Эириш-Хейирбяй
Yüklə 2,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
80 isə Albaniya Əməvilər Xilafətinin (661-750) tərkibinə daxil edildi. Mehranilər sülaləsi bir əsr ərzində nominal hakimiyyətini saxladı, lakin artıq ölkəni ərəb əmirləri idarə edirdilər. Ərəb Xilafəti dövründə Albaniya ərazisi Arran, Muğan və Şirvan vilayətlərinə bölündü. Xilafətə tabe olan xristian əhalisinin və kilsəsinin fəaliyyətinə nəzarət etmək məqsədini güdən xəlifə erməni kilsəsinin yardımı ilə Alban apostol kilsəsini monofizitləşdirdi (əvvəllər diofizit mövqedə olmuşdur) və onu erməni (qriqoryan) monofizit kilsəsinə tabe etdi (705-ci ildə). 252
Bundan sonra alban katolikoslarını erməni katolikosları təsdiq etməyə başladılar. Albaniyanın düzənlik ərazilərində və şəhərlərdə yaşayan əhalinin yeni dini-islamı qəbul etməsi alban və erməni (qriqoryan) kilsələrinin yaxınlaşmasına səbəb oldu. Alban apostol kilsəsinin qriqoryanlaşması prosesi başlandı. Xristian əhalisinin tabe olduğu alban katolikosunun mərkəsi Ar- sax vilayətindəki müqəddəs Yakov kilsəsinə köçürüldü (XIV əsrin sonundan isə Alban kilsəsinin və katolikosluğunun mərkəzi Qanzasar oldu). Alban mədəniyyəti faktlarının erməni (qriqoryan) kilsəsi tərəfindən intensiv surətdə mənimsənilməsi (erməni dilinə tərcümə olunması, erməniləşdirilməsi), daha so- nra isə alban mədəni dəyərlərinin məhv olunması prosesi məhz bu zamandan başlandı. Azərbaycan tarixinin Albaniya ilə bağlı olan dövrünün başlıca yazılı ədəbiyyat nümunələri bizə Moisey Kalankatuklunun "Albaniya tarixi" və Mxitar Qoşun irsi timsalında gəlib çatmışdır. Xeyli erməniləşdirmə təsirinə məruz qalmış bu dəyərlərin alban əslini tarixdən silmək mümkün olmamışdır. Albaniya dövrünün digər mədəni dəyərləri (xüsusilə memarlığı) də ilkinliyini, bənzərsizliyini, alban özünəməxsusluğunu saxlamaqdadır və
onların «erməni
mədəniyyəti faktları» kimi təqdim
olunması yalnız
mədəniyyətşünaslıq, tarix elmi sahəsində bilgiləri olmayan şəxsləri çaşdıra bilər. Beləliklə, ərəb işğalına qədərki dövrdə Azərbaycan (Atro- patena və Albaniya timsalında) artıq Yaxın və Orta Şərqin mühüm, zəngin, bölgədə aparıcı mövqelərdə olmuş mədəniyyət ocaqlarından biri idi.
81
1
намяси. Мцгяддимя, тяръцмя, гейд вя шярщляр З.М.Бцнйадовундур. Бакы, Елм, 1993, 272 с. 2 Щаъыйев Гасым. Бярдя шящяринин тарихи, с.12. 3 Каланкатлы Моисей. Албанийа тарихи, с. 16. 4 Йеня орада, с.175-207. 5 Мхитар Гош. Албан салнамяси, с. 240. 6 Йеня орада, с. 245-246. 7 Бах: Буниятов З.М. Обзор источников по истории Азербайджана (Ис- точники арабские). Баку, 1964. 8 Бцнйадов З. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с. 16; Азярбайъан тарихи цзря гайнаглар, с. 78. 9 Бах: Буниятов З.М. Обзор источников по истории Азербайджана (ис- точники арабские); йеня онун. Азербайджан в VII-IX вв., с.183; йеня онун. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с. 174; Азярли М.Й. IX ясрин яряб- дилли мянбяйи гядим Азярбайъан щаггында // Азярбайъан ССР ЕА- нын мярузяляри. XXX ъилд, 1974, с. 86-89. 10 Азярбайъан тарихи цзря гайнаглар, с. 67-77. 11 Бцнйадов З.М. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с.26. 12 Абу Мухаммад Ахмад ибн Асам ал-Куфи. Книга завоеваний (Извле- чения по истории Азербайджана VII-IX вв.) Перевод с арабского языка З.М.Буниятова. Баку, Элм, 1981, с. 3. 13 Йеня орада, с. 4. 14 Бцнйадов З.М. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с. 19. 15 Йеня орада, с. 20. 16 Бартольд В.В.Мусульманский мир. II д., 1922, с. 51; Бцнйадов З.М. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с.20. 17 Бцнйадов З.М. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с. 21. 18 Бах: Вялиханлы Н.М. IX-XII яср яряб ъоьрафийашцнас сяййащлары Азярбайъан щаггында. Бакы, 1974, с. 87-93. 19 Азярбайъан тарихи цзря гайнаглар, с.111. 20 Бах: Ибн Хордадбех. Книга путей и стран. Перевод с арабского, ком- ментарии, исследование, указатели и карты Наили Велихановой. Баку, Элм, 1986, 428 с. 21 Йеня орада, с. 10. 22 Бцнйадов З.М. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с.21. 23 Ибн Хордадбех. Книга путей и стран, с. 30. 24 Бцнйадов З.М. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с.23. 25 Ябу Яли Щясян Хаъя Низамцлмцлк. Сийасятнамя, с. 26. 26 Йеня орада, с.182.
82 27 Бах: Буниятов З.М. Обзор источников по истории Азербайджана (ис- точники арабские). 28 Йеня онун. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с.19. 29 Ялийева Н.А. Азярбайъан Йагут ял-Щямявинин, с. 195-196. 30 Йеня орада, с. 232. 31 Бцнйадов З.М. Азярбайъан VII-IX ясрлярдя, с. 25. 32 Сеидбейли М.Г. Научно-культурная жизнь Азербайджана, с.6. 33 Йеня орада, с.7-8; 12-28. 34 Йеня орада, с. 36. 35 Йеня орада, с. 133. 36 Бах: Ясядов М.Я. Азярбайъан XIII-XV ясрин биринъи йарысында (Бядряддин Мащмуд ял-Айнинин… ясяри цзря). Тарих елмляри нами- зяди алимлик дяряъяси алмаг цчцн тягдим олунмуш диссертасийанын авторефераты. Бакы, 1996, 32 с. 37 Йеня орада, с. 12. 38 Йеня орада, с. 11. 39 Йеня орада, с. 16. 40 Йеня орада, с. 27. 41 Йеня орада, с. 27. 42 Йеня орада, с. 27-28. 43 Бах: Хамдаллах Казвини. Нузхат ал-кулуб (Материалы по Азербай- джану). Перевод с английского З.М.Буниятова, перевод с персидского И.П.Петрушевского. Баку, Элм, 1983, с. 37-62 ;
Бах: Щямдуллащ Мустови Гязвини. Зейл-е тарих-е гозиде («Сечил- миш тарихя» ялавя). Бакы, Елм, 1986, 148 с. 45 Буниятов Дж.З. Материалы из сочинений Закарии ал-Казвини об Азербайджане // Известия АН Азербайджанской ССР. Серия истории, философии, права. 1976, № 3. 46 Ябубякр ял-Гцтби ял-Ящяри. «Мцгяддимя» гисми, с.8. 47 Бах: Рашидаддин Фазлуллах. Сборник летописей. Том I, книга 1-II, том 2-3. М.-Л., 1946-1960. 48 Бах: Фазлуллах Рашид ад-Дин. Огузнаме. Баку, Элм, 1987, 128 с, с.39-
43. 49 Бах: Пирийев В.З. Мящяммяд бин Щиндушащ Нахчывани. Бакы, Елм, 2001, 72 сящ; йеня онун. Азярбайъан XIII -XIV ясрлярдя. Бакы, Нур- лан, 2003, с. 29-32; йеня онун. Нахчыван тарихиндян сящифяляр (XIII- XIV ясрляр). Бакы, Мцяллим, 2004, с.75-109. 50 Бах: Ябубякр ял-Гцтби ял-Ящяри. Тарихе-Шейх Цвейс. Бакы, Елм, 1984. 51 Йеня орада, с.8-9. 52 Бах: Гандзакеци Киракос. История Армении. М., 1976. 53 Низамяддин Шами. Зяфярнамя. Бакы, 1992. Yüklə 2,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|