rolu olmuşdur. Konyukturam tənzimləmək üçün maliyyə vasitələrindən,
xüsusilə səmərəli kredit siyasətindən hökumət tərəfindən fəal istifadə edilirdi.
İkinci dünya müharibəsindən sonra Yaponiya iqtisadi islahatlar həyata
keçirməyə başladı. Əsas vəzifə iqtisadiyyatın inhisarsızlaşdıniması, inflyasiya ilə
mübarizə aparılması, milli valyuta kursunun stabilləşdirilməsi, iqtisadiyyata xarici
valyutamn cəlb edilməsi idi. Onlann o dövrdəki iqtisadi durumu bizim 1992-95-ci
illərdəki vəziyyətimizlə oxşarlıq təşkil edirdi. Həmin dövrdə Yaponiyada
iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin vasitələrindən geniş istifadə olunmuşdur.
Belə vasitələrdən biri sahə prioritetləri sistemi idi ki, bundan istifadə etmək
hökumətin öncül tədbirlərindən biri olmuşudur. Müharibədən sonrakı Yaponiyada
pul vəsaitləri, kadrlar və xammal çatışmırdı. Belə şəraitdə sənayenin bütün
sahələrinin balanslaşdınimış şəkildə inkişafım təmin etmək mümkün deyildi.
Bununla əlaqədar olaraq prioritet sahələrin, onlann daxilində isə prioritet
istehsaUann dövlət müdafiəsi prinsipi formalaşdınimışdır. Bu o demək idi ki,
hökupıət çox vacib sahələri müəyyənləşdirmiş, onlann üstüplüklə inkişaf etdirilməsi
üçün lazımi köməklik etmiş, yəni pul vəsaitləri, kadrlar və material resurslan həmin
sahələrdə cəmləşdirilmişdir. Həmin dövrdə kömrün və digər xammal və mate-
riallann çatışmadığına görə bütünlükdə istehsalı, xüsusilə metallurgiyanın və digər
materiallar istehsal edən sahələrin bərpa edilməsi yolunda Yaponiya ciddi
çətinliklərlə qarşılaşdı. Kömürün istehsalım artırmaq üçün şaxta- lardakı köhnə
avadanlıqlan dəyişdirmək tələb olunurdu. Bıinun üçün də metallurgiya məhsullan
lazım idi. 1947-1948-ci illlərdə Yaponiya hökuməti əsas diqqəti iki sahədə - kömür
və metallugiya sahələrində cəmləşdirdi. Kömür hasilatı artdıqca metallurgiya
sənayesinə kömürün verilməsi də artı- nlırdı. Metal istehsalı çoxaldıqca kömür
sənayesinə lazun olan avadanlıqlan istehsal edən maşınqayırma sahələrinə metal
verilməsi də genişlənirdi. Beləliklə, resurslann cəmləşdirilmiş şəkildə hər iki sahəyə
qarşılıqlı göndərilməsi təşkil edildi. Bu sahələrin bərpası yaxşılaşdıqca başqa
sahələrin də kömür və metalla təchizatı səhmana salmırdı. Nəticədə istehsal artmağa
başladı. Paralel olaraq dövlət inflyasiyam məhdudlaşdırmaq tədbirlərini də həyata
keçirirdi. Özü də yuxan da qeyd olunan bütün tədbirlər dövlətin mərkəzləşdirilmiş
nəzarəti altında apanimışdır. Müharibədən sonrakı mərkəzləşdirilmiş nəzarətə ancaq
1950-ci ildə xitam verilmişdir. Nəticədə azad iqtisadi sistem daxilində Yaponiyanın
milli təsərrüfatım əsaslı şəkildə bərpa etmək üçün ilkin şərait yaradıldı.
31
Uzunmüddətli sahə proqramlannm hazırlanması Xarici ticarət və sənaye
nazirliyinə tapşınimışdır. Proqramlarda mühüm sahələrin bərpası və sonrakı surətlə
inkişafı üçün lazımi şəraitin yaradılması nəzərdə tutulurdu. Bu proqramlar bir dövlət
proqramı kimi realizasiya üçün dövlət maliyyəsi ilə təmin edilirdilər. Prioritet sahələr
sistemindən dövlət, xüsusilə 50-60-cı illərdə geniş istifadə etmişdir. Onu da demək
lazımdır ki, yapon iqtisadiyyatının bərpası və sahə strukturunun inkişafı
başlanğıcdan xarici elm və texnikanın qabaqcıl nailiyyətləri əsasında həyata
keçirilmişdir.
Müharibədən sonra aparılan torpaq islahatı fermer təsərrüfatlannı meydana
gətirdi. Onların kübrə və zəhərləyici maddələrə artan tələbatını təmin etmək üçün
dövlət kimya sənayesinin bu sahələrini prioritet sahə kimi qəbul etdi. Neftkimyası
əhalinin paltara, mənzilə və qidaya, avtomobil və məişət elektrik cihazları istehsalı
üçün mühüm materiallann istehsalçısına çevrildi. Neftkimyası məhsulları ilə özünü
tam təmin etməyə nail olan Yaponiya iri masştablı idxaldan əl çəkdi. Bəzi hallarda
isə xarici valyuta əldə edə bildi.
Hökumət işgüzar dairələrlə əməkdaşlıq şəraitində prioritet sahələr üzrə
məqsədli təxı!nini planlar müəyyən etdi və onlann yerinə yetirilməsinə köməklik
göstərdi. Məqsədli planlann seçilməsinin mühüm meyan məhsulun beynəlxalq
rəqabətlilik qabiliyyəti olmuşdur. Əldə rəhbər tutulmuşdur ki, məqsədli proqramlar
çərçivəsində seçilmiş yenidənqurma investisiya layihələri beynəlxalq miqyasda
rəqabətqabiliyyətli olmalıdır. Əks təqdirdə onların həyata keçirilməsi vəsaitlərin və
resurslann düşünülməmiş məsrəflərinə gətirib çıxanr.
Daxildə rəqabəti təmin etmək üçün rəqabətqabiliyyətli məhsullann idxalı
məhdudlaşdınlraışdır. İnvestisiya layihələri qiymətləndirilərkən meyar kimi eneıjiyə
qənaət, ətraf mühitin qorunması, mənfəətlilik göstəriciləri rəhbər tutulmuşdur. Daxili
rəqabəti gücləndirmək üçün mümkün qədər daha çox müəssisələr hərəkətə
gətirilmişdir. Kəskin rəqabət isə öz növbəsində istehsalda səmərəlilik və tərəqqinin
hərəkətedici qüvvəsinə çevrilmişdir.
60-cı illər Yaponiyada «Özünün texnologiyasının yaradılması dövrü» kimi
xarakterizə olunur. Bu illərdə dövlət maksimum cəhd göstərmiş və köməklik
etmişdir ki, yeni və perspektiv sahələr-sintetik liflər istehsalı, neft- kimya,
komplektləyici maşın hissələri, ümumi maşınqayırma, elektron sənayesi inkişaf
etsin. Həmin sahələrə köməklik göstərməklə yanaşı həddən artıq rəqabətin qarşısmı
almaq üçün dövlət kartellərin yaradılmasına icazə verdi.
Müharibədən sonrakı dövrdə Yaponiya iqtisadi sisteminin ən xarakterik bir
əlaməti özəl müəssisələrin fəaliyyətinə dövlətin operativ müdaxiləsi mexanizmi
olmuşdur. «İnzibati rəhbərlik» adlanan bu mexanizm hökmət orqanlarının və özəl
biznesin əlaqələndirilmiş və razılaşdırılmış hərəkətlərini, müvafiq dövlət orqanının
biznes ehtiyaclanna tezliklə reaksiya
32