tədqiqatlar göstərir ki, milli valyutanın möhkəmləndirilməsi xətti tətbiq ediləndən
bəri ixracatın srukturu dəyişməyə başlamışdır. Yüksək texnologiyalı mallar,
elektronika və maşınqayırma məhsullan ixracat məhsullan siyahısmda irəli çıxdı,
halbuki əvvəllər toxuculuq məhsullan, pdtar və oyuncaq üstün mövqeyə malik idi.
Hökumət xüsusilə sənayenin kimya sahəsinin inkişafmda maraqlıdır. Kimyəvi
kübrələrin, plastmas kütlələrin, sintetik liflərin istehsalına xüsusi diqqət yetirilir. Bu
sahənin istehsalınm artımı Çini azot kübrələrinin hazırlanması üzrə birinci yerə
çıxarmışdır. Bundan əlavə ayaqqabı, toxuculuq və tikiş sənayesi məhsullanmn
istehsalına görə Çin dünya lideridir.
Hazırda Çində maşınqayırma və elektrotexnika sənayesində nəzərə çarpacaq
dərəcədə tərəqqi müşahidə edilməkdədir. Hər yerdə istehsalata xarici
texnologiyaların tətbiqi həyata keçirilir. İqtisadiyyatın yeni sahələrinin inkişafına
üstünlüyün verilməsi ilə əlaqədar olaraq, ÇXR dünyada məişət elektronikasımn
istehsalına görə də birincilərin sırasmdadır. Yüksək keyfiyyətli televizorlann
istehsalına görə ölkə dünya birincisidir. Televizorlardan başqa, ölkə dünya bazarına
videomaqnitafonlar, stereosistemlər və kompüterlər də çıxanr.
Şimali Amerika, Yaponiya və Avropa Birliyi ^ölkələrinə ixrac edilən Çin
məhsullan yüksək keyfiyyət standartlanna cavab verirlər. Bu məhsullar ölkənin
sahilkənan əyalətlərində istehsal edilirlər. Belə ki, xarici transmilli korporasiyalann
çoxsaylı filialları məhz bu ərazidə cəmlənmişdir.
İqtisadi sistemin gəlirlərinin artıniması dövlət orqanlannm qarşısmda qoyıüan
əsas vəzifələrdən biridir.
■
İslahatlann 22 ilində Çin hökuməti inzibati orqanlann yə müəssisələrin
funksiyalanmn səmərəli həddini müəyyən etmiş, bazar iqtisadiyyatının tələblərinə
uyğun müəssisələrə geniş müstəqillik vermişdir.
Dünya iqtisadi-maliyyə böhramnm (2008-1009-cu illər) mənfi təsirini aradan
qaldırmaq məqsədilə dövlət büdcəsindən 600 milyard dollar vəsaitin iqtisadiyyatm
10 sektoruna kömək üçün istifadə olunması nəzərdə tutulmuşdur. Bunlara toxuculuq
məmulatlannm istehsalı, maşm-texnika məhsullan, avtomobil, gəmiqayırma, polad
tökmə sənaye sahələri, informasiya texnolo- giyalanmn inkişafı, neftkimya və yüngül
sənayesi, loqistika və əlvan metallurgiya daxil edilmişdir.
Ümumi Dünya Ticarət Təşkilatınm tələbinin əksinə olaraq, 2006-cı ildən
ABŞ və Avropa İttifaqı Çin tikiş məmulatlannm idxalına kvota qoymuşdur. 2004-cü
ildə ÜDM-un həcminə görə Çin (1,65 trilyon dollar) dünyada ABŞ-dan (11,75 trilyon
dollar), Yaponiyadan (3,7 trilyon dollar), Almaniyadan (2,36 trilyon dollar),
İngiltərədən (2,13 trilyon dollar) və Fransadan (1,7 trilyon dollar) sonra 6-cı yeri
tutmuşdur.
45
Çinin inkişaf modelinin realizasiya olunmasında daxili və xarici
investisiyalardan bir vasitə kimi müxtəlif dövrlərdə müxtəlif rejimlərdə istifadə
olunur. Xarici kapitalın cəlb edilmə mexanizmi vergi güzəştlərindən və kapitalın
qaytanimasına dövlət zəmanətindən ibarətdir. Azad iqtisadi zonalarda xarici
investorlar 10 il mərkəzi hökumətə heç bir vergi vermirlər. Çin dövləti onlara
güzəştli kreditlər verir. Ölkədə regionlann (qəsəbə, kənd, şəhər, vilayətlər) mülkiyyət
hüquqlan, maliyyə və vergi sahəsində hüquqlan çox genişdir. Bir çox sahələrdə xarici
investorlara milli rejim təqdim edilməmişdir. Xarici kapitala tam açıq olan iqtisadi
sektorlar məhdudlaşdırılmış, xarici kapitalın cəlb olunması nəzərdə tutulan
prioritetlərin strukturu dəyişdirilmişdi. Xarici investisiyalardan istifadə kanallan
genişləndirilmişdir. Transmilli kompaniyalarm kapitallarının cəlb edilməsi
fəallaşdırılmış- dır. Onlar tərəfindən texnologiyalann mənimsənilməsi mərkəzlərinin
yaradılması və dövlət müəssisələrinin yenidən qurulması və rekonstruksiya
edilməsində iştirakı stimullaşdınimışdır. Dövlətin təhlükəsizliyi baxımından milli
iqtisadiyyatın inkişafı üçün fövqəladə əhəmiyyəti olan müəssisələrin inkişafında və
idarə olunmasında xarici investorlann iştirakına icazə verilmir. Qalan tnüəssisələrin
özəlləşdirilməsində xarici investorlann iştirakına məhdudiyyət qoyulmur. Çin
müəssisələrində «müasir korporasiya reji- mi»nin tətbiq olunması, onlann səhmdar
cəmiyyətlərinə çevrilməsi və daxili idarəetmə sistemlərinin təkmilləşdirilməsi davam
etdirilir.
İqtisadi inkişaf modelinin icrasında istifadə edilən metod və mexa- nizmlər
üzərində bir qədər ətraflı dayanmağı lazım bilirik. Hər şeydən öncə Çin iqtisadi
inkişaf modelində planlaşdırmaya xüsusi yer verilir. Ölkənin iqtisadiyyatı
mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma sistemindən tədricən azad edilir. Mərkəzi
planlaşdırma siy^ətinin istiqaməti bazara uyğunlaşdınlır. Sənayedə dövlət
müəssisələri planlaşdırma obyekti kimi saxlamlmışdır. Müəyyən məhsullann ümumi
istehsalı (özəl sektorda daxil olmaqla) həm nomenklatura, həm də assortiment üzrə
planlarla tənzimlənir. İstər istehsal - texniki təyinatlı və istərsə də xalq istehlakı
mallanmn satış bazan liberal- laşdınldıqdan sonra Dövlət Şurasının qəran ilə sənaye
müəssisələrinə verilən təsərrüfat hüquqlan planlaşdırmanı, satışı, təchizatı,
qiymətqoymanı, əməyin ödənilməsini, əmək münasibətlərini, müəssisənin idarəetmə
strukturunun müə)^ən edilməsini əhatə edir. Xarici iqtisadi əlaqələri və investisiya
sahəsində müəssisələrin hüquqlanm özləri yox, dövlət realizasiya edir. İqtisadi
inkişafın Çin modelində qiymətlərin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi saxlanılır.
Birbaşa qiymətlərin müəyyən edilməsi, rentabelliyin son həddi, dövlət sifarişi üzrə
buraxılan məhsullara müqavilə qiymətlərinin qo- jmlması, əvvəlcədən verilmiş
formula ilə qiymətlərin hesablanması metod- lanndan geniş istifadə edilir. Dövlət
sənaye müəssisələrində maliyyə pod- ryadından geniş istifadə edilir. Dövlət onlarla
maliyyə podryadı müqaviləsi
46