8
yaratmaqdadırlar: çat, veb-forum, bloq.
Bu texnologiyalar
informasiya mübadil
əsi aparmağa imkan versə də, onlardan heç
biri il
ə mükəmməl sayt yaratmaq mümkün deyildir. Yeni
texnologiyalardan biri olan
Viki texnologiyası isə bu
probleml
ərin öhdəsindən uğurla gəlməkdədir [1].
1
.2. Viki texnologiyası – sürətli informasiya
texnologiyası
Viki konsepsiyası ilk dəfə 25 mart 1995-ci ildə ABŞ-ın
Oreqona
ştatının Portlend şəhərində yaşayan Vord Kenninqem
(Ward Cunningham)
(şəkil 1) tərəfindən işlənmiş və veb-
s
əhifələrin idarəsi, birbaşa veb-brauzerdən redaktə olunması
üçün n
əzərdə tutulmuşdur.
Viki havay dilind
ə “daha tez” deməkdir. Havay
aeroportunda s
ərnişinləri avtobuslara çağıran sürücülərin “viki-
viki” dey
ərək adamları tələsdirmələri ezamiyyətini orada
keçir
ən Kenninqemin diqqətini cəlb etmiş və yaratdığı
texnologiyanı “Viki texnologiyası” adlandırmaq qərarına
g
əlmişdir (şəkil 2). Bunun üçün o, əvvəlcə Apple Hypercad
proqramından istifadə etmişdir. Hər
dəfə səhifələrdəki mətn
redakt
ə olunarkən, bütün versiyaların xüsusi verilənlər
Şəkil 1. Viki konsepsiyasının
yaradıcısı Vord Kenninqem
(Ward Cunningham)
Şəkil 2. Havay aeroportunda
s
ərnişin avtobusları
9
bazasında (VB) saxlanılması proqramın əsas funksiyasını təşkil
edir. Bel
ə ki, istənilən versiyanın VB-dan çağırılaraq yenidən
tez
bir zamanda veb-s
əhifədə bərpa olunması Viki
texnologiyasının əsas prinsipidir.
“Viki texnologiyası” dedikdə, “sürətli düzəliş
texnologiyası” başa düşülür. Bəzən Viki texnologiyasını “canlı
s
ənədlər texnologiyası” da adlandırırlar. Bir çox istifadəçilər
“Wiki” sözünün “what I know is” ifad
əsindən alındığını hesab
edirl
ər ki, bu da “mən nə bilirəm” mənasını verir. Bu ifadə Viki
texnologiyasının mənasını təyin edir: hər hansı biliyə malik
olan istifad
əçi həmin informasiyanı veb-saytda çap etməklə bu
biliyi başqaları ilə bölüşdürür [2].
Viki texnologiyası İnternet istifadəçisinin veb-saytlarla
qarşılıqlı əlaqəsini, İnternetdən çıxmadan səhifənin
d
əyişdirilməsini, informasiyaların strukturlaşdırılmasını və
redakt
ə olunmasını nəzərdə tutur. Viki texnologiyası virtual
m
əkanda müzakirələr aparmaq, VB, faylların saxlandığı anbar
yaratmaq,
poçt sistemi,
əməkdaşlıq üçün alətdir. Viki
texnologiyası əsasında qurulan virtual ensiklopediya bir axtarış
sistemi kimi istifad
əçilərin sorğuları əsasında tez bir zamanda
informasiya xidm
əti göstərmək məqsədini daşıyır. Sistemdə
veril
ən informasiyalar konkret olmaqla, yalnız hər hansı obyekt
haqqında qısa informasiya verilir.
Viki texnologiyasını təyin edən əsas şərtlər:
–
veb-s
əhifələrdəki informasiyaların veb-brauzerdə
birbaşa dəyişdirilmə imkanının olması və bütün
versiyalarin serverd
ə yadda saxlanılması;
–
hiperistinadların generasiyasının avtomatlaşdırılması
v
ə veb-səhifələr arasında onların aktuallığının
d
əstəklənməsi;
–
m
ətnlər üçün
HTML dili əvəzinə ona oxşar, lakin daha
sad
ə dilin istifadə edilməsi;
–
düz
əlişlər tarixçəsinin olması – viki-məqalələrin
yarandığı andan başlayaraq istənilən dəyişikliyə
baxmaq v
ə bərpa etmək imkanının olması;
10
–
h
ər kəs tərəfindən veb-məqalələrin redaktə oluna
bilm
əsi.
Viki texnologiyası ilə fəaliyyət göstərən ən populyar
İnternet-layihə Vikipediya (http://wikipedia.org) virtual
ensiklopediyasıdır [3].
1.3. CMS MediaWiki sistemi
Viki layih
ələrin yaradılması və
idar
ə
olunması
üçün
proqram
mexanizmi kimi
CMS MediaWiki
(http://www.mediawiki.org)
sistemi
istifad
ə olunur
. CMS istifadəçi ilə veb-
sayt
arasında
qarşılıqlı
əlaqə
texnologiyasıdır və informasiyanın kollektiv işlənməsi,
saxlanması, strukturlaşdırılmasını nəzərdə tutur (
"MediaWiki”
sözü
multimedia v
ə
wiki sözlərindən yaranmışdır).
MediaWiki saytının loqotipində kvadrat mötərizələrin
göst
ərilməsi, proqramda keçidlərin yaradılmasında bu üsuldan
(«[[», «]]») istifad
ə edildiyini göstərir. Bu isə o
deməkdir ki, o,
HTML sintaksisi il
ə müqayisədə daha sadədir [4].
MediaWiki proqramı alman tələbəsi Manqus Manke
t
ərəfindən xüsusi Vikipediya üçün yazılmışdır. Əvvəl Perl
dilind
ə yazılmış UseModWiki proqramı istifadə edilirdisə,
sonralar proqramın PHP dilində yazılması qərara alınır və
MediaWiki adlandırılır.
CMS MediaWiki proqramının əsas təyinatı veb-
s
əhifələrin idarə olunmasıdır. MediaWiki veb-saytlarla yanaşı
şəkil və multimedia faylları ilə də işləyir. Həddən artıq çox
istifad
əçilərin fəaliyyət göstərdikləri böyük viki-saytlarda
MediaWiki keşləmə əməliyyatını dəstəkləyir və Squid proksi-
serverd
ən istifadə edir.
Qeyd:
Keşləmə, tələb olunma ehtimalı daha çox olan
info
rmasiyaların surətlərinin çıxarılması və xüsusi qovluqlarda
yaddaşda saxlanması deməkdir.