Elektr energetikasi

Transformator – o’zgaruvchan tok kuchlanishini o’zgartiradigan (bu jarayonda chastota f = const) statik (aylanuvchi qismi bo’lmagan) elektromagnit o’zgartgichdir. Lekin transformatorning ishlash printsipi ham elektr mashinalariniki singari elektromagnit induktsiya hodisasiga asoslanganligi va o’zgaruvchan tok mashinalaridagi fizik jarayonlar ko’p jihatdan transformatordagiga o’xshaganligi uchun ushbu kursda transformatorlar nazariyasi asoslarini o’rganish, o’zgaruvchan tok mashinalari nazariyasining yanada chuqurroq tushunib olishga imkon beradi.
Elektr mashinalari quyidagicha tasniflanadi, ya’ni quvvatiga ko’ra:
1)R_N500 Wt. gacha– elektr mikromashinalari;
2) 0,5 R_N10 Wt. – kam quvvatli;
3)10R_N 200 Wt.– o’rta quvvatli;
4) quvvati R_N200 Wt. – katta quvvatli;
aylanish chastotasiga ko’ra:
a) n = 300 ayl/min. gacha – kichik tezlikli;
b) n_N = =300  1500 ayl/min – o’rta tezlikli;
v) 1500 n_N 6000 ayl/min– katta tezlikli;
g) n_N 6000 ayl/min– o’ta katta tezlikli elektr mashinalari.
Elektr mashinalarida rotor va stator hosil qilgan magnit maydonlarining bir biriga nisbatan o’zaro qo’zg’almas ekanligi hamda elektr mashinalarining generator va motor rejimlarida ishlash mumkinligi elektr mashinalari nazariyasining asosiy qoidalaridir.


3.Ishni bajarish tartibi.
1.Transformatorni tuzilishi bilan tanishib, uni asosiy ma’lumotlari yoziladi.
2.10-rasmda keltirilgan elektr zanjiri yigiladi, transformatorni salt ishlash rejimida tajriba o’tkaziladi. Buning uchun ikkilamchi chulgamlar ochiq qoldirilib, birlamchi chulgamga nominal kuchlanish beriladi. SHu paytdagi o’lchov asboblarining ko’rsatishlari quyida keltirilgan jadvalga yoziladi.
3.SHu sxemani o’zgarishsiz qoldirib, unga ajratkich yordamida yuklamani ulaymiz. Transformatorni tashqi xarakteristikasini olish uchun qarshiliklarni o’zgartirish bilan uni turli darajada yuklaymiz va natijalarni jadvalga yozamiz. Bunda yuklanishlar koeffitsenti quyidagicha olinishi kerak; =0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 1;
4. Quyidagi boglanishlar grafigi chizilsin. U = f (I)

jadval-7

O’lchashlar			Xisoblashlar
	U1	I1	U2	I2	S1	S2	Ku
0
0,2
0,4
0,6
0,8

1
5-rasm. Bir fazali transformatorni tekshirish printsipial sxemasi.

4.Xisoblash fo’rmulalari.
1. S=I₁ U₁ BA 2. S=I₂ U₂ BA 3. K_U=U₁ / U₂ 4. =S₂ / S₁
NAZORAT SAVOLLARI.

1.Transformator nimaq

2.U qanday printsipga asosan ishlaydiq
3. K_u qanday aniqlanadiq
TAJRIBA ISHI 2


UCH FAZALI IKKI CHO’LG’AMLI TRANSFORMATORLARNI TEKSHIRISH.


ISHNING MAQSADI.
Transformatorlarning ulanish guruxlari to’g’risidagi nazariy ma’lumotlarni eksperimental tasdiqlash va uch fazali transforma-torlarning ulanish guruxlarini tajriba orqali aniqlashning amaliy
.ISHNING DASTURI.
1. Transformatorning tuzilishi bilan tanishish, uning pasport ma’lumotlarini, shuningdek, fazometr va volьtmetr ma’lumotlarini yozib olish.
1,a-rasmda ko’rsatilgan sxemani yig’ish va transformatorning ulanish guruxini fazometr va volьtmetr usulida eksperimental aniqlash: shunday tarzda 3.1, b, v va g-rasmlarda ko’rsatilgan sxemalar bo’yicha transformator ulangandagi ulanish guruxlarini aniqlash.
1-rasmda keltirilgan sxemalarga mos ravishda, ulanishning to’rt guruxi uchun, chiziqli kuchlanishlarning topografik diagrammalarini ko’rish; ular orqali diagrammaning v va V nuqtalari orasidagi kuchlanish U_bV ni aniqlash va uni, volьtmetr bilan o’lchangan transformatorning v va V qisqichlari orasidagi U_bV kuchlanish bilan taqqoslash.
Bajarilgan ish bo’yicha xulosalar qilish va xisobotni tuzish.
. ISHNING BAJARISH TARTIBI.
3.1-rasm. Uch fazali ikki cho’lg’amli transformatorning ulanish guruxlarini tajribaviy aniqlash uchun cho’lg’amlarning ulanish sxemasi

3.2-rasm. Nol (a), oltinchi (b), o’n birinchi (v) va beshinchi (g) ulanish guruxlaridagi chiziыli kuchlanishlarning topografik diagrammasi

Ulanish guruxini aniqlash. Transformatorlarning ulanish guruxlarini tajribaviy aniqlashda ikki usul eng ko’p qo’llaniladi:fazometr usuli, u YuK va PK cho’lg’amlarning mos chiziqli kuchlanishlari orasidagi fazaviy siljish burchagini bevosita o’lchashga asoslangan; volьtmetr usuli, u YuK va PK cho’lg’amlarining chiqish klemmalari orasidagi kuchlanishni o’lchashga va ushbu kuchlanishlarni, xisoblashlar natijasida olingan kuchlanishlar bilan taqqoslashga asoslangan.Bu ishda ikkala usuldan avvalo fazometr usuli, keyinchalik volьtmetr usulidan foydalaniladi: 3.1,a-rasmda ko’rsatilgan sxema yig’iladi, u o’qituvchi tomonidan tekshirilgandan so’ng, transformator tarmoqqa ulanadi va chiziqli kuchlanishlar U_AV va U_ab  burchagi o’lchanadi. So’ngra(fazometr usuli) orasidagi fazaviy siljish  A va a klemmalari sim orqali birlashtiriladi (rasmda punktir chiziq) va volьtmetr bilan U_bV va U_sS kuchlanishlar o’lchanadi (volьtmetr usuli). Ular bir xil va quyidagi qiymatga teng bo’lishi kerak.

U_bB = U_cC = U_ab (k_l - 1), (3.1) bunda k_l = U_AB/U_ab (3.2)

T o p o g r a f i k d i a g r a m m a n i k u r i sh. Kuchlanish masshtabini m (V/mm) tanlab, 3.1,a-rasmdagi sxemaga mos keladigan chiziqli kuchlanishlarning topografik diagrammasi ko’riladi. Bunda chiziqli kuchlanish U_AV vaU_ab larning vektorlari orasidagi fazaviy siljishni o’lchangan burchagi  xisobga olinadi (3.2,a-rasm). Diagrammadagi V-b va S-s nuqtalar orasidagi masofani o’lchab, quyidagi kuchlanishlar aniqlanadi.

U_bB= m_u; U_Cc= m_u, (3.3)
bunda m_v – topografik diagrammani ko’rishda qabul qilingan kuchlanish masshtabi, V/mm. (3.3) bo’yicha olingan kuchlanishlar bir xil bo’lishi va kuchlanishning o’lchangan va (3.1) bo’yicha xisoblangan qiymatlariga teng bo’lishi kerak, bu to’g’ri bajarilgan o’lchovlar, xisoblashlar va ko’rishlardan dalolat beradi. 3.1,b,v va g-rasmlarga mos keladigan ulanish guruxlarini tajribaviy aniqlashda, 3.1,a-rasmdagi sxema uchun keltirilgan tartibga rioya qilish zarur, ammo bunda kuchlanish U_bB va U_sS larni xisoblashda quyidagi ifoda-lardan foydalaniladi:
3.1,b-rasm uchun
U_bB = U_cC = U_xy (k_l+1) (3.4)
3.1,v-rasm uchun
U_bB = U_cC = U_ab   (3.5)
31,g-rasm uchun
U_bB = U_cC = U_xy   (3.6)
LABORATORIYa ISHINING NATIJALARINI TAXLIL QILISH.
Laboratoriya ishi natijalarini taxlil qilishda quyidagilarni ko’zda tutish kerak bo’ladi:
1. Transformatorlarning ulanish guruxlari nafaqat YuK va PK cho’lg’amlarning ulanish sxemasi bilan balki ularni chiqish klemmalarini markirovka qilish, cho’lg’amlarining o’rash yo’nalishi orqali xam aniqlanadi.
2. Laboratoriya ishida tekshirilgan ulanishning to’rt guruxi asosiylar xisoblanadi va ularning xar biri, yoki YuK tomonidagi, yoki PK tomonidagi cho’lg’amlarning chiqish klemmalarini aylanma qayta markirovka qilish yo’li orqali ikki xil ko’rinishdagi xosilaviy ulanish guruxiga o’zgartirilishi mumkin; bunda xar bir asosiy guruxdan, qanday xosilaviy ulanish guruxlarini olish mumkinligini ko’rsatish kerak bo’ladi.
3. Standartlarda ushbu ishda ko’rib chiqilgan ulanish guruxlarining qaysi birlari ko’zda tutilganligini belgilash kerak bo’ladi.