- 71 -
Sb
2
Se
3
nazik təbəqəsinin konversiya təsirliliyi müvafiq olaraq 5,55% və 7,3 % konversiya təsirli
struktur yaradır. Ümumiyyətlə nazik təbəqələrin günəş enerjisinə tətbiqi və əlbəttə ki, bu tətbiq
etmələr zamanı təbəqələr vasitəsilə elektromaqnit dalğalarının təbəqə üzərində yayılması məhz bu
təbəqələrin potensial imkanlarından asılıdır. Bu mülahizə Sb
2
Se
3
nazik təbəqələrinin bir sıra
xüsusiyyətlərini izah etməyə imkan verir.
Sb
2
Se
3
-də fotoeffekt xassələrinin öyrənilməsi zamanı daxili fotoeffektin paylanma əyrisində
iki maksimumun mövcudluğu aşkar edilmişdir: biri qısa dalğalı sahəyə 500 mmk, digəri isə daha
uzun dalğalı sahəyə, yəni 1000 mmk-a uyğundur. Buna görə də Sb
2
Se
3
monokristallarının
fotohəssaslığı polikristallara nisbətən daha çoxdur.
Sb
2
Se
3
-prizmaşəkilli kristal quruluşlu, birbaşa qadağan olunmuş zona yarımkeçiricisi
olduğundan, ideal Şokli-Quiesser qiymətinəyaxınlaşan 1,1-1,3 eV-luq niusbətən ensiz qadağan
olunmuş zona nümayiş etdirir
18
və təqribən 1000 nm-ə qədər olan infraqırmızı sahə üzərində
toplanan işığı udmaq qabiliyyətinə malikdir.
Bundan başqa nano strukturlu Sb
2
Se
3
və SnO
2
zolaq kənarlarının keçiricilik qiymətinin nisbi
vəziyyəti öz interfeysində elektron köçürmə üçün əlverişli energetika nümayiş etdirir
15
. Əlavə olaraq
Quistino tərəfindən yerinə yetirilən nəzəri hesablamalara əsaslanaraq Sb
2
Se
3
mənşəli batareyaların
fəaliyyəti Sb
2
S
3
mənşəli batareyalarla müqaisə olunmuş və müəyyən edilmişdir ki, Sb
2
Se
3
axtarılan bu
kimi potensial maddələr arasında daha çox əhəmiyyətə malikdir. Bütün bu üstünlüklərə baxmayaraq
Sb
2
Se
3
əsaslı günəş batareyaları eksperimental olaraq çox az hallarda tətbiq edilib. Stibium-selen əsaslı
günəş batareyalarından biri Batakarya tərəfindən verilən kimyəvi məhlul çöküntüsü ilə hazırlanan
fotoelektrik günəş batareyasıdır
7
. Digəri Zaera tərəfindən verilmiş TiO
2
/Sb
2
Se
3
/CuSCN
heterobirləşməli günəş batareyaları elektrokimyəvi yolla çökdürülmüş Sb
2
Se
3
nazik təbəqələrinin
əsasında hazırlanmışdır
20
. Buna baxmayaraq Sb
2
Se
3
-ün fotoqalvanik xüsusiyyətlərinə dair
məlumatlar olduqca azdır. Çünki yarımkeçiricinin tərkibindəki TiO
2
fotoanodu ilə üzlənmiş həssas
dövriyyəli günəş batareyalarının tətbiqi zamanı onun fotoqalvanik xüsusiyyətləri kifayət qədər
öyrənilməmişdir. Lakin buna baxmayaraq TiO
2
yarımkeçiricisi həssas günəş batareyalarının
əksəriyyətində fotoanod materialı kimi geniş tətbiq olunur.
ƏDƏBİYYAT
1.
Aliyev A.Sh., Salakhova E.A., Suleymanov A.S., Babayeva M.A., Gasanov Ch.A. Photovoltaic cell
on the semiconductor heterosystems – // Inter.congres of Energy Ecologi Istanbul- Baku 1991, p.1.
2.
A.U. Bajpeyee Deposition and characterization of antimony selenide thin films, Multilogik in
Sciense, Vol II, İssue II, iyul 2012
3.
A.P. Torane, K.Y.Rajpure, C.H.Bhosale Preparation and characterization of elektrodeposited
Sb
2
Se
3
thin films. Materials Chemistry and Physics 61 (1999) 219-222
4.
A.P.Torane, C.H.Bhosale Preparation and characterization of electrodeposited Sb
2
Se
3
thin films
non-aqueous media. Journal of Physics and Chemistry of Solids. Vol. 63 İss.10 october 2002
Pag. 1849-1855
5.
A.M.
Fernandez, M.G.Merino. Thin Solid Films Vol.366, İs.1-2, 2000, Pg 202-206
6.
A.Tang, M.Long, Z.He Electrodeposition of Sb
2
Se
3
on TiO
2
nanotube arrays for catalyitic
reduction of p-nitrophenol. Electrochimica Acta 146, (2014) 346-352
7.
Bhattacharya, R.N., Pramanik, P.: A photoelectrochemical cell based on chemically deposited
Sb
2
Se
3
thin film electrode and dependence of deposition on various parameters. Sol. Energy
Mater. 6, 317–322 (1982)
8.
F.M.Sadiqov, Z.I.Ismayilov, G.T.Qənbərova,Tb-Sb-Se Sisteminin Sb
2
Se
3
- Tb
2
Se
3
Kəsiyi Üzrə
Fiziki-Kimyəvi Tədqiqi, Baki
Universitetinin Xəbərləri №2 Təbiət Elmləri Seriyasi 2012
9.
Xuezhao Shi, Xin Zhang, Yuan Tian, Electrodeposition of Sb
2
Se
3
on indium-doped tin oxides
substrate: Nucleation and growth. Applied Surface Sciense 258, (2012) 2169-2173
10.
J.W. Wang, Z.X. Deng, Y.D. Li, Mater. Res. Bull. 37 (2002) 495.
11.
K.W.Sun, C.H. Yang, T.Y. Ko, H.W. Chang, Pure Appl.Chem. 81 (2009) 1511
12.
Q. Xie, Z.P. Liu, M.W. Shao, L.F. Kong, W.C. Yu, Y.T. Qian, J. Cryst. Growth 252 (2003) 570.
13.
M.Malligavathy, R.T. Ananth Kumar, Chandasree Das, S.Asokan, D.Pathinettam Padiyan. Jur.
of Non-Cryistalline Solides 429, 2015, 93-97
- 72 -
14.
Ovshinsky, Phys. Rev. Let 21 (1968) 1450
15.
Rhee, J.H., Chung, C., Wei-Guang Diau, E.: A perspective of mesoscopic solar cells based on
metal chalcogenide quantum dots and organometal-halide perovskites. NPG Asia Mater. 5, e 68
(2013)
16.
R.S. Kane, R.E. Cohen, R. Silbey, J. Phys. Chem. 100 (1996) 7928.
17.
S.R. Ovshinsky Phys. Rev. Lett 21 (1968) 1450
18.
Sze, S. M., Physics
of Semiconductor Devices, 751, Wiley, New York, 1981. and 849.
19.
Shockley, W., Queisser, J.: Detailed balance limit of efficiency of p-n junction solar cells. J.
Appl. Phys. 32, 510–519 (1961)
20.
Tuyen Ngo, T., Chavhan, S., Kosta, I., Miguel, O., Grande, H., Tena-Zaera, R.:
Electrodeposition of antimony selenide thin films and application in semiconductor sensitized
solar cells. Appl. Mater. Interfaces 6, 2836–2841 (2014)
21.
Ugwu, E. I.,
Int. J. of Multi. Phsics, Vol. 4, No. 4, 306{315, 2010.
22.
Y. Lai, Z.Chen, C.Han, L.Jiang, F.Liu, J.Li, Y. Liu Preparation and characterization of Sb
2
Se
3
thin films by electrodeposition and annealing treatment. Appkied Surface Science. Vol.261,
november 2012, Pag. 510-514
23.
Y.Chen, A.Pradel, A.Merlen, M.Ribes, M-C. Record. Deposition of Sb2Se3 nanofilm on Au
by Electrochemical
Atomic Layer Epitaxy JFIC-GIFC, Turin, Italy, may 2014
24.
И.С. Вирт, И.А. Рудый, И.В. Курило, И.Е. Лопатинский, Л.Ф. Линник, В.В. Тетёркин, П.
Потера, Г. Лука2013, том 47, вып. 7
25.
Угай Я.А. Введение в химию полупроводников. “Высшая школа”, М., 1975, 302 с
26.
T.M.İlyaslı, F.M. Sadıqov, M.R. Allazov, E.H. Əliyev Yarımkeçiricilər Kimyası. Bakı
Adiloğlu nəşriyyatı, 2004, 354 s.
ABSTRACT
Y.Babayev, P. Quliyev, V.Majidzade
ANTIMONY-SELENIDE SYNTHESIS METHODS AND
INVESTIGATION OF PROPERTIES
Modern scientific and technological progress enhances the demand for the synthesis of new
semiconductor thin films. From this point, extensive literature studies were carried out to study
methods for the synthesis of semiconductor thin Sb-Se films of important adsorbents and their
photoelectric properties. It has been established that the Sb-Se thin films are carried out in many
ways, in addition to chemical and electrochemical methods. At the same time, the photoelectric
properties of Sb-Se thin films vary depending on these methods. Literature studies show that
researchers are increasingly turning to the electrochemical synthesis method to improve the
photoreflective properties of thin films of Sb-Se and at the same time to obtain substrate layers.
РЕЗЮМЕ
Я. Бабаев, П. Кулиев, В. Меджидзаде
МЕТОДЫ СИНТЕЗА И ИССЛЕДОВАНИЕ
СВОЙСТВ СЕЛЕНИДАСУРЬМЫ
Современный научно – практический прогресс повышает потребность синтеза новых,
полупроводниковых тонких пленок. С этой точки зрения проведен широкий литературный
анализпо исследованию фотоэлектрических свойств и методов синтеза полупроводниковых
тонких пленок, как одним из важных адсорбентов Sb-Se. Показано что, получение тонких
пленок Sb-Se наряду с другими способами, осуществляется также химическими и
электрохимическими методами. Также в зависимости от применяемых методов синтеза
фотоэлектрические параметры тонких плёнок Sb-Se, включая Sb
2
Se
3
значительно
изменяються. Литературные данные привели к выводу что, для получения качественных
пленок и улучшения фотоэффективных качеств исследователи часто обращаются к
электрохимическому методу синтеза.
NDU-nun Elmi Şurasının 27 noyabr 2017-ci il tarixli qərarı ilə çapa
tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 03).