Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

ödəməqabiliyyətini artırmaq; kredit likvidliyini artırma və kredit verilməsi prosesinin 

bərpası;  investorların  maliyyə  institutlanna  və  maliyyə  bazarla-  nna  olan  təsirini 

artırmaq; real iqtisadiyyatın və ÜDM-un artıniması nəzərdə tutubnuşdur. 

İlk növbədə Amerika dövləti tərəfindən bankların səhmlərinin satın alınması 

nəzərdə tutulurdu. Ancaq bu plandan sonrada vəziyyət düzəlmədi. Əksinə, maliyyə 

bazarlan  bu  plana  güvənmədiyini  göstərdi.  İstər  Amerikada,  istərsə  də  İngiltərə, 

Almaniya,  Fransa,  İtaliya,  Koreya  İspaniya  və  digər  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  yerli 

banklar böyük miqdarda ipoteka qiymətli kağızlara investisiya etmişdirlər. İpoteka 

bazanndakı problemlər nəticəsində həmin banklar ağır itkilərə məruz qalmışdılar. 

Hal-hazırda  Amerika  dünya  miqyasında  valyuta  və  iqtisadi  münasibətlərin 

qurulmasmda  monopolistdir.  İndi  bəzi  ölkələr  yeni  maliyyə  arxitekturasının 

yaradılması  ideyası  ətrafında  məsləhətləşmələr  apanrlar.  Belə  mərkəzlərə  iddiyalı 

ölkələr sırasında Rusiya və Çin də vardır. 

Amerikamn düşdüyü vəziyyət göstərdi ki, cəmiyyəti bütöv bir sistem olaraq 

görməli və gəlir bərabərsizliyi mümkün qədər aradan qaldmlmalıdır. Əhalinin işsizlik 

problemini  həll  etmək,  onlara  daha  yüksək  və  daimi  gəlir  əldə  etmək  imkam 

verilməlidir. 

y 

Amerika  Birləşmiş  Ştatlannda  XX  əsrin  80-cı  illərinə  qədər  iqtisadiyyatda 

dövlətin  rolu  daim  yüksəldilmişdir.  Bu  da  öz  ifadəsini  federal  və  yerli  büdcələr 

vasitəsi  ilə  ümumi  daxili  məhsulun  daha  çox  hissəsinin  dövlət  tərəfindən  yenidən 

bölüşdürülməsində  əks  olunmuşdur  (34  faiz).  ABŞ  Prezidentləri  R.Reyqamn  və 

C.Buşun siyasəti həm birbaşa dövlət vəsäİtləri, həm də vergi güzəştləri vasitəsi ilə iri 

biznesin  müdafiəsinə  istiqamətlənmişdir. 

(60,  S.612). 

Sonrakı  dövrdə  etatistik 

nəzəriyyə  (cəmiyyətin  inkişafında  dövlətin  apancı  rolunu  təqlid  edən  nəzəriyyə) 

praktikadan  müəyyən  qədər  uzaqlaşmağa  başlamışdır.  Hal-hazırda  iqtisadiyyatda 

dövlətin rolunun optimal- laşdınlmasına cəhd edilir. 

Amerika modeli sahibkarlığın stimullaşdıniması və əhalinin ən fəal hissəsinin 

varlanması  prinsipi  üzərində  qurulmuşdur.  Tədqiqatçılar  Amerika  modelinin 

şəxsiyyətin,  xüsusi  mülkiyyətin  və  özəl  sahibkarlığm  azadlığına  əsaslandığım 

vurğulayırlar.  Müsbət  xüsusiyyətləri  olan  amerika  modelinin  mənfi  cəhətləri  də 

vardır: xroniki büdcə defisiti, mənfi ticarət və tədiyyə balansı, böyük həcmdə xarici 

borc,  ipoteka  bazannm  qeyri-sabitliyi  (65,  s.l  16-  121).  Burada  sosial  bərabərliyin 

təmin olunması bir vəzifə kimi dövlətin qarşısında qoyulmur. Dövlətin vəzifəsi sabit 

konyukturanı və iqtisadi tarazlığı təmin etməkdir. Ancaq 2011-ci ilin axırlannda ABŞ 

Prezidenti  Barak  Obama  bildirmişdir  ki,  amerikalılann  gəlirləri  arasında  artan 

qeyri-bərabərlik ölkənin orta təbəqəsinə təhlükə yaradır (31, 08.12.2011). Amerika 

mətbuatı hesab edir ki. Barak Obama özünün prezident kompaniyası üçün əsas 

29 

---

mövzu kimi sosial təbəqələşmənin qaşısını almaq və orta təbəqənin mü> dafiəsi ilə 

məşqul  olmağı  seçmişdir.  Prezidentin  fikrincə,  Amerika  elə  bir  ölkə  olmalıdır  ki, 

adamlar  öz  ailələri  üçün  kifayət  qədər  pul  qazana  və  mənzil  ala  bilməli,  cuzi 

əmanətlər  yaratmalı  və  pensiyaya  çıxdıqdan  sonra  özünü  təmin  edə  bilməlidir. 

Teodor Rüzveltin dövlətin roluna baxışlanna istinad edərək, o bildirmişdir ki, yalmz 

güclü mərkəzi hökumət sadə amerikahlan iri biznesin tamahından qoruya bilər. ABŞ 

konqresinin büdcə idarəsinin mə- lumatma əsasən, ölkənin ən zəngin adamlan olan 

bir faiz amerikalı son 30 il ərzində milli gəlirdə payını iki dəfədən çox artmışdır. Bu 

rəqəm 8 faizdən 17 faizədək yüksəlmişdir. 

Ölkədə  mövcud  olan  müəssisələrin  (firmalann)  20  faizini  təşkil  edən  və 

işçilərinin  sayı  500  nəfərdən  çox  olan  iri  korporasiyalar  ümumi  satışın  90  faizə 

qədərini təmin edirlər. İşçilərinin sayı 100 nəfərə qədər olan firmalar kiçik biznes, 

100  nəfərdən  500  nəfərə  qədər  olanlar  isə  orta  biznes  kateqoriyasına  aid  edilirlər. 

Təkcə Federal büdcə xərclərinin 60 faizə qədəri insan resurslanmn (təhsil, səhiyyə, 

sosial təminat və digərlərinə) inkişafına xərclənir. ABŞ-ın ümumi daxili məhsulunun 

80  faizə  qədəri  xidmət  sahələrində  yaranır.  Emal  sənayesinin  inkişafının  əsas 

istiqaməti  kapital,  material  və  eneıjitutumlu  sahələrdən  yüksək  ixtisaslı  işçi 

qüvvəsinə və elmi texniki tərəqqiyə əsaslanan eimtutumlu sahələrə keçməkdir. Kənd 

təsərrüfatı məhsulları üzrə regionlar ixtisaslaşdınimışdır. Dövlət federal xərclərinin 

30 faizi elmi-texniki araşdırmalara sərf edilir. İşsizliyə görə orta aylıq müavinət 1100 

dollara yaxındır. ABŞ standartlanna, görə adambaşına illik gəlir 9,6 milyon dollardan 

(gündəlik gəlir 26 dollar, 53, 12.07.2008) az olarsa, bu, kasıbçılıq sayılır (2004-cü il). 

Ekspertlərin fikrincə, ABŞ iqtisadiyyatmm spesifik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, 

daxili tələb təklifdən, dövlət xərcləri onun gəlirlərindən, idxal isə ixracdan çoxdur. 

1.2.2.

 

İqtisadi inkişafın Yaponiya modeli 

İnkişaf  etmiş  ölkələrin təcrübəsi  göstərir  ki,  ölkənin  iqtisadi  inkişaf  modeli 

iqtisadi  sistemin  inkişaf  mərhələsindən  asılı  olaraq  formalaşdırılır.  Bu  baxımdan 

ikinci dünya müharibəsində sonra XX əsrin 90-cı illərinə qədər industrial cəmiyyət 

formalaşdıran Yaponiyamn o dövrdəki iqtisadi inkişaf modeli inkişaf etməkdə olan 

ölkələr  üçün  etalon  hesab  edilir.  O  dövrdəki  modelin  fərqləndirici  cəhəti  dövlətin 

iqtisadiyyata yüksək dərəcədə müdaxiləsi, bazar elementlərinin zəifliyi və biznesin 

təşkilinin spesifik forması - biznes sferasında qruplaşma olmuşdur. 

Artım  siyasətinin  strateji  istiqaməti  kapital  yığımmm  hərtərəfli  sti- 

mullaşdınlması  olmuşdur.  Bu  strategiya  özəl  müəssisələrin  daxili  və  xarici 

investisiyalannın, elmi-texniki tərəqqinin və ixracın stimullaşdınl-ması 

30 

---