Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
parfyumeriya-kosmetika, əczaçılıq sənaye sahələri inkişaf etdirilir. Elm tutumlu sənaye məhsullanmn istehsalmm indiki 6 faizdən 25 faizədək artınl- ması vəzifəsi qarşıya qoyulmuşdur. Bank sferasında xarici kapitalın payı 70 faizə çatmışdır. Ümumi daxili məhsulun 70 faizdən çoxu xidmət sektorunda yaradılır. 2,3 mln. nəfər əhalisi olan Latviya 35 milyard dollar və ya adambaşına 15,5 min dollar dəyərində ümumi milli gəlir istehsal etmişdir. 1.2.9.
Hökumət tərəfmdən sərt maliyyə və valyuta siyasəti həyata keçirilir. Yüngül sənaye və turizm əsas prioritetdir. Fosfor və azot gübrə istehsalı, neft emalı zavodu, ağac emalı və tikinti materiallan istehsalı müəssisələri inkişaf etdirilir. Litva Respublikasında Avropa standartlarma uyğun olaraq yüngül sənaye müəssisələri əsaslı sürətdə modernləşdirilmişdir. Xarici kapi- talm qoyulduğu azsaylı sahələrdən biri yüngül sənayedir. Əhalisi 3,4 mln nəfər olan ölkə 51 milyard dollar həcmində ümumi milli gəlir istehsal etmişdir. / 1.2.10. İqtisadi inkişafm Çin modeli ^ 1978-ci ildə ölkə iqtisadiyyatının modemləşdirilməsinə həsr olunmuş proqram elan edilmiş və adambaşına gəlirlərin orta dərəcəli inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə çatdırmaq məqsədi qarşıya qoyulmuşdur. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün ölkədə «sosialist bazar iqtisadiyyatım» formalaşdırmaq, iki təsərrüfat sisteminin idarəetmə vasitələrindən istifadə, etmək qərara alınmışdır. O dövrdə Çinin görkəmli reformatoru DEN Syadpin demişdir: “...pişiyin hansı rəngdə olması vacib deyil, təki o siçanlan tuta bilsin”. Bu o demək idi ki, hər iki sistemin (sosialist və bazar iqtisadi sistemlər) iqtisadi- inzibati mexanizimlərindən istifadə qəbul edilə bilər. (63, s.49). Plan-bölgü və bazar sistemindən paralel istifadə, bazar elementlərinin tədricən tətbiqi və mərkəzləşdirilmiş bölgünün tədricən ixtisan, dövlət sektorunun payımn azaldılması, xüsusi sektorun genişləndirilməsi və başqa mülkiyyət forma- lanndan istifadə kimi konseptual əsaslar Çin hökumətinin iqtisadi siyasətinin istiqamətlərini təışkil etmişdir. Beləliklə, Çin xalq Respublikası 1978-ci ildən azad iqtisadiyyat sistemi qurmağa başladı. Bu ölkədə başlanğıcdan iqtisadi islahatlann həyata keçirilməsi strategiyası mərhələlərə bölünmüş və mərkəzləşdirilmiş təsərrüfat sistemindən müasir bazar iqtisadiyyatma keçidin tədricən həyata keçirilməsi konsepsiyası qəbul edilmişdir. İqtisadi islahatlann ilk mərhələsində Den Syaopin demişdir ki: “Planlı iqtisadiyyat hələ sosializm deyil. Tam xüsusi mülkiyyət şəraitində də planlaşdırma həyata keçiıilk, bazar iqtisadiyyatı da kapitalizm deyil”. 1978-1984-cü illərdə 41
planlı təsərrüfatın hökmranlığı saxlanılmış və bazar metodlan ilə tənzimləmə köməkçi xarakter daşımışdır. Qəbul edilən qərarlar ölkənin milli xüsusiyyətlərini nəzərə alır və dövlətin makronəzarət və tənzimlənmə funksiya- larmı təmin edirdi. 1984-1992-ci illərdə «planlı əmtəəlik təsərrüfat» konsepsiyası qəbul edilmiş, planlaşdırmamn və bazann mexanizmlərinin üzvü surətdə əlaqələndirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Keçmiş SSRİ məkamnda yaradılmış dövlətlərdən fərqli olaraq, Çində bazar iqtisadiyyatına keçidin özü planlaşdınimışdır. İqtisadi islahatlann başlanmasından ancaq 14 il keçəndən sonra, yəni 1992-ci ildən iqtisadiyyatda və ictimai resurslann bölüşdürülməsində bazann apancı rolu konsepsiyası qəbul edilmişdi. İqtisadi inkişafın təmin edilməsində bazar mexanizmlərinin apancı rolu təkamül yolu ilə bərqərar edilmişdir. Əgər Polşada, Rusiya Federasiyasında, Azərbaycanda və keçmiş SSRİ-nin respublikalannda eyni vaxtda üç istiqamətdə islahatlar həyata keçirilməyə başlamldısa - bazar mühitinin yaradılması, dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi və cəmiyyətin demokratikləşməsi - Çin Xalq Respublikasında isə ilk mərhələdə başlıca diqqət bazar mühitinin və bazar subyektlərinin yaradılmasına yönəldilmişdir. Özəlləşdirmənin və demokratiyanın ancaq bazann normal inkişafı ilə əlaqədar olan elementləri tətbiq edilmişdir. Onlar «özəlləşdirmə» anlayışı altında iqtisadiyyatın özəl sektorunun dövlət sektoru əsasında yox, ona paralel olaraq, müstəqil yaradılmasım və inkişafını başa düşürdülər. Bunun üçün lazımi şərait yaradılırdı. Özəl sektorun genişləndirilməsi dövlət sektorunun bazar iqtisadiyyatına keçməsi ilə ortaya çıxan mənfi hallan - istehsal strukturunun dəyişdirilməsi, işçilərin azad edilməsi və digər amillərin cəmiyyətdə mənfi təsirlərini azaltmağa kömək etmişdir. İslahatlann tədricən apaniması istehsalın və əhalinin bazann tələblərinə sarsıntısız uyğunlaşmasını təmin etmişdir. Bu da öz növbəsində islahatlann aparılması üçün əlverişli sosial - psixoloji mühit yaratmışdır. İslahatlar iqtisadiyyatda böhran vəziyyəti yaratmamış, iqtisadi yüksəlişi təmin etmiş, istehsalın səmərəliliyini artırmışdır. Ölkənin bazar sisteminin mexanizmlərindən istifadə edilməsində, bütünlükdə bazar iqtisadiyyatına keçmək üçün iqtisadi islahatlann həyata keçməsində həlledici rol dövlətə məxsusdur. Dövlət maliyyə-vergi, pul-kredit münasibətlərini planlaşdınr və tənzimləyir, əsas mal və xidmətlərə qiymətləri müəyyən edir. Çin iqtisadi modelinin bir fərqləndirici xüsusiyyəti də həyata keçirilən tədbirlərin dövlətin güclü nəzarətedici və tənzimləyici fimksiyalannm saxlanılması şəraitində aparılmasından ibarətdir. Dövlət müəssisələri əvvəlki kimi planlaşdırma orbitində saxlanılmış və bazar mühitinə tədricən cəlb edilmişlər. Çin əhalisinin milli xüsusiyyətləri də nəzərə alınmışdır. İqtisadi inkişafın Çin modeli Şərqi Avropada geniş tətbiq olunan «şok terapiyası» modelindən prinsipial cəhətləri ilə fərqlənir. «Şok terapiyası» 42
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|